Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Etymologia2004-06-30
W tym roku miasto Tychy obchodzi swoje 70-te urodziny, a ja nadal nie wiem skąd wywodzi się jego nazwa. Proszę o pomoc.
Nazwa Tychy jest znana od XV wieku. Pochodzi od nazwy osobowej Tych (zdrobnienie od Tymoteusz), występuje w liczbie mnogiej i jako taka pierwotnie oznaczała potomków człowieka nazywanego Tychem (zob. M. Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski). W Pani pytaniu pojawił się błędny zapis liczebnika porządkowego – siedemdziesiąte powinno być zapisane albo słownie, albo jako 70., czyli cyfra z kropką na końcu.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-27
Skąd pochodzi nazwa jednostki rod?
Rod, czyli pręt, to jednostka długości równa 5,5 jarda lub 16,5 stopy, a więc 5,03 metra. Merriam-Webster Dictionary podaje, że wyraz ten pochodzi od staroangielskiego słowa rodd, pokrewnego do staronordyckiego rudda ‘kij, pałka’.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-25
Jaka jest etymologia jednostki miary furlong?
Słowo furlong wywodzi się z języka angielskiego, na etapie staroangielskim miało postać furlang. Stanowi ono najprawdopodobniej złożenie – furrow + long – oznaczające pierwotnie długość bruzdy zaoranego pola. Pierwsza część złożenia furrow pozostaje w ścisłym związku z takimi formami, jak: starofryzyjski wyraz furch czy niem. furche. Natomiast przymiotnikowa część wyrazu – long – może być wiązana z łac. longus.
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-06-25
Jakie jest pochodzenie wyrazu cal?
Nazwa jednostki miary – cal to zgodnie z siedemnastowieczną definicją ‘jednostka stolarska miary, równa całej średniej szerokości wielkiego palca u ręki, 1/12 stopy, 1/24 łokcia, dzieląca się na 12 linii’ (1683). Związek cala i palca w wyżej przywołanej definicji potwierdzają etymologiczne zależności: w znaczeniu ‘wielki palec u ręki’ i ‘cal’ – łac. pollex, wł. pollice, fr. pouce, niem. daumen czy szwedz. tum. Natomiast angielskie słowo thumb dziś ma tylko znaczenie ‘kciuk’, ponieważ w znaczeniu ‘cal’ zastąpione zostało przez inch. Współczesna postać angielskiego cala – inch – ma swe korzenie w późnym staroangielskim wyrazie ynċe pozostającym w bliskiej relacji z łac. uncia czy goc. unkja. Za podstawę polskiego wyrazu cal można uznać niemieckie zoll. Z taką opinią nie zgadza się jednak A. Bańkowski, który sądzi, iż to niem. zoll (‘cal’) pochodzi z języka polskiego i zastępuje wcześniejszy leksem daumen (por. A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego).
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-06-25
Skąd pochodzi słowo jard?
Jard to słowo zapożyczone z języka angielskiego – yard. Znaczenie tego leksemu – ‘jednostka długości równa trzem stopom (feet)’ – ustaliło się w angielszczyźnie już w XIV wieku. W języku staroangielskim wyraz ten miał postać ġerd, we wschodniosaksońskim *ġierd, *ġird lub *ġyrd, a podstawą dla omawianego tu słowa mogła się stać germańska forma *зazdaz.
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-06-25
Interesuje mnie etymologia wyrazu stopa (jednostka miary).
Wyraz stopa należy do słownictwa rodzimego, a jego dawną formą oboczną było słowo stopień (też słopień). W języku scs. mamy poświadczoną formę stepenь, -ene o znaczeniu ‘krok’. Zdaniem A. Brücknera, rzeczownik stopa można wiązać z czasownikiem stąpać, ponieważ pol. stop- czy scs. i ros. step- różnią się od formy czasownikowej jedynie brakiem samogłoski nosowej.
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-06-16
Jaka jest etymologia słowa przeżegnać się na określenie znaku krzyża czynionego na sobie?
Według Słownika etymologicznego języka polskiego A. Brücknera wyrazy żegnać się, przeżegnać się oraz pożegnanie są zapożyczeniem z niemieckiego segnen, które z kolei pochodzi od łacińskiego signare, od signum ‘znak’ (krzyża świętego).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-04
Skąd pochodzi nazwa miasta Katowice?
Katowice pochodzi nazwy osobowej Kat, do której dodano przyrostek -owice (zob. M. Malec, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-04
Poszukuję wyczerpującego znaczenia nazwy Ostrów Tumski.
Ostrów Tumski istnieje – o ile mi wiadomo – nie tylko we Wrocławiu, lecz także w Poznaniu i Głogowie. Ta nazwa miejscowa składa się z rzeczownika ostrów, który niegdyś oznaczał ‘wyspę na jeziorze, rzece lub bagnach’, oraz z przymiotnika tumski, pochodzącego od rzeczownika tum oznaczającego katedrę (z dawnego niemieckiego tuom ‘dom kościelny’, jak podaje A. Brückner w Słowniku etymologicznym języka polskiego). Wszystkie znane Ostrowy Tumskie są najstarszymi częściami miast, znajdują się lub znajdowały na wyspach i są na nich stare, średniowieczne kościoły.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-02
Skąd pochodzą nazwy Chłodek i Nawłoć (z Przedwiośnia S. Żeromskiego)?
Nazwa miejscowa Chłodek może być interpretowana jako zdrobnienie od wyrazu chłód (XV wiek), a ten leksem wywodzi się od prasłowiańskiego *xoldъ, który z kolei najprawdopodobniej kontynuuje formę *ksol-dh-o-s (por. czasownik *ksel – ‘ziębnąć’). Słownik języka polskiego S. B. Lindego poświadcza wyraz chłodek w znaczeniu botanicznym – zajęczy chłodek, hieracium minus; jedni to ziele zowią domkiem zającowym, a drudzy zajęczym zielem. Zatem etymologię nazwy miejscowej Chłodek możemy wiązać zarówno z deminutywną (=zdrobniałą) postacią słowa chłód, jak i z nazwą rośliny. Równie zielarskie powiązania wykazuje druga z nazw miejscowych – Nawłoć. Otóż wyraz ten oznacza – jak czytamy w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego – solidago, rodzaj roślin z rodziny złożonych, o wysokich łodygach, liściach lancetowatych, o koszyczkach kwiatowych drobnych, żółtych, zebranych w grona. Nazwa tej amerykańskiej rośliny, występującej w licznych gatunkach również w Europie Środkowej i Azji, jest sztuczna. Jej właściwe określenie to ang. golden rod, stąd niem. goldrute czy ros. zołotája rózga.
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-06-02
Czy istnieje związek między wyrazami topić się i tonąć?
Oba czasowniki mają wspólne źródło – łączy je nawet znaczenie! Czasownik tonąć pochodzi od *top-ną-ć, z top-i-ć łączy go więc – jak widać – jednie inny przyrostek tematyczny. Zob. A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-02
Czy jest jakiś związek pomiędzy wyrazami Istebna, izba, izdebka?
Nazwa Istebna została utworzona za pomocą przyrostka *-ьna od rzeczownika izba, który w XV-XV wieku miał postać izdba / istba (od prasłowiańskiego *istъba). W XVI wieku istniał przymiotnik istebny, później izdebny. Wyraz izdebka jest zdrobnieniem od starszej formy omawianego rzeczownika. Zob. M. Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski oraz A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-02
Skąd pochodzi nazwa Przemyśl?
Przemyśl to nazwa dzierżawcza utworzona za pomocą przyrostka *-jь, pochodząca od imienia Przemysł lub ruskiego Peremyslъ.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-02
Skąd pochodzi nazwa Brodnica?
Brodnica pochodzi od przymiotnika *brodьnъ (od bród ‘mielizna, płytkie miejsce na rzece’), do którego dodano przyrostek -ica.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-02
Skąd pochodzi nazwa Tarnowiec?
Nazwa Tarnowiec łączy się znaczeniowo z takimi nazwami, jak Tarnów, Tarnowskie Góry, Tarnowice. Może pochodzić od nazwy osobowej Tarn i być nazwą dzierżawczą określającą ‘własność Tarna’. Może też być nazwą topograficzną, określającą ‘miejsce, gdzie rosła tarnina’ – w takim przypadku pochodzi od wyrazu tarn ‘cierń, kolec’.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-02
Skąd pochodzi nazwa Kłodzko?
Nazwa Kłodzko pochodzi od czeskiego klada ‘pień, kloc, słup’, do którego dodano przyrostek *-ьsko. Nazwa ta pierwotnie miała postać Kladsko, a po 1945 roku nadano jej polskie brzmienie.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-06-02
Jaka jest etymologia wulgaryzmu chuj?
Wulgaryzm, na temat którego postawione zostało pytanie, należy do wyrazów słowiańskich o trudnej do jednoznacznego wyjaśnienia etymologii. W znaczeniu anatomicznym – ‘penis’ – omawiany leksem prawdopodobnie w prasłowiańskiej postaci *(ъ)xujъ realizuje formę *us-ou-y-os związaną z czasownikiem *uti (por. ob-uć, z-uć). W drugim jednak ze swych znaczeń – potoczny wyraz obelżywy (ty ch...!) – można go potraktować jako przykład derywacji wstecznej, gdzie wyrazem podstawowym byłby dialektalny chujec, czyli ’wieprz’. W Słowniku etymologicznym języka polskiego F. Sławskiego znajdujemy również informację, iż rzeczownik ten jest związany ze słowem choina (prasłowiańskie *chvoja). Jednakże A. Bańkowski taką interpretację uważa za niesłuszną (A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego).
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-06-02
Jaka jest etymologia słów przyjaźń, przyjaciel?
Wyraz przyjaciel należy do grupy słów rodzimych, ogólnosłowiańskich. Etymologicznie związany jest z prasłowiańskim czasownikiem *prьj-a-ti o znaczeniu ‘lubić, sprzyjać komu, przyjaźnić się’. Zatem budowa tego rzeczownika wyglądałaby następująco *prьja+telь. Interesujący nas wyraz – poświadczony w języku polskim już od XIV wieku – często występuje w Biblii, gdzie staje się odpowiednikiem łacińskich leksemów amicus i cognatus. W staropolszczyźnie przyjaciel oznaczał nie tylko ‘tego, kto komuś sprzyja’, ale również ‘krewnego, powinowatego’ oraz ‘przyjmującego / przyjmowanego w gościnę’. Dwa ostatnie ze znaczeń nie zachowały się, ale za to ukształtowany został dodatkowy, nowy sens wyrazu przyjaciel – ‘kochanek’. Z kolei rzeczownik przyjaźń kontynuuje prasłowiańską postać *prьjaznь, wywodzącą się od przymiotnika *prьjaznъ (czyli ‘przyjazny’). Podobnie jak leksem przyjaciel, tak i formy przyjazny, przyjaźń pozostają w ścisłym związku z czasownikiem *prьjati. Ponadto, analogiczną zależność jak w przypadku *prьjaznъ (‘przyjazny’): *prьjaznь (‘przyjaźń’) ilustruje para słów *bojaznъ (stp. ‘bojazny’ XV-XVI wiek): *bojaznь (‘bojaźń’) (A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego).
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-06-02
Jakie jest pochodzenie wyrazu niedźwiedź?
Rzeczownik niedźwiedź poświadczony w polszczyźnie pierwszej połowy XVI wieku, wcześniej występujący w postaci miedźwiedź (XIII-XVI wiek), jest kontynuantem prasłowiańskiej formy *medvēdis. Omawiany wyraz ma charakter ogólnosłowiański i wywodzi się od przymiotnika *medv-ĕdъ, czyli ‘jedzący miód’ (*medh-u-s→*medъ ‘miód’; *ēd- →*ěsti ‘jeść’). Zdaniem A. Bańkowskiego, w prasłowiańszczyźnie myśliwskie określenie niedźwiedzia zastąpiło jego właściwą praindoeuropejską nazwę *rktos, w związku z którą pozostaje greckie árktos (od árktos ‘niedźwiedź’ pochodzi forma astronomiczna Arktos ‘gwiazdozbiór Wielka Niedźwiedzica’ oraz nazwa kontynentu – Arktyka, a być może również imię Artur) oraz łac. ursus (por. imię własne Ursus lub pochodne od przymiotnika ursinus imię Ursyn, od którego utworzono nazwę dzielnicy warszawskiej – Ursynów czy też imię żeńskie Urszula, etymologicznie oznaczające małą niedźwiedzicę). Praindoeuropejskie *rktos wyparte zostało zatem przez formę miedźwiedź, a zmiana nagłosowego mie- w nie- mogła być spowodowana czynnikami fonetycznymi o charakterze gwarowym, jako przejaw hiperpoprawności (por. niemymiemy, NiemcyMiemcy) lub też czynnikami morfologicznymi: leksykalizacja wyrazu miedźwiedź i utrata związku z podstawowym wyrazem miód spowodowały wyrównanie analogiczne do form słowotwórczych z zaprzeczeniem nie- (K. Długosz-Kurczabowa Nowy słownik etymologiczny języka polskiego).
Joanna Przyklenk

W zastąpieniu owej właściwej nazwy omówieniem można widzieć przejaw tabu językowego zastosowanego w językach ludów północnej Europy (por. ros. miedwied’, niem. Bär czy ang. bear o znaczeniu ‘bury, szary’, litewskie lokys ‘kudłaty’ lub ‘liżący’), dla których to zwierzę było groźne. Z tego powodu unikano wymawiania jego nazwy i w końcu o niej zapomniano, a w zastępujących ją omówieniach eksponowano pewne charakterystyczne cechy niedźwiedzia, jego zwyczaje. Co ciekawe, kiedy wyraz niedźwiedź zaczął być odczuwany jako nazwa właściwa, a przez to niebezpieczna, znów znalazły się nowe omówienia typu miś, mieszko, kosmacz, kudłacz, bartnik, mrówczarz (por. K. Staniewska: Zakazane słowo. „Wiedza i Życie” nr 1/2000).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-05-27
Chciałabym się dowiedzieć, jakie jest pochodzenie słowa pożoga.
Pożoga (staropolskie pożega, od prasłowiąskiego *požega albo *podъžega) to rzeczownik pochodzący od czasownika żec w znaczeniu ‘palić’. A. Brückner w Słowniku etymologicznym języka polskiego podaje, że czasownik żegę pochodzi od prasłowiańskiego *gegę, a to od wcześniejszego *degę ‘palę’ (formy podobne zachowały się w języku litewskim – degti, degu ‘palić’ oraz łotewskim – daglis ‘żagiew’). Inne wyrazy pokrewne to pożożca / pożeżca ‘podpalacz’, żegadło ‘piętno’, żegleń ‘węgiel’, a także bardziej znane współcześnie zgliszcze, pożar czy zgaga.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166