Znaczenie | 2004-12-07 |
Proszę o podanie definicji wyrazu typoszereg. Sądząc z jego budowy, domyślam się, że to jakaś kontaminacja. Ponieważ występuje on w słowniku ortograficznym, sądzę, że jest to wyraz używany. W jakim jednak znaczeniu można go stosować? Czy poprawne są sformułowania typoszereg silosów produkowanych przez firmę i typoszereg naszych nowych suszarń? Czy możliwe jest, że pojęcie to jest nadużywane? | |
Typoszereg (angielski odpowiednik series of types) to wyraz nie odnotowany w słownikach jako osobne hasło (ale występuje np. w haśle dotyczącym Polskiej Normy w Nowej encyklopedii powszechnej PWN), choć używany często (i raczej nie nadużywany) w tekstach reprezentujących techniczną odmianę polszczyzny. Jest to złożenie słowotwórcze z wyrazów typ i szereg połączone interfiksem -o- (por. podobne klubokawiarnia, chłoporobotnik, żwirobeton, drzewostan, pieluchomajtki etc.). Skoro nie mamy słownikowej definicji typoszeregu, musimy spróbować ją skonstruować! Typoszereg to pojęcie związane z klasyfikacją rodzajową i jakościową oraz zamiennością wymiarową i funkcjonalną wyrobów. Można tym terminem określić grupę maszyn, urządzeń lub elementów (np. prefabrykowanych) określonego typu (projektu) o różnych parametrach technicznych, ale posiadających pewne wspólne cechy jakościowe, jak np. różne typy pojazdów, analizatorów laboratoryjnych, silosów, wentylatorów, zaworów, belek mostowych i in. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-12-07 |
Szanowni Państwo, mam problem z klasyfikacją produktów. Czy typ i model to synonimy? Jeśli firma produkuje silosy, suszarnie, transportery i in., to możemy mówić, że asortyment tej firmy to silosy, suszarnie, transportery? Jeśli w grupie suszarń mamy urządzenia o różnych parametrach, to każdy z nich stanowi odrębny typ (np. suszarnia typu A, typu B, typu C)? | |
Rozumowanie Pani jest poprawne. Rzeczowniki typ i model uznaje się za synonimy (jako takie odnotowują je np. A. Dąbrówka i E. Geller w Słowniku synonimów). Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka podaje definicję typu ‘model, wzór, któremu odpowiada pewna seria przedmiotów, ludzi, zjawisk, form’ i modelu ‘typ, rodzaj, fason’. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-12-06 |
Czy słowo dziwne użyte w stosunku do nazwiska osoby może być zrozumiane jako obraźliwe? | |
W polszczyźnie przymiotnika dziwny używa się w znaczeniu ‘odznaczający się czymś osobliwym, zwracający na siebie uwagę tą osobliwością; niezwykły, szczególny, nieokreślony, niezrozumiały’ (por. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Ja sama z pewnością nie uznałabym za obraźliwe nazwanie mojego nazwiska dziwnym, zastanawiałabym się jedynie, dlaczego wywołuje ono zdziwienie. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-12-06 |
Co to znaczy OO lub ss np. w zwrocie klasztor oo. Marianów? | |
Skrót oo. oznacza ‘ojcowie’ (zakonnicy), a ss. ‘siostry’, ‘sancti (=święci)’ lub ‘strony’, ale myślę, że idzie Panu raczej o siostry zakonne. Oba skróty pisane są jako podwojone małe litery, z jedną kropką na końcu, czyta się odmieniając, np. klasztor ojców Marianów (zob. Słownik skrótów i skrótowców PWN Jerzego Podrackiego). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-12-06 |
Co to znaczy PT, np. PT klienci? | |
P.T. jest skrótem formuły grzecznościowej stosowanej w ogłoszeniach, listach itp. Pochodzi z łacińskiego pleno titulo i oznacza ‘pełnym tytułem, z zachowaniem należnych tytułów’. Wymawia się go [pe-te] (z akcentem na te), a pisze z kropkami (zob. Słownik skrótów i skrótowców PWN Jerzego Podrackiego, a także Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-12-05 |
Proszę o wytłumaczenie, co oznacza w języku polskim wyrażenie jaki wał i skąd się ono wzięło? | |
Rzeczownik wał to prasłowo występujące początkowo w znaczeniu ‘fala’. Jego pochodzenie należałoby najprawdopodobniej wiązać z czasownikiem *valiti, czyli ‘toczyć’. Współcześnie wyraz wał w opisach leksykograficznych ma cztery znaczenia: 1) ‘podłużne usypisko z ziemi; nasyp, szaniec’; 2) ‘wysoka fala na morzu, rzece itp.’; 3) techniczne a) ‘element maszyny w kształcie długiego walca’; b) ‘narzędzie służące do ugniatania gleby, do wyrównywania gruntu, nawierzchni drogowej’; 4) wulgarne ‘członek męski’. Słownik najstarszej polszczyzny, czyli Słownik staropolski, notuje rzeczownik wał w formie dwóch odrębnych artykułów hasłowych: wał – ‘fala (morska)’ oraz wał – 1) ‘podłużny nasyp ziemny’; 2) ‘podłużnie uformowany jakiś materiał’: a) ‘bryła ziemi, gleba’; b) ‘wał trawy’; c) ‘zwój (tkaniny)’; 3) (kołowy) wał – ‘gruby walec drewniany, na którym jest osadzone koło młyńskie’; 4) w mylnym przekładzie czeskiego úval – ‘wąwóz’. Sens obraźliwy lub wulgarny omawianego słowa poświadcza dopiero Słownik języka polskiego S. B. Lindego wydany w latach 1807-1814. Nacechowanie pejoratywne tegoż leksemu odnotowują współczesne słowniki, np.: Ludwik Stomma, Słownik polskich wyzwisk, inwektyw i określeń pejoratywnych, Warszawa 2000: wał – od wału korbowego, przez skojarzenie falliczne. Odpowiednik chuj; J. Anusiewicz, L. Skawiński, Słownik polszczyzny potocznej, Warszawa 1998: wał – grubiańskie ‘członek męski’, wał – obraźliwie ‘z niechęcią o mężczyźnie’; M. Grochowski, Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Warszawa 1995: 1. wał – ‘członek męski’, 2. jurny wał – ‘mężczyzna żądny przygód seksualnych’, 3. po jakiego / kiego wała...? – [zwrot retoryczno-pytajny] ‘nie ma sensu...’ 4. takiego wała! [używane w nawiązaniu do wcześniejszej wypowiedzi] ‘nie’, ‘nic z tego’, ‘mówiący wyraża odmowę działania zgodnego z czyjąś wolą’ pogardliwe. Z powyższych przykładów wynika, iż dopiero współczesne opracowania leksykograficzne poświadczają wulgarne znaczenie wyrazu wał. Pamiętać jednak należy, iż przy tworzeniu słownika dawnej polszczyzny badacze mają do czynienia ze słowem pisanym i tylko takie teksty są materiałem do badań (nawet jeśli jest to tekst odzwierciedlający czyjąś ustną wypowiedź). Uwzględniwszy ponadto czynnik frekwencyjności, musimy zdawać sobie sprawę z faktu, że brak danego znaczenia (czy wyrazu) w słowniku nie musi świadczyć o tym, iż takiego sensu (słowa) nie było! Joanna Przyklenk |
Znaczenie | 2004-12-04 |
Dzień dobry, mam pytanie, które nasunęło się podczas rozmowy ze znajomym filologiem angielskim. Powiedział on takie zdanie: odpowiedz po nie w czasie jest nic nie warta. Zastanawiałyśmy się, czy jest to poprawne, bo chyba z punktu widzenia dzisiejszej polszczyzny nie. Może to jakiś archaizm? Dziękuję za odpowiedz. Pozdrawiam. Magdalena | |
Przede wszystkim - interesujący Panią wyraz piszemy łącznie. Poniewczasie oznacza ‘nie we właściwym czasie; zbyt późno; za późno’, np. Żałować czegoś poniewczasie. Po drugie – wyrazu ten do archaizmów raczej się nie zalicza, a wydany w 2003 roku Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza odnotowuje go bez kwalifikatorów typu archaiczny, dawny, przestarzały. Słownik ten podkreśla jedynie, iż jest to wyraz książkowy (czyli występujące w pisanej odmianie języka lub w starannych wypowiedziach mówionych, przeważnie należące do stylu publicystycznego lub literackiego), nie jest to w dodatku wyraz często używany. Prawdopodobnie z tych powodów mogą Panie odczuwać niepewność przy jego stosowaniu. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-11-26 |
Uprzejmie proszę o rozstrzygnięcie, czy wyraz żądać w poniższym zdaniu można uznać za synonim wyrazu wnosić: Uczestnicy mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu, nie później jednak jak na następnym posiedzeniu.... Dokonana przeze mnie analiza definicji słownikowych obu wyrazów zdaje się wskazywać, że pojęcia te nie są w pełni synonimiczne, ponieważ żądać ma charakter o wiele bardziej kategoryczny niż wnosić. Żądanie można po prostu przyjąć bądź odrzucić, wniosek natomiast powinno się wnikliwie rozpatrzyć, a następnie wyrokować o jego zasadności. Innymi słowy: żądający dochodzi swych racji w sposób stanowczy, natomiast wnioskujący poddaje pod dyskusję pewną propozycję. Użycie słowa żądać (a nie wnioskować) byłoby zatem upoważnieniem do stanowczego dochodzenia swych racji i nie dopuszczałoby debaty nad zgłoszonymi postulatami. Dziękuję za opinię. Robert S. | |
Pana spostrzeżenia są jak najbardziej trafne. Czasowników żądać i wnosić nie sposób uznać za synonimiczne we współczesnej polszczyźnie. Według Słownika języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka żądać oznacza ‘ostro domagać się czegoś, usilnie dopominać się o coś; wymagać’, a wnieść to ‘przedstawić, przedłożyć komuś coś do rozpatrzenia, załatwienia (zwykle na piśmie)’, wniosek natomiast jest tym, co ktoś proponuje, projektem przedstawionym do rozważenia i decyzji, propozycją. Cytowane w pytaniu zdanie w moim rozumieniu komunikuje, że określone osoby jak najbardziej mogą kategorycznie domagać się sprostowania lub uzupełnienia protokołu. Oczywiście te same osoby mogłyby także WNOSIĆ o dokonanie stosownego sprostowania lub uzupełnienia, jeśli taka byłaby ich wola, nie wynika to już jednak ze znaczenia użytego w tekście czasownika żądać. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-11-25 |
Chciałabym zapytać, czym różni się sektor od branży. Czy sektor jest pojęciem szerszym? Czy może są to pojęcia tożsame? | |
Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka określa sektor jako ‘część gospodarki narodowej traktowaną odrębnie ze względu na określony typ własności środków produkcji’, np. sektor państwowy, prywatny, spółdzielczy, branżę natomiast definiuje jako ‘gałąź produkcji lub handlu obejmującą towary lub usługi jednego rodzaju’, np. branża metalowa, kupiecka, techniczna. Z przytoczonych definicji słownikowych wynika, że sektor jest pojęciem szerszym od branży. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-11-25 |
Co oznacza słowo tretować (np. w połączeniach słonina tretowana, tretowana mąka, utretowane masło)? | |
Czasownik tretować to dawniejsza wersja współczesnego tratować, który w znaczeniu kulinarnym w Słowniku języka polskiego S.B. Lindego (Lwów 1807-1814) przedstawiany jest następująco: tratować co w kuchni, spuszczać co na gorące masło, poza tym znajdujemy zwrot przetratować masło oznaczający w wodzie czystej przepłukać. Tratować, czyli rozetrzeć, można też było jabłka lub gruszki. Synonimami tretować były m.in. czasowniki gnieść i tłuc, a zatem poddane takim zabiegom mąkę i słoninę można było pewnie nazwać tretowanymi. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-11-23 |
Redaguję stare polskie rękopisy kulinarne z lat 1750-1910. Mam problem ze słowem chuchra - na pewno odnosi się to do rybich wnętrzności, ale których? | |
Chuchra w Słowniku języka polskiego S.B. Lindego (Lwów 1807-1814) są zdefiniowane jako ksieniec, rybi żołądek, ksieniec z kolei opisuje się jako żołądek, księgi, książki u zwierząt, a w szczególności jako żołądek niektórych ryb, np. szczupaka, choć także wieloryba (por. cytat Jonasz był w ksieńcu wieloryba trzy dni). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-11-22 |
Jak można zdefiniować znaczenie słowa litość? Michał S., kl. Via, Zielona Góra | |
Litość to ‘uczucie żalu nad kimś, współczucie dla kogoś, chęć przyjścia mu z pomocą’. Definicje większości wyrazów istniejących we współczesnej polszczyźnie znaleźć można łatwo i szybko w udostępnianym na stronie internetowej Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza. Wystarczy do stosownego okienka wpisać wyraz litość. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-11-12 |
Która forma jest poprawna – z zagranicy czy zza granicy? | |
Pod względem językowym poprawne są oba wyrażenia z przyimkami. Problem polega na tym, że różnią się znaczeniem. Zagranica to ‘kraje leżące poza granicami danego państwa’, a zatem z zagranicy oznacza ‘z innego kraju’, np. przyjechał z zagranicy. Złożony przyimek zza występujący w drugim z przykładów ma znaczenie ‘z miejsca znajdującego się za czymś; spoza czegoś’, granica zaś to ‘linia zamykająca lub oddzielająca pewien określony obszar; kontur, zarys; linia oddzielająca terytorium jednego państwa od innych’. Można byłoby powiedzieć np. patrzył zza granicy na przekraczających ją ludzi o kimś, kto patrzy spoza granicy, stojąc po drugiej stronie linii granicznej. Podejrzewam jednak, że idzie Panu o wyrażenie z zagranicy :-). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-11-06 |
Co oznacza czasownik dniować? | |
Czasownik dniować jest odnotowany w Słowniku języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego (z lat 1958-1962) jako wyraz przestarzały o znaczeniu ‘spędzać dzień’, używany jeszcze przez B. Prusa czy w „Tygodniku Ilustrowanym” z 1900 roku. Słowo to utworzono analogicznie do nocować ‘spędzać noc’. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-10-28 |
Co oznacza zwrot: sic!? | |
Uwaga (często ironiczna) sic! oznaczająca ‘tak! właśnie tak!’ umieszczana bywa w tekście po cytowanym fragmencie zawierającym osobliwy lub niepoprawny wyraz albo zwrot. Ma podkreślać, że tak właśnie było powiedziane lub napisane w oryginalnym tekście, że to nie omyłka cytującego. Jest to także uwaga umieszczana po podaniu jakiejś zaskakującej informacji w celu zwrócenia na nią uwagi odbiorców. Wyraz ten należy wymawiać [s-ik] (zob. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki, Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-10-23 |
Proszę o definicję pojęcia społeczność, popartą autorytetem znanego językoznawcy. W tej kwestii znalazłam dwie opcje, które - dla moich celów - się wykluczają. Czy jest to wspólnota terytorialna mająca wspólna kulturę, ewentualnie język (mini państwo), czy też każda wspólnota zorganizowana ze względu na zainteresowania, zawód, uczęszczanie do jednej placówki uczelnianej, jednej szkoły, które bynajmniej same sobie jej nie wybrały, tylko spełniają obowiązek szkolny, a może zgrupowana przez fakt, że spotykają się często na konkretnym terenie np. chodzą do tego samego lekarza? | |
Myślę, że zadowoli Panią przegląd słowników redagowanych przez znanych językoznawców. Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego (wydany w latach 1958-1969) zawiera definicję społeczności prawie w całości odniesioną do pojęcia społeczeństwo. Społeczność zatem to (1) społeczeństwo w znaczeniu 1, czyli ‘ogół ludzi pozostających we wzajemnych stosunkach, wynikających z ich udziału w procesach produkcyjnych i w życiu kulturalnym; ogół ludzi danego kraju, okręgu, miasta itp.’ oraz (2) społeczeństwo w znaczeniu 2, czyli ‘ludzie poszczególnych środowisk zawodowych, społecznych; klasa społeczna, środowisko’. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka (wydanie z roku 1994) podaje już tylko drugą z cytowanych wyżej definicji z przykładami: społeczność szkolna, akademicka, rolnicza. W najnowszym, czterotomowym Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza (z 2003 roku) rzeczownik społeczność uznaje się za słowo książkowe i opatruje definicją: ‘ludzie poszczególnych środowisk zawodowych, społecznych; środowisko, zbiorowość’. Takie znaczenie można także zrekonstruować posługując się choćby przykładami użycia interesującego Panią słowa na stronach internetowych, mamy tam bowiem np. społeczność uczniowską, żydowską, chrześcijańską, lokalną, wirtualną, internetową (albo społeczność Internetu), społeczność menedżerów, społeczność etniczną bez państwa (np. Kurdowie), społeczność Linuxa (osób używających tego programu) etc. Nie nazwałabym jednak społecznością osób chodzących do tego samego lekarza, zresztą – jak taką społeczność można byłoby nazwać? Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-10-21 |
Czy występuje w piśmie i w mowie słowo toż (np. Toż to wielka rzecz!)? | |
Występuje, choć być może częściej w piśmie, bo słowniki uznają toż za słowo książkowe (ale na stronach internetowych także jest wcale niemało poświadczeń!). Toż (pomimo swych niepozornych rozmiarów) jest słowem złożonym – stanowi nijaką formę zaimka wskazującego ten (=to), do której dla wzmocnienia dołączono partykułę ekspresywną -że, która (jak w Pani przykładzie) może wyrażać zdumienie, zaskoczenie, podkreślać coś, jakieś stwierdzenie, przekonanie o czymś, np. Toż to naiwność tak sądzić!, lub też wskazuje na ekspresywny charakter wypowiedzi i występuje w znaczeniu ‘przecież, wszak(że)’, np. Toż i ty chodziłaś ze mną do szkoły. Toż może również oznaczać ‘to samo, to właśnie’, analogicznie to tenże ‘ten sam, ten właśnie’ (por. np. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-10-21 |
Co oznacza słowo beletryzacja, np. beletryzacja tekstu? | |
Beletryzacja to nadanie tekstowi charakteru beletrystyki. Beletrystyką zaś nazywa się utwory literatury pięknej, twórczość prozatorską obejmującą powieść, nowelę, opowieść, reportaż literacki (por Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-10-20 |
Co znaczy słowo małostkowy? | |
Człowiek małostkowy w definicji ze Słownika języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka to ktoś przywiązujący wagę do rzeczy błahych, nieistotnych, osoba drobiazgowa. Jest to w polszczyźnie raczej negatywne określenie człowieka, skoro Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego podaje dodatkowo informację, że małostkowy to inaczej także ‘świadczący o małoduszności, małoduszny’ wraz z przykładami, w których występują połączenia, takie jak np. małostkowa próżność, zawiść, zazdrość. Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2004-10-20 |
Chciałabym się dowiedzieć o znaczenie słowa bezpruderyjny. | |
Według Słownika języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka pruderia to fałszywa skromność, przesadna wstydliwość, ktoś pruderyjny natomiast to człowiek pełen pruderii, fałszywie skromny, a zatem bezpruderyjny to określenie osoby nie przejawiającej fałszywej skromności. Katarzyna Wyrwas |