Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Znaczenie2004-10-19
Co oznacza słowo oportunista?
Oportunista to człowiek bez stałych zasad, przystosowujący się do okoliczności dla osobistych korzyści. Oportunizm to postawa moralna człowieka kierującego się w swym postępowaniu nie powszechnie przyjętymi zasadami, lecz tym, co w danej sytuacji jest dla niego korzystne, postawa, którą cechuje bierna ugodowość (od łac. opportunus ‘wygodny, korzystny’) (por. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka, Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-10-17
Co oznaczają skróty 1t. i 1s.?
Cyfra przed tymi skrótami wskazuje, że są to skróty od wyrazów tona oraz sekunda, tyle że w takim przypadku oba powinny być pisane 1 t, 1 s, czyli bez kropki . Jeśli jednak drugi ze skrótów odnosi się do wyrazu strona, powinien być zapisany z kropką (zwykle stawiany jest przed wymienioną liczbą lub po niej, np. tabele na s. 10 lub tom ma 100 s.).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-10-17
Czy istnieje takie słowo jak episkopolog?
Żaden słownik języka polskiego nie notuje wyrazu episkopolog, nie jest używany nawet na stronach internetowych, a zatem słowo to zapewne jeszcze nie istnieje. Jeśli powołano by go do życia, to jakie znaczenie miałby mieć ten nowy wyraz? Można przypuszczać, że – jak wiele rzeczowników zakończonych na -log (psycholog, filolog, egiptolog, laryngolog itd.) – byłby w słownikach opatrywany definicją ‘specjalista w dziedzinie episkopologii’, co oznacza, że musiałaby powstać także dziedzina wiedzy – episkopologia. Czym zajmowałaby się episkopologia? Wyraz ten mógłby pochodzić od rzeczownika episkopat w znaczeniu ‘ogół biskupów danego kraju lub danej prowincji kościelnej lub ‘godność, władza biskupa’, a także od dawnego rzeczownika episkop ‘biskup Kościoła Wschodniego’ (notuje go Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-10-14
Specjalista od onomastyki to onomastyk czy onomasta?
Specjalista w dziedzinie onomastyki to zdecydowanie onomasta(por. np. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Onomastyk to wyraz dawny i rzadki, określający utwór poświęcony czyjemuś imieniu, czyjejś osobie (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-07-14
Proszę o wyjaśnienie znaczenia pojęcia indyferentyzm narodowy.
Słowniki nie podają takiego połączenia, ale za to definiują indyferentyzm jako postawę, którą charakteryzuje obojętność wobec istotnych zagadnień społecznych, moralnych, politycznych, a także brak zainteresowania czymś, obojętność w stosunku do czegoś (z fr. indifférentisme). Połączenie indyferentyzm narodowy można zatem rozumieć jako ‘obojętność wobec spraw narodowych’ lub podobnie.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-07-14
Co oznacza wyrażenie labilność narodowa? Czy można to tłumaczyć jako niestałość, zmienność i pokazać na przykładzie ludzi, którzy emigrują przyjmując nowe obywatelstwo?
Zapożyczony z łaciny (labilis) przymiotnik labilny w terminologii specjalnej występuje w znaczeniu ‘chwiejny, płynny, niestały’, a pochodny od niego rzeczownik labilność występuje w połączeniach typu labilność emocjonalna człowieka, labilność charakteru, labilność poglądów (por. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Myślę, że połączenia labilność narodowa można używać w podanym przez Panią znaczeniu i kontekście, w tekście należałoby jednak wraz z pierwszym pojawianiem się tego wyrażenia podać jego definicję.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-06-28
Czy słowo chlebak może być użyte w znaczeniu ‘pojemnik na chleb’ czy też oznacza wyłącznie harcerską torbę?
Współczesne słowniki ogólne języka polskiego podają przy haśle chlebak tylko znaczenie ‘torba z nieprzemakalnego płótna lub ze skóry, noszona na długim pasku na ramieniu, używana, zwłaszcza w wojsku i na wycieczkach, do noszenia żywności i drobiazgów’. Jak widać, wyraz chlebak rozszerzył swe znaczenie, bo pod względem strukturalnym (słowotwórczym) z pewnością jest od chleba zależny, podobnie zresztą jak jego innojęzyczne odpowiedniki – por. niem. Brotbeutel czy ang. bread box. Wydany na początku XIX w. Słownik języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego oraz Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego z połowy XX w. notują rzeczownik chlebnica, oznaczający ‘szafę do przechowywania chleba’. Współcześnie chleba nie przechowuje się w szafach, lecz w pojemnikach. Określenie pojemnik na pieczywo jest jednak pewnie do codziennego użytku zbyt długie, dlatego w potocznej polszczyźnie nazywa się takie pojemniki chlebakami. Rzeczownika chlebak w znaczeniu ‘pojemnik na pieczywo’ używają także producenci i sprzedawcy takich wyrobów (z drewna, stali, plastiku, wikliny itd.), choć słowniki nie zdążyły tego stanu rzeczy jeszcze odnotować.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-06-17
Co znaczy słowo woszczek (jest w słowniku ortograficznym)? To nazwisko rodowe mojej mamy.
Pod względem słowotwórczym jest to zdrobnienie od rzeczownika wosk z typową dla polszczyzny wymianą (obocznością) grupy spółgłosek sk : szcz. Wyraz woszczek notuje XX-wieczny Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego i podaje znaczenie ‘o woskowinie (z uszu)’.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-06-09
Jakie jest znaczenie słowa lub?
Według Słownika języka polskiego pod red. M. Szymczaka wyraz lub to spójnik łączący zdania lub ich człony, wyrażający możliwą wymienność albo wzajemne wyłączanie się zdań równorzędnych albo części zdania, w znaczeniu podobny do spójnika albo, por. Chciała tę książkę kupić lub ją wypożyczyć. Pójdziemy na spacer lub do kina. W Innym słowniku języka polskiego pod red. M. Bańki znaleźć można nieco bardziej przyjazną odbiorcy definicję – Słowem „lub” łączymy zdania lub wyrażenia, aby powiedzieć, że spośród wskazanych przez nie sytuacji możliwa jest tylko jedna.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-05-31
W pracy doktora Edwarda Nowickiego Rozwój hrześcijaństwa natknęłam się na następujące zdanie: Arianie i trynitarze rzymskokatoliccy prześladowali się nawzajem z nie znaną przedtem srogością i dzikością. Podobne nazewnictwo można znaleźć także w publikacjach różnych związków wyznaniowych. Czy dopuszczalne jest używanie terminu trynitarz (oznaczającego pierwotnie członka zakonu Trynitarzy) na określenie osoby będącej zwolennikiem chrześcijańskiej doktryny Trójcy? Czy można tego określenia używać zamiennie z określeniem trynitarianin? I analogicznie – antytrynitarz zamiennie z antytrynitarianin?
Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki notuje oba wyrazy: rzeczownik trynitarz o znaczeniu ‘członek zakonu trynitarzy’ oraz trynitarianin oznaczający ‘zwolennika lub wyznawcę trynitarianizmu (trynitaryzmu), czyli głównego nurtu w chrześcijaństwie, uznającego dogmat jedności Trójcy Świętej’. Rzeczywiście, oba rzeczowniki bywają stosowane wymiennie, ale kilka razy częstsze jest określenie trynitarze (oraz antytrynitarze). W Internecie można spotkać także kilkanaście dokumentów z rzeczownikiem tryitaryści (niewątpliwie pochodnym od trynitaryzm). Warto zauważyć, że wpływ na mieszanie form o różnych znaczeniach może mieć wpływ język angielski – w angielszczyźnie istnieje tylko jedno określenie – Trynitarian – nazywające zarazem i członka rzeczonego zakonu, i wyznawcę doktryny jedności Trójcy Świętej. Ja sugerowałabym stosowanie w polszczyźnie wyraźnego rozróżnienia, zwłaszcza że rozróżnienie to dostrzegają autorzy słowników.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-05-20
Chciałam zapytać, jaka jest różnica między eros a Eros? Proszę też o podanie źródeł, gdzie mogłabym to sprawdzić.
Pisany wielką literą Eros to imię greckiego boga miłości. Pisany małą literą eros to książkowe określenie miłości fizycznej. W filozofii Platona eros to ‘mistyczne dążenie do świata wielkich idei’. Wszystko to można wyczytać np. w Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-05-07
Czy określenie drużbowie jest poprawne w odniesieniu do mężczyzn?
Tak, w odniesieniu do mężczyzn jest poprawne, drużba bowiem to ‘mężczyzna, zwykle rówieśnik pana młodego, towarzyszący mu do ślubu’. Dla kobiety zarezerwowany jest rzeczownik druhna. Parę złożoną z druhny i drużby albo kilku dróżbów (mężczyzn) można nazwać określeniem drużbowie.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-04-30
Co to jest pohybel?
Pohybel to wyraz pochodzenia ukraińskiego oznaczający ‘zgubę, zatracenie; szubienicę’ (Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka). Współcześnie wyraz ten występuje tylko w rzadkim (bo dawnym) wyrażeniu na pohybel ‘na zgubę, na zatracenie, na nieszczęście. Pohybel wywodzony jest od prasłowiańskiego czasownika, poświadczonego w języku staro-cerkiewno-słowiańskim jako *gybnąti ‘ginąć’ (por. A. Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-04-24
Czy forma błyskać się i błyska się jest formą poprawną (chodzi oczywiście o błyskanie piorunów)? Czy niebo w czasie burzy może się błyskać?
Zjawisko błyskania piorunów, ukazywania się błyskawic na niebie nazywa czasownik błyskać się (por. np. Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka, t. I). Błyska się jest formą jak najbardziej poprawną i często używaną. W czasie burzy mówimy, że błyska się albo że błyskają pioruny, bo znaczenie obu czasowników dotyczy błyskania się, a nie nieba. Błyskać może np. słońce – cytowany wcześniej słownik podaje następujące znaczenie czasownika błyskać: ‘wydawać błyski, ukazywać się jako błysk; jaśnieć, lśnić’ wraz z przykładami: Słońce błyska zza chmur. Błysnął piorun. Latarka błyska w ciemności. Łzy błysnęły w oczach.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-04-17
Chciałabym zadać Pani trochę dziwne pytanie, ale wpadło mi kiedyś takie do głowy, kiedy w sposób logiczny, a zupełnie przypadkowo zastanowiłam się nad stwierdzeniem Poznałam go 3 lata temu. Otóż logicznie rozpatrując takie zdanie, wydaje mi się ono wręcz nielogiczne z tej racji, że sam moment poznania tożsamy w zasadzie i zwykle z poznaniem imienia, nazwiska, względnie wyglądu danej osoby nie jest tożsamy z poznaniem tej osoby w ogóle, bo w końcu wyraz poznać ma formę dokonaną... Skąd takie nielogiczności w tak logicznym przecież języku polskim??? Czy da się to jakoś logicznie wytłumaczyć?
Język nie zawsze jest logiczny, a często bywa niedosłowny – istnieje wszak wiele metafor językowych typu słomiany ogień, palić za sobą mosty czy latać jak kot z pęcherzem. Brak logiczności nie dotyczy jednakże czasownika poznać, pochodzącego od czasownika znać (który występuje w języku prasłowiańskim oraz w wielu współczesnych językach słowiańskich), znanego od XVI wieku i utworzonego za pomocą przedrostka po-. Poznać jest wyrazem nie tylko starym, ale i od dawna wieloznacznym. A. Bańkowski w Etymologicznym słowniku języka polskiego definiuje poznać jako ‘począć znać’, akcentując m.in. początek poznawania, o który Pani idzie. Współczesne słowniki notują kilka znaczeń tego wyrazu: 1. przeniknąć coś myślą, uświadomić sobie związki, zależności między elementami czegoś; dojść do znajomości czegoś; posiąść wiedzę o kimś lub o czymś; nauczyć się czegoś; 2. doświadczyć, doznać czegoś, przekonać się o czymś, o czyjejś wartości, o cechach czegoś; 3. odgadnąć, spostrzec, zrozumieć coś, domyślić się czegoś; zorientować się w czymś, jaki ktoś jest, przejrzeć, rozpoznać kogoś; 4. zobaczywszy lub usłyszawszy kogoś (coś) uświadomić sobie, przypomnieć sobie, kto to (co to) jest; 5. zawrzeć znajomość z kimś; zostać przedstawionym komuś; 6. przedstawić kogoś komuś; zapoznać, zaznajomić (Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka). W swoich rozmyślaniach zestawiała Pani znaczenie ‘zawrzeć znajomość z kimś’ ze znaczeniem ‘posiąść wiedzę o kimś’, stąd zarzut nielogiczności wobec polszczyzny. Rozwiązanie problemu wydaje mi się zatem dość proste – w przypadku zastanawiania się nad polską (i nie tylko polską) leksyką należy koniecznie brać pod uwagę wieloznaczność wyrazów.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-03-17
Co znaczy notabene i czy pisze się to razem czy osobno?
Słowo o łacińskim rodowodzie – notabene - piszemy łącznie, a wymawiamy akcentując drugą sylabę od końca: notabene. Wyraz ten jest używany w zdaniu w celu zwrócenia uwagi na przekazywaną informację, np. Nim został biznesmenem, przez wiele lat był aktorem, notabene całkiem dobrym (Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod. red. A. Markowskiego). Zatem znaczenie omawianego tu zwrotu można określić jako ‘w dodatku, nawiasem mówiąc’. W języku polskim jest również obecny skrót nb. pisany z kropką, a czytany jako cały wyraz.
Joanna Przyklenk
Znaczenie2004-03-13
Mówi się, że można patrzeć, ale nie widzieć. Ja jestem ciekawa, jak to odnosi się do słuchania – można słuchać, ale nie słyszeć czy na odwrót?
Myślę, że można powiedzieć można słuchać, ale nie słyszeć, kiedy trwamy w oczekiwaniu, ale nie dochodzi do nas żaden dźwięk. Powiemy także można słyszeć, ale nie słuchać, kiedy czujemy, że nasz rozmówca nie zwraca uwagi na wypowiadane przez nas słowa. Według Słownika języka polskiego pod red. M. Szymczaka słyszeć znaczy ‘mieć słuch, odbierać wrażenia dźwiękowe; nie być głuchym, być zdolnym do słuchania’, słuchać natomiast oznacza ‘świadomie odbierać wrażenia dźwiękowe; zwracać uwagę na to, co się słyszy; starać się słyszeć coś; odbierać i rozumieć czyjąś wypowiedź’. Wydaje mi się, że pytanie to nie dotyczy wyłącznie języka polskiego, ponieważ odpowiednie czasowniki w innych językach również mają takie znaczenia. Mamy tu do czynienia chyba przede wszystkim z pytaniem o relacje między ludźmi, o szacunek dla rozmówcy, o chęć wysłuchania.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-03-02
Czy wyraz propaganda może oznaczać coś pozytywnego?
Niewątpliwie wyraz propaganda w pierwszym znaczeniu ‘przesadzone lub nieprawdziwe informacje na temat sytuacji w państwie, rozpowszechniane przez środki przekazu’ ma zabarwienie negatywne i jest używany z dezaprobatą. Przyczyniło się do tego też określenie propaganda sukcesu. Jak pisze Michał Głowiński w książce Peereliada, było ono odczuwane w końcu lat siedemdziesiątych jako irytujący nonsens z powodu sprzeczności z faktami i nastrojami społecznymi. Jednak kształtuje się nowe znaczenie związane ze znaczeniem czasownika propagować jako ‘upowszechniać jakieś idee i działania oraz zdobywać dla nich zwolenników’, np. propaganda zdrowego stylu życia, propaganda zdrowego żywienia i w tych połączeniach wyraz propaganda ma zabarwienie pozytywne, chociaż częściej pojawia się w nich rzeczownik propagowanie nie obciążony wartościowaniem negatywnym.
Romualda Piętkowa
Znaczenie2004-02-26
Często słyszę słowo fotografik – czy to jest poprawna forma, przecież wystarczy nam jedna – fotograf. Poza tym nie ma słowa fotografikować.
Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka określa fotografa jako osobę wykonującą zdjęcia, zwykle zawodowo, fotografik zaś to ‘artysta fotograf, wykonujący fotografie o walorach artystycznych’. Rozwój fotografii oraz wyodrębnienie się różnych jej działów doprowadziło do powstania nowych nazw, bo – jak notuje ten sam słownik – istnieje również fotografika, czyli ‘fotografia artystyczna w odróżnieniu od fotografii stosowanej’. Fakt, że nie istnieje analogiczna forma czasownika nie ma – jak widać – większego znaczenia, jeżeli trzeba nadać nazwę nowemu elementowi rzeczywistości.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-02-26
Jakie jest znaczenie słowa walidacja w zakresie kontroli jakości?
Według Wielkiego słownika wyrazów obcych PWN walidacja jest to ‘ogół czynności mających na celu zbadanie odpowiedniości, trafności lub dokładności czegoś’. Wyraz ten pochodzi od francuskiego validation.
We wcześniejszym Słowniku wyrazów obcych PWN można znaleźć następującą definicję z dziedziny psychologii: walidacja testu 'nadawanie testowi cechy trafności i sprawdzanie jej'.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166