Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Ortografia2007-06-26
Czy w nazwie yorkshire terrier słowo terrier piszemy przez 2 r?
Nazwę tej rasy psów zapisujemy następująco: yorkshire terrier. Terrier rzeczywiście piszemy w tym wypadku przez dwa r. Jeśli natomiast chodzi nam ogólnie o grupę psów pochodzenia brytyjskiego, o gładkiej lub ostrej sierści, to piszemy teriery (przez jedno r). Do grupy terierów należy ponad 40 ras psów w tym np. foksteriery i właśnie yorkshire terriery.
Alicja Podstolec
Składnia2007-06-26
Jak poprawnie odmienić liczebnik w zdaniu Spotkałam się z 21 koleżankami?
Zdanie to odczytujemy: Spotkałam się z dwudziestoma jeden koleżankami.
Radosław Miszak
Etymologia2007-06-26
Jaka jest etymologia wyrazu zabawa?
Dzisiejsze znaczenie leksemu zabawa, czyli ‘wszelkie czynności bawiące, cieszące kogoś, pozwalające przyjemnie spędzić czas; rozrywka’ oraz ‘zebranie towarzyskie w celach rozrywkowych, na którym się odbywają tańce, gry, turnieje, itp.; bal’, wywodzi się z siedemnastowiecznej polszczyzny. Wcześniej, od XVI stulecia, rzeczownik zabawa to ‘zajęcie, zajmowanie się, zatrudnienie’. Podstawą był czasownik zabawić, którego prasłowiańska forma miała najprawdopodobniej postać *zabaviti – ‘zająć czymś’.
Joanna Przyklenk
Składnia2007-06-26
Czy poprawne jest zaczynanie zdania od spójnika aby?
Aby się o tym dowiedzieć, wystarczy uznać to właśnie zdanie za poprawne. Taki szyk jest możliwy, gdy sens zdania jest zachowany - wtedy zdanie nadrzędne nie musi występować jako pierwsze, mimo że zaznacza uprzedniość czynności. Należy jednak pamiętać, że spójnik aby wprowadza zdanie podrzędne, które zawsze musi być od zdania nadrzędnego oddzielone przecinkiem. W słownikach języka polskiego odnotowane są i takie konstrukcje, które wręcz wymagają użycia aby na początku, np. jeśli spójnik ten jest użyty w znaczeniu spójnika byle (wyraża życzenie), jak w zdaniu: Aby do niedzieli! Aby może też występować na początku w pytaniu: Aby na pewno przyjdzie?
Marcin Kluczny

Spójnik ten w tekstach mówionych przyjmuje wariant żeby. Aby jest w mowie dość pretensjonalne i pryncypialne. Służy łączeniu zdań podrzędnych, zwłaszcza celowych, a miejsce zdania podrzędnego jest przede wszystkim po nadrzędnym: Ministrowie spotkali się, aby omówić plan działań. O wiele lepiej zatem użyć żeby i to w zdaniu drugim z kolei, czyli podrzędnym: Umówimy się, żeby pogadać. A czy żeby może stać na początku zdania, to już inna historia... Dopowiem więc krótko, że elastyczny szyk zwłaszcza języka mówionego dopuszcza takie sytuacje i nie są one błędem!
Iwona Loewe

Interpunkcja2007-06-26
Mam wątpliwości w związku ze stawianiem znaku zapytania po zdaniach złożonych. Wiem, że stawiamy go, gdy to zdanie nadrzędne jest pytajne. Jak natomiast jest w przypadku zdań o konstrukcji Jeśli..., to... (np. Jeśli jesteś głodny, to dlaczego nie zrobisz sobie kanapki)? Tutaj chyba zdanie składowe Jeśli... jest nadrzędne, prawda? Ale drugie zdanie składowe ma konstrukcję i treść, w przypadku których użycie pytajnika jakoś automatycznie się nasuwa... Jak więc to jest - stawiamy na końcu takich zdań pytajnik?
Pytajnik stawiamy na końcu zdania złożonego, jeśli człon nadrzędny jest pytaniem. Na końcu wypowiedzenia, którego człon podrzędny jest pytaniem, a nadrzędny - zdaniem oznajmujący czy rozkazującym (tzw. zadnia pytajno-zależne), nie stawiamy pytajnika, np. Powiedz mi, co mam zrobić; chyba że zdanie nadrzędne ma charakter pytania, np. Czy wiesz, kto przyszedł? W przykładzie Jeśli jesteś głodny, to dlaczego nie zrobisz sobie kanapki? człon nadrzędny znajduje się po przecinku, a zdanie Jeśli jesteś głodny to podrzędne okolicznikowe. Na końcu tej konstrukcji powinien zatem pojawić się pytajnik.
Katarzyna Mazur
Ortografia2007-06-26
Autorka artykułu pisze o ZLP, czyli Związku Lekarzy Polskich. Rozumiem, że kiedy pojawia się pełna nazwa, piszemy ją oczywiście wielkimi literami. Moje wątpliwości dotyczą przypadku, kiedy pojawia się tylko słowo związek, oczywiście oznaczające wyżej wymieniony ZLP. Piszemy go małą czy wielką literą? Jaka jest reguła i czy jest ona ostra (bez wyjątków), czy zależy od kontekstu, autora. Będę wdzięczna za rozwianie wątpliwości.
Zasada, o którą chodzi w pytaniu, ma brzmienie niekategoryczne. Mówi bowiem o tym, że wielką literą można zapisać między innymi: a) nazwy pospolite użyte w funkcji nazw własnych osób i miejsc, np.: Mały Kapral a. mały kapral (= Napoleon), Srebrny Glob a. srebrny glob (= Księżyc), Całun Turyński a. całun turyński; b) nazwy uosobionych pojęć abstrakcyjnych, np.: " target=_blank>Miłość, Natura, Prawda; oraz właśnie c) skrócone nazwy instytucji, ich działów, organizacji, tytuły książek, jeśli wcześniej wystąpiły w tekście w pełnym brzmieniu, np.: Uniwersytet Gdański zatrudnia 1000 osób, w Uniwersytecie kształci się ...; Słownik języka polskiego pod red. X, w Słowniku jest takie hasło. Tak więc daje ta zasada autorowi tekstu wybór postaci ortograficznej.
Aldona Skudrzyk
Odmiana2007-06-26
Jak odmienia się słowo żużel (chodzi o produkt do produkcji pustaków), np. transport żużlu czy transport żużla?
Słowniki podają dwie poprawne końcówki, a zatem dwie formy D. lp. tego rzeczownika w znaczeniu ‘produkt uboczny procesów hutniczych w postaci spieczonego popiołu’: żużla i żużlu. Jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny, forma żużla wyspecjalizowała się w potocznym znaczeniu ‘tor żużlowy; wyścigi motocyklowe odbywające się na takim torze’ (np. sekcja żużla). Obie końcówki używane w stosunku do spieczonego popiołu są jednakowo poprawne, można więc powiedzieć zarówno transport żużla, jak i transport żużlu. Wyszukiwarki internetowe pokazują jedynie, że forma D. lp. żużlu jest rzadsza w użyciu. Stosowanie w D. lp. rzeczowników męskich dwu obocznych końcówek -a oraz -u bywa problematyczne, bo zasady ich doboru nie są w polszczyźnie ściśle określone i często uzależnione są od trudnego do przewidzenia zwyczaju językowego. Poprawne są np. obie formy: bandaża i bandażu, tapczana i tapczanu. W wielu przypadkach jest można rozgraniczyć zakres stosowania jednej i drugiej końcówki, np. rzeczowniki oznaczające substancje, takie jak np. cukier, pył, popiół, proszek, piasek, mak, olej, płyn, krem, tonik mogą w D. lp. częściej przyjmować końcówkę -u: cukru, pyłu, popiołu, proszku, piasku, maku, oleju, płynu, kremu, toniku, choć nie jest to zasada jednoznaczna, skoro rzeczowniki podobnego typu miewają także końcówkę -a: zmywacza, barwnika, rozcieńczalnika, odczynnika itp.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2007-06-26
Jaki rodzaj gramatyczny ma skrót PKP? Te PKP czy to PKP?
Obie wersje są poprawne, jako że przy próbie ustalania rodzaju gramatycznego skrótowców bierzemy pod uwagę dwie rzeczy: główny wyraz rozwiniętego skrótu oraz wymowę. Z uwagi na te kryteria omawiany skrótowiec ma dwa rodzaje – żeński, bo podstawowy wyraz to rzeczownik rodzaju żeńskiego koleje oraz nijaki, gdyż w wymowie PKP [wym. pe-ka-pe], kończy się na samogłoskę.
Ewa Biłas-Pleszak
Znaczenie2007-06-26
Czy poprawny jest zwrot posiadać doświadczenie? Osobiście wolę mieć doświadczenie.
Niewątpliwie sformułowaniem poprawnym jest mieć doświadczenie, wyraz posiadać znaczy bowiem ‘mieć coś na własność, być właścicielem czegoś’ (Nowy słownik poprawnej polszczyzny) i używa się go w odniesieniu do rzeczy materialnych o znacznej wartości.
Ewa Biłas-Pleszak
Różne2007-06-26
Czy gwara śląska jest żywa czy martwa?
O tym, że gwara jest żywa mogą przekonywać takie działania, jak np. audycje Radia Piekary Śląskie. Po drugie mnóstwo książeczek, publikacji wydawanych po śląsku, np. ilustrowane wydawnictwa Marka Szołtyska: Śląsk, takie miejsce na ziemi, Żywot Ślązoka poczciwego, Śląski elementarz, książki wydawane przez chorzowski Itatis, np. Marii Lelonek Klachula Cila, spektakle teatralne, np. wystawiony przez Cogitatur Cholonek Janoscha - po śląsku, choć polskie wydanie książkowe posługuje się polszczyzną ogólną. Dobrym przykładem są teą teksty w książce Gwara śląska - świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Teksty pod moją redakcją wydane przez Wydawnictwo Śląsk i płyta w mojej książce Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna.
Jolanta Tambor
Poprawność komunikacyjna2007-06-26
Studiuję grafikę komputerową i w związku z tym mam pytanie - w jaki sposób napisać na wizytówce zawód kobiety, która zajmuje się psychotroniką, czyli - ogólnie rzecz biorąc - wróżbiarstwem. Nazwa psychotronik jest mało czytelna dla innych. Czy o takiej kobiecie napisać wróżbita, wróżbitka, a może jest jakiś inny sposób?
Pytanie dotyczy nazw zawodów i ich żeńskich odpowiedników. I tu można odpowiedzieć, że osoba zajmująca się psychotroniką jest psychtronikiem / psychtroniczką. W języku polskim istnieje wzorzec słowotwórczy do tworzenia żeńskich nazw zawodów za pomocą przyrostka -ka. Napotyka on w stosowaniu na wiele blokad wewnątrzjęzykowych (tu z powodu oboczności k : cz) i socjolingwistycznych (nazwy żeńskie traktowane są jako „mniej poważne”). Zaobserwować można jednak tendencję odwrotną, czyli świadome działania zmierzające do używania nazw żeńskich typu: psychożka, socjolożka, logopedka itd. Tak więc zgodnie z tą tendencją na wizytówce może pojawić się psychotroniczka lub wróżbitka. Jednak istotą zagadnienia jest sfera komunikacji zawodowej, w jakiej funkcjonować będzie projektowana wizytówka. I tu pytanie dotyczy zakresu znaczeniowego określenia psychotronik i tego, czy jest zrozumiałe dla odbiorcy, czyli klienta, do którego dociera wizytówka. Jeżeli rzeczywiście psychtronika to „ogólnie rzecz biorąc wróżbiarstwo”, to pewnie można użyć nazwy zawodu: wróżbitka. Ale dlaczego nie: wróżka? W Innym słowniku języka polskiego znajdujemy definicję wróżbiarstwa jako ‘odczytywania przyszłości’, a jeśli ktoś wróży to ‘na podstawie układu gwiazd, linii dłoni, lub innych znaków mówi, co się wydarzy w przyszłości’. Między mówieniem a odczytywaniem jest niewielka różnica, ale znacząca dla zaufania odbiorcy w zdolności i wiedzę osoby zajmującej się wróżbiarstwem lub wróżeniem. A wybór między psychotroniczką a wróżbitką? Ani to, ani to - pewnie bardziej nobilitującą nazwą zawodu będzie męska postać psychotronik i zakresowe wskazanie na wizytówce, czym się dana osoba zajmuje, bo to nie tylko wróżbiarstwo, jak informują o tym foldery reklamowe szkół i kursów. A jeżeli tylko wróżbiarstwem, to może rzeczywiście wróżbitka, jednak z dodaniem informacji uwiarygodniającej fachowość w tym zakresie, np. absolwentka (i tu nazwa szkoły lub kursy, w której występuje nazwa psychotronika, parapsychologia, astrologia etc.).
Romualda Piętkowa
Interpunkcja2007-06-26
Jak poprawnie zapisać inicjały pisarza o nazwisku Zbigniew Scibor-Rylski?
Zgodnie z Zasadami pisowni inicjałów opracowanymi przez prof. Jerzego Podrackiego dla Rady Języka Polskiego w inicjałach imion i nazwisk dwu- i wieloczłonowych pomija się łącznik (podobnie jak w skrótowcach). Poprawny zapis zatem to np.: T.D.M. (Tadeusz Dołęga-Mostowicz), Z.K.S. (Zofia Kossak-Szczucka), a zatem także Z.S.R. (Zbigniew Scibor-Rylski).
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2007-06-26
Jak będzie poprawnie: W mojej rodzinie w grudniu obchodzi się: dwa imieniny / dwie imieniny / dwoje imieniny / dwoje imienin?
Poprawnie powiemy: W mojej rodzinie w grudniu mamy dwoje imienin. Inna poprawną wersją byłoby: W mojej rodzinie w grudniu obchodzimy imieniny dwóch (dwojga) osób.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2007-06-26
Mam dwa pytania dotyczące duńskiej wyspy Graesholm / Graesholmen znajdującej się na Bałtyku w archipelagu Ertholmene nieopodal Bornholmu: (1) Jak ona się nazywa: Graesholm czy Graesholmen? Pierwszą formą posługują się - dla przykładu - duńskie mapy morskie oraz duńska Wikipedia. Drugą z formę znajduję na oficjalnej stronie archipelagu. Tą nazwą posługują się - jak wnoszę z fotografii - mieszkańcy archipelagu. W Internecie częściej używana jest ta dłuższa (choć to nic nie znaczy). Czyżby obie formy były poprawne? (2) Chciałbym napisać zdanie: W przeciwieństwie do większych wysp archipelagu, Christians i Frederiks, Graesholm nigdy nie była zamieszkana. Czy będzie ono poprawne, czy lepiej byłoby nigdy nie był zamieszkany?
(1) Ze śledztwa, które sam przeprowadziłem, wynika, że obie nazwy są poprawne. Rozumiem, że z dwu form dobrych wskazane by było wybrać lepszą. Za taką należy uznać tę, której częściej używają użytkownicy duńskiego. Jest to forma Graesholm, która na stronach internetowych o domenie .dk występuje ok. 2,5 raza częściej. (2) Wielu obcym nazwom własnym można przypisać więcej niż jeden rodzaj gramatyczny, np. ten / to Vancouver. Podobnie jest z podaną nazwą, która może występować jako rzeczownik rodzaju męskiego lub żeńskiego. W podanym przykładzie lepiej napisać Graesholm nigdy nie był zamieszkany.
Jan Grzenia
Etymologia2007-06-26
Jakie jest pochodzenie słowa gościniec?
Gościniec (dawniej też gościeniec) w znaczeniu ‘bita droga, szosa’ był obecny w polszczyźnie od XV w. Leksem pochodzi od prasłowiańskiego przymiotnika *gostinь ‘należący do gościa (por. psł *gostь), cudzoziemca’. Jednak już w XV w, jak pisze Sławski (Słownik etymologiczny języka polskiego), gościniec funkcjonuje jako synonim karczmy, gospody, domu gościnnego, czyli miejsc często goszczących przybyszów. Z rosyjskiego język polski przejął na przełomie XVII i XVIII w. jeszcze jedno znaczenie ‘podarek z podróży’ (por. w dialektach serbsko-chorwackich gostinac ‘dar dawany przez gościa gospodarzowi’). Słownik języka polskiego pod red. J. Karłowicza notuje występowanie tego wyrazu również w zwrocie gościniec główny, który tłumaczyć należy jako ‘koryto rzeki’.
Katarzyna Mazur
Ortografia2007-06-26
Moje pytanie dotyczy pisowni słowa euroregion w nazwach danych euroregionów. A zatem: euroregion czy Euroregion Pomerania, Pro Europa Viadrina, Silesia, Glacensis itp.? Czy euroregion jest tu elementem nazwy własnej, czy też określeniem takim, jak województwo lub region?
Pytanie w istocie zasadne. Należy - jak Pan zresztą proponuje - uznać wyraz euroregion za wyraz pospolity, niewchodzacy w skład nazwy własnej i pisać go małą literą, np. euroregion Silesia.
Aldona Skudrzyk
Poprawność komunikacyjna2007-06-26
Która z form jest poprawna: dnia 8 czerwca, w dniu 8 czerwca, a może tylko 8 czerwca 2007 r.?
Połączenia typu dnia 8 czerwca (czytamy jako: dnia ósmego czerwca), w dniu 8 czerwca (czytamy jako: w dniu ósmym czerwca) są nacechowane oficjalnością i bywają z upodobaniem używane w tekstach należących do stylu urzędowego. Najprościej, najmniej pretensjonalnie jest mówić / pisać np. 8 czerwca odbyły się zawody sportowe.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-26
Jak piszemy: umowa na czas nieokreślony czy nie określony, nie licenjonowane oprogramowanie czy nielicenjonowane oprogramowanie? Czy łączna pisownia nie z imiesłowami przymiotnikowymi jest jedynie obowiązującą regułą, czy też można pisać oddzielnie, jeżeli wyczuwamy czasownikowy charakter określenia?
Od 9 grudnia 1997 r. zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi piszemy zawsze łącznie, bez względu na znaczenie, tzn. z imiesłowem użytym zarówno w znaczeniu przymiotnikowym, jak i w znaczeniu czasownikowym. Wyjątkowo rozłącznie należy pisać partykułę nie w wyraźnych przeciwstawieniach, jak np. nie pijący, ale jedzący, nie naruszony, ale całkowicie zniszczony, a także w strukturach przeczących, takich jak ani nie kochający, ani nie kochany (w takich przypadkach nie pisze się rozdzielnie nawet z przymiotnikami, np. nie czerwony, ale zielony). Jeżeli piszącemu szczególnie zależy na podkreśleniu czynnościowego („czasownikowego”) charakteru znaczenia zaprzeczanego imiesłowu, dopuszcza się świadomą rozłączną pisownię partykuły nie (zob. Wielki słownik ortograficzny, reguła 168). Podany przez Panią przykład nazwy umowy starsze dokumenty notują w pisowni rozdzielnej, a w świetle nowych zasad ortografii zalecana jest pisownia łączna – umowa na czas nieokreślony, podobnie nielicenjonowane oprogramowanie.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-26
Szanowni Państwo, ostatnio przepisywałam koleżance pracę zaliczeniową na temat dziedzictwa kulturowego gminy Sandomierz. Uznałam, że skoro mowa o gminie w znaczeniu ‘region’, wyraz ten należy pisać małą literą. Sprawdzający pracę zalecił poprawić każde zdanie, w którym znajdowało się wyrażenie gmina Sandomierz, na Gmina Sandomierz. Kto miał rację?
W owym sporze racja leży po Pani stronie. W myśl zasad ortograficznych małą literą piszemy nazwy okręgów administracyjnych w strukturach kościelnych i państwowych, np. województwo warmińsko-mazurskie, powiat sieradzki, gmina warszawska, ziemia wieluńska, diecezja gliwicka, archidiecezja gnieźnieńska, marchia brandenburska.
Aldona Skudrzyk
Odmiana2007-06-26
Jaka jest poprawna forma rozkaźnika od słowa głaskać: pogłaszcz czy pogłaskaj?
Czasownik głaskać ma dwa znaczenia. Możemy używać go do określenia tego, że ktoś delikatnie przesuwa po czymś dłonią, bądź w znaczeniu ‘akceptować, pochwalać’. Pierwsza osoba liczby pojedynczej brzmi głaszczę, rzadziej głaskam, a forma rozkazująca głaszcz, głaskaj. Obie formy są poprawne, choć ta druga jest zdecydowanie rzadsza (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Jeśli powiemy do kogoś: głaszcz, głaskaj tego kotka, to mamy na myśli, aby przesuwał dłonią po kotku przez dłuższy czas, do momentu aż rozkażemy mu przestać. Formy pogłaszcz, pogłaskaj będą oznaczać, że chcemy, aby dana czynność była wykonywana tylko przez chwilę.
Anna Majdak

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166