Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Odmiana2008-07-08
Czy poprawne jest polecenie kierowane do dziecka: ustań tu, czy raczej powinno się mówić stań tu?
Od nieregularnego czasownika ustać w znaczeniu ‘utrzymać się na nogach w pozycji stojącej’ (np. Nie potrafił ani ustać, ani usiedzieć. Nie móc ustać na nogach ze zmęczenia. Ustać o własnej sile. Ustać w miejscu) można wprawdzie utworzyć formy trybu rozkazującego, ale brzmią one ustój, ustójcie, nie są one jednak chyba często używane, skoro udało się znaleźć zaledwie parę przykładów na forach inernetowych: ej, na takim przyjęciu ustój na szpilkach godzin parę (gala.onet.pl), i weź tu ustój na jednej nodze (www.fotoprzyroda.pl), ale ustój tu, bracie, na jakimś postumencie przez kilka godzin (www.bacanalia.eu).
Ustań to forma rozkaźnika od czasownika ustać w znaczeniu ‘przestać (przestawać) dziać się, trwać; zakończyć się (kończyć się), przeminąć (przemijać)’ (np. Ustały kłótnie, spory) oraz ‘przestać (przestawać) iść, biec, pracować itp. z powodu wyczerpania, opaść (opadać) z sił’ (np. Pompował, ustając co chwilę od upału).
Zdecydowanie stań tu lub stój tu są właściwymi formami poleceń wydawanych dziecku czy innej istocie rozumnej. Sama jestem matką trzech nader ruchliwych chłopców, rozumiem zatem, że mówiącemu może chodzić o to, aby dziecko ‘stojąc, wytrwało w jednym miejscu’, które to znaczenie najlepiej oddaje właśnie czasownik ustać (zob. np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza).
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-07-08
Chciałabym zapytać, która wersja jest poprawna: obwiniać się za coś czy obwiniać się o coś.
Czasownik obwiniać o znaczeniu ‘obciążać winą za coś, uznawać za winnego czegoś’ tworzy zdania wedle schematu ktoś obwinia kogoś o coś, np. Obwiniali ją przed królem o zdradę. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A Markowskiego wyraźnie wskazuje, że konstrukcjami niepoprawnymi są !ktoś obwinia kogoś za coś oraz !ktoś obwinia kogoś czymś. Niepoprawne konstrukcje mogą powstawać, kiedy ktoś pomyli obwiniać z winić o bardzo podobnym znaczeniu ‘przypisywać komuś winę, oskarżać kogoś’, ponieważ winić ma schemat składniowy ktoś wini kogoś / coś za coś / o coś, np. Winiła go za ich nieudane życie. O spowodowanie wypadku winili pijanego kierowcę. Za wszystkie niepowodzenia winił zły los.
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-07-08
Czy poprawne jest zdanie: Rodzice dzieci i młodzieży przygotowującej się do sakramentów? Wątpliwość dotyczy słowa przygotowującej czy przygotowujących się? Trudno znaleźć mi regułę, która rozwiązałaby problem, a wydaje mi się, że ta druga wersja rodzi pewną dwuznaczność w zdaniu...
Problematyczny fragment zdania ma dwie połączone spójnikiem łącznym i przydawki rzeczowne: (rodzice) dzieci i (rodzice) młodzieży i do nich musi się dopasować określenie utworzone od czasownika przygotowywać, występujące tu w formie imiesłowu przymiotnikowego. Zasadą jest, że przydawki przymiotne powinny się łączyć z wyrazami określanymi w związki zgody, a wspólnymi cechami gramatycznymi powinny być liczba, rodzaj i przypadek (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A Markowskiego, hasło PRZYDAWKA). W cytowanym w pytaniu fragmencie zdania problematyczne jest to, że rzeczownik dzieci jest rodzaju nijakiego, a młodzież – żeńskiego. Problemem może być także to, że dzieci występują tu w formie liczby mnogiej, a młodzież to forma liczby pojedynczej, ponieważ rzeczownik ten – oznaczający wprawdzie zbiorowość – form gramatycznych liczby mnogiej nie tworzy. Mamy zatem zbiór różnorodzajowy i różnoliczbowy – w takich przypadkach określenie powinno się dostosować liczbą, czyli imiesłów powinien przybrać formę przygotowujących się.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2008-07-08
Co ta znaczy latoś?
Latoś to wyraz w języku ogólnym będący już dziś archaizmem, ale nadal używany w gwarach, oznaczający ‘tego roku, w tym roku’, np. Zboże latoś obrodziło (por. np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza.
Katarzyna Wyrwas
Interpunkcja2008-07-07
Czy w przytoczonym zdaniu interpunkcja zastosowana jest właściwie: Marta, sądząc (myśląc), że nie ma nikogo w domu poszła do koleżanki. Czy w przytoczonym przykładzie należy postawić przecinek przed że, czy mamy w tym przypadku do czynienia z tzw. cofaniem się przecinka?
Przecinek przed że należy postawić, ponieważ oddziela on zdanie podrzędne dopełnieniowe że nie ma nikogo w domu od imiesłowu przysłówkowego sądząc (myśląc), przed którym przecinek jest również konieczny. W zdaniu tym brakuje przecinka po zdaniu podrzędnym dopełnieniowym że nie ma nikogo w domu, ponieważ oddzielać on ma owo zdanie od następnego zdania składowego poszła do koleżanki.
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-07-07
Poprawnie mówi się po lewo czy po lewej?
Jedyną poprawną formą jest po lewej. Formę !po lewo jako niepoprawną jednoznacznie wskazuje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-07-07
Czy nazwisko w przypadku Katarzyny Koczy odmienia się? Czy jest jakaś zasada zakończeń na -y, w rodzaju żeńskim?
Nazwiska żeńskie zakończona na -y nie odmieniają się. Są żeńskie nazwiska na -y, które mogłyby być odmienne, gdyby miały formę zakończoną na -a typu Mądra, Cicha, Konieczna – wtedy miałyby odmianę jak przymiotniki (Mądrej, Cichej, Koniecznej).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2008-07-07
Która forma jest bardziej na czasie – pisowiec czy PiS-owiec?
Obie formy są poprawne, podobnie jak inne podobne odnotowane np. w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego: borowiec, peeselowiec, zetempowiec, zetchaenowiec, zbowidowiec itp. Aby orzec, która z wymienionych w pytaniu form jest „bardziej na czasie”, czyli częściej / chętniej używana, należałoby przeprowadzić badania nad częstością używania obu. Najłatwiej to zrobić, wpisując te formy do internetowej wyszukiwarki. Po takich „badaniach” okazuje się, że dwa, a prawie trzy razy częściej używana jest forma utworzona od skrótowca literowego pisowiec.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-07-07
Powinno być: Annie Siembida-Pawelczyk czy Annie Siembidzie-Pawelczyk?
W tym dwuczłonowym nazwisku odmienia się jedynie człon pierwszy (Siembida) i poprawna jest forma Annie Siembidzie-Pawelczyk podana w pytaniu. Nazwiska rodzaju męskiego, takie jak Pawełczyk, pozostają nieodmienne, jeśli są nazwiskami kobiet: np. Annie Pawełczyk, Annę Pawełczyk itd., jeśli natomiast nosi je mężczyzna, są odmienne: Jana Pawełczyka, Janowi Pawełczykowi itd. Formy odmiany nazwiska Siembida są następujące: D. Siembidy, C. Siembidzie, B. Siembidę, N. Siembidą, Ms. Siembidzie.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2008-07-05
Co to znaczy obudzić się z ręką w nocniku?
Jest to związek frazeologiczny często używany w publicystyce, oznacza, że ktoś z powodu nieumiejętności przewidewania wydarzeń doprowadził swym postępowaniem do sytuacji niepożądanej, niekorzystnej. Definicję taką podaje Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny S. Bąby i J. Liberka, w którym można także znaleźć informację o genezie tego zwrotu: z informacji Krzysztofa Teodora Toeplitza wynika, że powstał prawdopodobnie w środowisku międzywojennych filmowców.
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-07-05
Jakie są związki zgody w zdaniu: On jest lekarzem? Czy całość jest jednym związkiem zgody, czy on jest i jest lekarzem są osobnymi związkami zgody?
Związek zgody łączy podmiot wyrażony zaimkiem on i czasownik jest, uzgodnienie dotyczy tu liczby i rodzaju. Sytuacja w tym zdaniu jest jednak bardziej skomplikowana, ponieważ mamy do czynienia z orzeczeniem imiennym, złożonym, które składa się z łącznika jest i orzecznika lekarzem. W polszczyźnie czasownik w funkcji łącznika wymaga, aby rzeczownik w funkcji orzecznika występował w narzędniku, więc jest lekarzem to związek nie zgody, lecz rządu. Orzecznik lekarzem wchodzi w związek zgody z podmiotem on, ale skoro rzeczowniki nie przybierają form rodzajowych, zależność ta nie ma charakteru ściśle gramatycznego, jest jedynie uzależniona od znaczenia wyrazu, toteż lekarzem uzgodnione jest z męskim on; związek zgody widać tu także w uzgodnieniu liczby. (zob. R. Grzegorczykowa Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996, s. 69).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2008-07-04
Szanowni Państwo! Wkrótce będziemy przygotowywać do druku książkę zawierającą fragmenty tekstu napisane gwarą śląską. Autorka jest Ślązaczką, dobrze zna gwarę i zapisuje ją fonetycznie, np. nie jako niy. Dokładny fonetyczny zapis nie jest łatwy w odbiorze. Może wystarczyłoby: ni?. Zapewne istnieją w tej dziedzinie zwyczaje zaakceptowane przez językoznawców. Chciałabym je poznać. Czy można prosić o wskazanie właściwych źródeł? Czy ewentualnie można wysłać do Państwa krótką próbkę tekstu i prosić o opinię na temat zapisu gwary?
Szanowna Pani, wedle mojej oceny nie jest możliwe zastąpienie niy przez ni - są to bowiem dwa różne sposoby wymowy tzw. e pochylonego, charakterystyczne dla różnych regionów Śląska. Nie istnieją - niestety - dotąd powszechnie akceptowane sposoby zapisu śląskich tekstów w pisowni półfonetycznej. Jeśli Pani prześle próbkę tekstu, chętnie ją zobaczę i przekażę Pani swoje sugestie.
Jolanta Tambor
Frazeologia2008-07-04
Co oznacza powiedzenie w nocy wszystkie koty są czarne?
To przysłowie powinno mieć postać wzorcową W nocy wszystkie koty (są) szare, bure (por. S. Skorupka Słownik frazeologiczny języka polskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Oznacza ono, że gdy nie zna się sytuacji, można się łatwo pomylić w ocenie czegoś. Zamiana szare / bure na czarne wynika zapewne z faktu, że oba wchodzące w skład przysłowia rzeczowniki kot i noc tworzą także typowe połączenia: czarna noc, czarny kot.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2008-07-04
Czy połączenie wyrazów postawić kogoś (np. syna) na nogi w znaczeniu dosłownym (upadł, uczy się chodzić) też jest frazeologizmem?
Bycie frazeologizmem to posiadanie znaczenia przenośnego. Dosłowność wyklucza frazeologię. Jeśli zatem powiedzielibyśmy: rzeźnik rzuca mięsem, mając ma myśli rzeźnika, który rzuca nim rzeczywiście, ale poza tym zachowuje się kulturalnie, użylibyśmy jedynie połączenia odpowiednich form wyrazów rzucać i mięso, nie zaś potocznego związku frazeologicznego ktoś rzuca mięsem, który ma znaczenie 'ktoś używa wulgarnych wyrazów'. Jeśli natomiast rzeźnik ów wyrażałby się niegrzecznie (niekoniecznie już używając schabu czy karkówki jako amunicji), nasza wypowiedź miałaby właśnie frazeologiczny sens przenośny. W opisanym przez Panią przypadku nie mamy więc do czynienia ze związkiem frazeologicznym. Stawiamy na nogi dziecko, które upadło, i nie ma tu metafory. Metaforą posługujemy się, gdy dzięki połączeniu stanąć na nogi (albo na nogach) mamy na myśli fakt, że ktoś poprawił swoją pozycję finansową; dorobił się majątku. Metaforycznie mówimy także, że ktoś postawił kogoś na nogi, jeśli ktoś zmobilizował kogoś do działania, wyrwał ze stanu apatii, odrętwienia. Innym znanym związkiem frazeologicznym jest postawić (stawiać) kogoś (coś) na nogi o znaczeniu przenośnym ‘sprawić (sprawiać), że ktoś (coś) odzyskuje dobrą formę, sprawność; że coś pomogło, pomaga komuś odzyskać sprawność’.
Katarzyna Wyrwas
Interpunkcja2008-07-03
Zwracam się do Państwa z problemem interpunkcyjnym. Sprawa dotyczy zdania: Nadmieniam, że dalszą korespondencję, która nie wniesie niczego nowego do sprawy, pozwolę sobie pozostawić bez odpowiedzi. Sporny przecinek oddziela wyraz sprawy od wyrazu pozwolę. Moim zdaniem przecinek jest w tym miejscu konieczny. Koleżanka uznała, że nie. Chciałbym uzyskać od Państwa odpowiedź: kto ma rację?
Przecinek jest we wskazanym miejscu absolutnie konieczny, ponieważ zamyka on wtrącone zdanie podrzędne która nie wniesie niczego nowego do sprawy.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2008-07-03
Który zapis przymiotnika jest lepszy: - pezetpeerowski czy PZPR-owski?
Oba zapisy są poprawne, notowane w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego. Za „lepszy” można byłoby uznać ten ostatni, ponieważ nawiązuje do oryginalnej pisowni skrótowca.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-07-03
Mówi się mieszkam w Będzinie czy w Będziniu?
W Zagłębiu wiele osób używa formy miejscownika w Będziniu, jednak norma ogólnopolska nakazuje odmianę w Będzinie (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, J. Grzenia Słownik nazw własnych).
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-07-03
Jak powinno brzmieć prawidłowo zdanie: Trzy dni wytężonej pracy dadzą pożądane efekty czy Trzy dni wytężonej pracy da pożądane efekty?
Jeśli w skład podmiotu wchodzą liczebniki główne 2-4, które tworzą związki zgody z wyrazami określanymi, orzeczenie musi mieć formę liczby mnogiej, a więc: Trzy dni wytężonej pracy dadzą pożądane efekty.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2008-07-03
W związku z tym, iż nie mogłem tego nigdzie znaleźć - chciałbym zadać to pytanie Państwu: - czy jest poprawne użycie słowa powrotem zamiast wyrażenia z powrotem i w których zdaniach oraz w jakim znaczeniu można użyć to słowo? Mnie się wydaje, że takiego słowa jak powrotem w ogóle nie ma, nie znalazłem go w żadnym ze słowników, w których szukałem.
Rzeczywiście, słowo !spowrotem nie istnieje, przynajmniej w poprawnej ortograficznie polszczyźnie. Jest to jedynie zapis wymowy wyrażenia przyimkowego z powrotem. Poprawny zapis notuje np. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego.
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-07-03
Chciałam Państwa prosić o pomoc w rozwianiu wątpliwości w zdaniu: Certyfikat przyznawany jest na rok. Po tym okresie gospodarstwo lub przetwórnia poddawana jest kolejnej kontroli. Nie jestem pewna, czy w tym przypadku forma poddawana jest, jest poprawna. Czy nie powinno raczej być poddawane są? Może lepiej napisać po prostu: Po tym okresie gospodarstwo lub przetwórnię poddaje się kolejnej kontroli.
W cytowanym tekście mamy do czynienia z podmiotem szeregowym, złożonym z dwóch rzeczowników połączonych spójnikiem lub. Przy takich podmiotach orzeczenie powinno wzorcowo przyjąć liczbę mnogą, choć dopuszczalne jest użycie orzeczenia w liczbie pojedynczej, jeśli podmioty są tego samego rodzaju gramatycznego, np. Długi spacer lub wysiłek fizyczny ułatwi ci odzyskanie równowagi. W naszym przypadku jednak rzeczowniki są różnorodzajowe (gospodarstwo - nijaki, przetwórnia – żeński), dlatego też orzeczenie musi być w liczbie mnogiej: Po tym okresie gospodarstwo lub przetwórnia poddawane są kolejnej kontroli. Oczywiście można uniknąć tych wahań, stosując zaproponowaną konstrukcję: Po tym okresie gospodarstwo lub przetwórnię poddaje się kolejnej kontroli.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166