Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Wymowa2015-01-29
Niektórzy mówią, że nazwisko Rzymełka wymawia się inaczej niż Żymełka.
Czy to prawda, że rz brzmi bardziej miękko niż ż?
Wymowa OGÓLNOPOLSKA głosek zapisywanych jako litery ż i rz jest jednakowa, litery te uznaje się za równoległe ortograficzne zapisy jednej głoski w fonetyce oznaczanej symbolem ž, dlatego wyrazy morze i może mogą brzmieć tak samo i zostać pomylone, jeśli występują bez kontekstu.
Wymowa REGIONALNA rz jest tymczasem rzeczywiście bardziej miękka na Górnym Śląsku, gdzie grupę rzy wymawia się jak rzi, na Śląsku Cieszyńskim można natomiast usłyszeć wymowę rżi w wyrazach takich, jak np. grżiby.
Nazwisko Rzymełka wymawiane przez Ślązaków może więc faktycznie zabrzmieć nieco inaczej wymawiane w Warszawie.
Jolanta Tambor
Ortografia2015-01-29
Jak poprawnie zapisać: 5-cio gwiazdkowy czy 5-gwiazdkowy?
Mówi się o hotelu pięciogwiazdkowy w znaczeniu ‘oznaczony pięcioma gwiazdkami na dowód wysokiego standardu i doskonałej jakości’. Przymiotnik ten wywodzący się od słów PIĘĆ GWIAZDEK jest wyrazem złożonym, obowiązuje nas więc pisownia łączna, co nakazuje reguła zasad pisowni polskiej (vide: http://sjp.pwn.pl/zasady/;629465). W polszczyźnie pisze się łącznie wyrazy złożone nawet z wielu więcej elementów, jak choćby czteroipółgodzinny.
Filolog mógłby rozłożyć omawiany wyraz na następujące elementy: pięć-o-gwiazd-k-ow-y, z których każdy pełni specyficzną funkcję, nadając nowo powstałemu słowu znaczenie, które jesteśmy w stanie bez trudu odczytać:
1. Elementy pięć- i -gwiazd- to tzw. morfemy leksykalne, które przekazują podstawowe znaczenie wyrazów tworzących słowo złożone.
2. Cząstka -o- jest elementem słowotwórczym służącym do łączenia obu wcześniej wymienionych elementów (w słowotwórstwie nazywa się ją interfiksem).
3. Przyrostek -ow- ma za zadanie „zmieniać” np. rzeczowniki w przymiotniki, por. dom → dom-ow-y, księżyc → księżyc-ow-y itd.
4. Cząstka -k- (także w werrsji -ek, -ik) dodana do rzeczownika sprawia, że przyjmuje on znaczenie zdrobniałe, np. gwiazda → gwiazd-k-a, pięść → piąst-k-a, kot → kot-ek, stół → stol-ik.
5. Ostatni element rozbitego na cząstki wyrazu pięciogwiazdkowy to końcówka odmiany -y, która informuje nas m.in. o tym, że wyraz ten ma rodzaj męski (w formie żeńskiej użylibyśmy końcówki -a, w nijakiej -e: pięciogwiazdkowa, pięciogwiazdkowe).
Jeżeli – jak w wypadku pięciogwiazdkowego – pierwszy człon złożenia jest liczebnikiem, możemy go także zapisać cyfrą arabską lub rzymską, por. XX-lecie, 3-drzwiowy. Mamy wtedy obowiązek użycia krótkiej kreski, czyli łącznika, aby połączyć cyfrę z resztą wyrazu. Uznajemy, że cyfra zastepuje elementy wyrazu z interfiksem -o- włącznie, a zatem np. całe pięcio- czy dwudziesto-. Po cyfrach nie wolno dopisywać żadnych elementów odmiany, czyli żadnych końcówek czy pseudokońcówek, dlatego też zdecydowanie niepoprawne są sposoby zapisu liczebników głównych, takie jak !60-cio letni czy !13-to letni, a także takie sposoby zapisu liczebników porządkowych, jak 3-go, 3-ego czy 15-ej, 8-ą. Końcówki odmiany liczebnikow jesteśmy w stanie dodać sobie bez trudu sami przy odczytywaniu tekstu, a cząstki -cio czy -to są fragmentami przymiotników złożonych wraz z interfiksami: sześćdziesięć-o-let-n-i, trzynast-o-let-n-i. Poprawnie należałoby napisać 60-letni, 13-letni, o godzinie 15, 3 maja, zdobywca 3. miejsca itd.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2015-01-28
Jak należy poprawnie używać słowa tysiąc?
Liczebniki główne tysiąc, milion, miliard, bilion odmieniają się jak rzeczowniki.
Pełny zestaw form odmiany podaje m.in. „Wielki słownik języka polskiego” (www.wsjp.pl):

liczba pojedyncza

M. tysiąc
D. tysiąca
C. tysiącowi
B. tysiąc
N. tysiącem
Ms. tysiącu
W. tysiącu

liczba mnoga

M. tysiące
D. tysięcy
C. tysiącom
B. tysiące
N. tysiącami
Ms. tysiącach
W. tysiące

W zdaniu liczebniki takie wymagają, aby towarzyszący im rzeczownik przybrał formę dopełniacza. Moglibyśmy np. stwierdzić:

Tysiąc osób odwiedziło stronę naszej Poradni.

Gdy wymienione wyżej liczebniki występują w zdaniach liczbie mnogiej, przestają oznaczać wyłącznie ilość, lecz pełnią funkcję liczebników nieokreślonych o znaczeniu ‘dużo, mnóstwo, wiele’, np.:

Tysiące osób przeczytało nasze porady językowe.
Miliony bakterii codziennie atakują nasz organizm.


Jeśli tysiąc jest składnikiem liczebnika wielowyrazowego, wymaga odmiany przez przypadki, podobnie jak wszystkie elementy, które na ten liczebnik się składają. Powiemy więc np.:

Podziękowania wysłano do tysiąca ośmiuset trzydziestu pięciu uczestników akcji.

Bardziej szczegółowe informacje na temat tego zagadnienia zawiera „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. Andrzeja Markowskiego.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2015-01-28
Czy dopuszczalna jest forma o statule?
Jest to forma zdecydowanie niepoprawna, ponieważ w formie podstawowej nie ma ł, które mogłoby w przypadkach zależnych (czyli różnych od mianownika) wymieniać się na l, jak to się dzieje w takich choćby parach wyrazów, jak koło – kole, szkoła – szkole, zaczęły – zaczęli.
Oto poprawne formy odmiany rzeczownika statua:

liczba pojedyncza:

M. statua
D. statui
C. statui
B. statuę
N. statuą
Ms. statui
W. statuo!

liczba mnoga:

M. statuy
D. statui
C. statuom
B. statuy
N. statuami
Ms. statuach
W. statuy!

Formy odmiany trudniejszych wyrazów podaje „Słownik ortograficzny języka polskiego”, który jest dostępny także w internecie: http://sjp.pwn.pl/szukaj/statua.html.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-01-27
Jak odmieniać przez przypadki skrót nazwy partii KORWiN? Jakie połączenia z innymi wyrazami są niepoprawne lub niezręczne? Np. połączenie członek KORWiN-a jest dwuznaczne i śmieszne.
Należy się spodziewać, że partia o nazwie Koalicja Odnowy Rzeczypospolitej Wolność i Nadzieja rzadko będzie operować nazwą w postaci rozwiniętej, nie taki jest przecież zapewne zamysł jej założyciela, który nazwę rozwiniętą celowo dopasował do przysługującego jej skrótowca (nie skrótu!) KORWiN, odczytywanego jak inne polskie wyrazy, czyli jako suma głosek równa w wymowie pierwszemu członowi nazwiska Janusza Korwina-Mikkego.
Aby odmieniać skrótowiec i używać go w zdaniach, należy ustalić jego rodzaj, wskazując główny człon nazwy rozwiniętej. W tym wypadku jest nim rzeczownik koalicja, dlatego można przyjąć, że nazwa partii ma rodzaj żeński. Oznacza to, że można byłoby zbudować następujące zdanie: KORWiN wystartowała [bo: koalicja] w wyborach parlamentarnych. Częściej jednak pojawiać się będą prawdopodobnie zdania w rodzaju KORWiN wystartował w wyborach parlamentarnych, ponieważ rodzaj skrótowca ustala się także w języku, biorąc pod uwagę koniec wyrazu (formy): jeśli jest tam spółgłoska, w polszczyźnie przyjmuje się, że skrótowiec ma rodzaj męski, bo takie zakończenie ma wiele rzeczowników rodzaju męskiego. W tym wypadku skrótowiec stawałby się więc jeszcze bardziej podobny do nazwy Korwin, lecz odmiana obu tych nazw własnych nie byłaby taka sama. Element złożonego nazwiska Korwin przyjmuje formy Korwina, Korwinowi, Korwinem, Korwinie, skrótowiec zaś miałby odmianę następującą:

M. KORWiN
D. KORWiN-u (jak PiS-u, MON-u, PAN-u, PWN-u itp.)
C. KORWiN-owi
B. KORWiN (jak PiS, MON itd.)
N. KORWiN-em
Ms. KORWiN-ie

Jak widać, skrótowiec powinien mieć przede wszystkim inny zapis form odmiany, ponieważ końcówki poszczególnych przypadków zgodnie z zasadami pisowni polskiej mamy obowiązek oddzielać od formy podstawowej skrótowca za pomocą krótkiej kreski, czyli łącznika (vide: http://sjp.pwn.pl/zasady/Jesli-skrotowiec-sie-odmienia;629584).
Ktoś mógłby powiedzieć: Jestem zwolennikiem Korwina, lecz mówiąc o partii, powinien użyć konstrukcji Jestem członkiem KORWiN-u. Oczywiście w komunikacji potocznej z pewnością pojawią się formy niewzorcowe, które - jako dwuznaczne - mogą się stać przykładami specyficznego poczucia humoru...
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2015-01-27
Co oznacza peryfraza moja lepsza połowa?
Lepsza połowa oznacza męża lub żonę osoby, która takiego omówienia używa. Znaczenie peryfraz można znaleźć w „Słowniku peryfraz, czyli wyrażeń omownych” Mirosława Bańko.
Ortografia2015-01-27
Zwracam się do Państwa z zapytaniem dotyczącym słowa jaskółka, szczególnie zaś jego zapisu jaskułka, taki bowiem tytuł przybrał pamiętnik wydawany w latach 40. w Warszawie. Czy istnieje jakaś historyczna motywacja do takiego zapisu? Pytam, ponieważ autorzy nigdzie nie zaznaczyli, by niepoprawny z dzisiejszej perspektywy zapis miał nieść jakieś dodatkowe znaczenie.
Wyraz jaskółka występował już w języku staropolskim, chociaż wtedy miał postaci jastkołka i jastkoła. Takie formy odnotowano w XIV i XV wieku. Jego etymologia jest dość skomplikowana, bo zaszedł tutaj proces dysymilacji (odpodobnienia) głosek w prasłowiańskim rdzeniu *last- (w innych językach słowiańskich omawiany ptak ma nazwy lastowica, lastka).
Wyraz jaskółka powstał jako zdrobnienie od jaskoła (doszło też do częstego w takich wypadkach fonetycznego uproszczenia grupy st > s). Przyrostek -ka często tworzy w polszczyźnie formy zdrobniałe.
W pojedynczych tekstach z XV i XVI wieku spotykano zapisy jaskuła i jaskułka, co Franciszek Sławski tłumaczy wymianą morfemu -oł- na -uł- występującą też w innych tego typu rzeczownikach, np. gżegżołka > gżegżułka, kukołka > kukułka.
Połączenie morfemów -ół-ka zazwyczaj zachowało się w pierwotnej postaci (wyjątkiem jest dzisiaj kukułka).
Możemy więc uznać, że zapis jaskułka był w dawnych tekstach spotykany, jednak znacznie rzadszy od znanego nam dzisiaj jaskółka. Prawdopodobnie przetrwał w tradycji regionalnej lub gwarowej, a być może autorzy XX-wieczni odwoływali się do zapisu, który spotkali w teksach z XVI wieku.
Mirosława Siuciak
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-01-20
Mówimy jadę do Gniewu czy do Gniewa?
W użyciu są dwie formy dopełniacza od nazwy tego miasta: Gniewu i Gniewa. „Wielki słownik ortograficzny PWN” pod red. Edwarda Polańskiego podaje wyłącznie formę Gniewu (http://sjp.pwn.pl/so/Gniew;4437723.html), tak samo „Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części” (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2013.pdf).
Z kolei część słowników, np. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. Andrzeja Markowskiego oraz dwa słowniki autorstwa Jana Grzeni: „Słownik nazw własnych” i „Słownik nazw geograficznych” dają pierwszeństwo formie Gniewa, postać Gniewu wskazując jako rzadszą. Gniewu może być używane mniej chętnie, ponieważ kojarzy się z dopełniaczem wyrazu pospolitego gniew, od którego faktycznie nie pochodzi: w „Słowniku nazw geograficznych” czytamy, że nazwa tego pomorskiego miasta pochodzi od od dawnego rdzenia oznaczającego górę, wzniesienie i dawniej wystepowała w formach Gmew, Gmewa lub Gmiew. Użycie formy do Gniewa byłoby uzasadnione tym, że chcemy uniknąć stosowania postaci nazwy, która jest tożsama z postacią rzeczownika pospolitego oznaczającego m.in. złość, wzburzenie.
Być może warto byłoby zapytać dziś mieszkańców tego miasta, dokąd jadą, gdy wracają do domu – do Gniewa czy do Gniewu – i na tej podstawie dać pierwszeństwo jednej z form: tej używanej przez lokalną społeczność.
Katarzyna Wyrwas
Grzeczność językowa2015-01-16
Mój przełożony ma zwyczaj zwracać się do swoich podwładnych w trzeciej osobie, np.: Czy napisał już to pismo? lub Czy musi już wyjść? (do kobiety). Jak do takiej formy zwracania się ustosunkowuje się język polski?
We współczesnej polszczyźnie istnieją dwie formy zwracania się do rozmówcy:
1) na ty (bycie na ty – w przypadku osób dorosłych – oznacza obustronną zgodę na wkraczanie na obszar prywatności partnera rozmowy);
2) na pani/pan (uczestnicy relacji mają wyraźnie zakreślony wokół siebie obszar prywatności, na który nie wolno im wzajemnie wchodzić).
Bycie na ty łączy się z użyciem czasowników w 2. os. lp., np. Czy napisałaś już list?, a bycie na pani/pan – z 3. os. lp., np. Czy pani napisała już list? Czy pan napisał już list?. Wobec adresata zbiorowego w normie wysokiej stosowane są czasownikowe formy 3. os. lm., odpowiednio: Czy napisaliście już list? Czy napisałyście już list? oraz Czy panie napisały już list? Czy panowie napisali już list? Czy państwo napisali już list?.
W mniej starannych wypowiedziach dopuszczalne jest użycie formy 2. os. lm.: Czy panie napisałyście już list? Czy panowie napisaliście już list? Czy państwo napisaliście już list?.
Forma, którą Pani cytuje, istniała jeszcze w XX-wiecznej polszczyźnie czasów międzywojennych i była używana w stosunku do osób nisko stojących w hierarchii społecznej, czyli wobec służby. Zauważymy ten zwyczaj w filmach z tego okresu w scenach, kiedy państwo wydają rozkazy służącym, czasem z wymową grasejującą (czyli z wymową głoski r na sposób francuski).
Zwracanie się do odbiorcy przez on/ona (z pominięciem tego zaimka) wyszło z użycia i jest obecnie uznawane za niepoprawne, niestosowne, niegrzeczne, uwłaczające, poniżające dla osoby, wobec której jest kierowane.
Forma ta bywa czasem używana obecnie jako sposób zwracania się do rozmówcy żartobliwy, stając się elementem gry językowej. Ważne jednak, by taka gra była akceptowana przez obie strony interakcji. Inaczej będzie to przekroczenie norm grzecznościowych obowiązujących we współczesnej polszczyźnie.
Wiedzę o przedwojennej grzeczności przynosi książka Tomasza Adama Pruszaka „Ziemiański savoir-vivre” (Warszawa 2014). O współczesnej etykiecie językowej pisze Małgorzata Marcjanik w książce „Słownik językowego savoir-vivre’u” (Warszawa 2014).
Małgorzata Kita

PS. Ten sam problem postawił Pytający przed Poradnią Językową PWN. Odpowiedź prof. Małgorzaty Marcjanik można znaleźć tutaj: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Czy-musi-wyjsc;15734.html [red.].
Znaczenie2015-01-16
Przymiotnika twarzowy używa się do nazywania części twarzy (kości twarzowe, nerwy twarzowe) albo w stosunku do czegoś, w czym się ładnie wygląda, np. twarzowa fryzura, kapelusz. Spotkałam się jednak z użyciem przymiotnika twarzowy w odniesieniu do kosmetyków do twarzy: twarzowe mydło, krem itp. Czy takie użycie jest poprawne, czy należy jednak pozostać przy formie kosmetyki do twarzy?
W tym znaczeniu wyraz twarzowy nie jest używany poprawnie. Fakt, że spotkała się Pani z określeniem twarzowy w odniesieniu do kosmetyków do twarzy, świadczy natomiast o tym, że w polszczyźnie nasila się tendencja do skrótu. Ktoś chce uprościć sobie życie i zamiast dłuższej konstrukcji używa krótszej z przymiotnikiem twarzowy, który w sensie słowotwórczym jest przymiotnikiem tzw. relacyjnym, czyli wskazuje w sposób ogólny na stosunek jednej rzeczy do drugiej, nie precyzując tej zależności. W połączeniu krem do twarzy relację między obu składnikami precyzował przyimek do. Spotkałam się z podobnymi przykładami, jak choćby lody gałkowe zamiast lody na gałki, sklep nurkowy zamiast sklep dla nurków, przerwa kawowa zamiast na kawę.
Język zmienia się nieustannie, a konstrukcje, które dziś uznajemy za błędne, za niezgodne z zasadami gramatycznymi polszczyzny, a czasem nawet za nielogiczne, jeśli tylko są użyteczne, akceptowane przez społeczeństwo oraz wystarczająco często używane, wchodzą z czasem do systemu języka. Pisała o tym pięknie prof. Irena Bajerowa w artykule „Ci biedni językoznawcy, czyli o kłopotach z kulturą języka”:

[…] człowiek ustawicznie reguluje język, poprawia, dopasowuje do aktualnych potrzeb, usiłując zaspokoić dwie tendencje, walczące ze sobą i dające sprzeczne efekty: 1) mówić wyraziście, maksymalnie zrozumiale, 2) mówić krótko i zwięźle, aby nie znudzić rozmówcy i zanadto się nie zmęczyć. […] Język jest najbardziej demokratycznym tworem człowieka, gdyż całe społeczeństwo, mówiąc i pisząc, niejako głosuje za pewnymi formami i większością głosów wybiera te, które lepiej służą komunikacji społecznej. Językoznawca zaś próbuje domyślać się, które formy będą lepiej służyć.

Cały ten niezwykle interesujący artykuł dostępny jest tu: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.578610982186967.1073741825.433954093319324&type=3.

Pozdrawiam i dziękuję za kolejny przykład do mojej kolekcji!
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2015-01-16
Jaka jest etymologia słowa wiek?
Rzeczownik wiek rozwinął się z prasłowiańskiego *věkъ, która pochodzi od praindoeuropejskiego rdzenia *ṷei̯k- ‘przejawiać, okazywać siłę; siła’.
W polszczyźnie i innych języka słowiańskich (por. czeskie věk, rosyjskie вeк, chorwackie vȉjek, słoweński vêk) rzeczownik ten jest obecnie używany w kilku znaczeniach, m.in. «długość życia człowieka od urodzenia do danej chwili, mierzona zwykle w latach, długość życia rośliny lub zwierzęcia lub czas istnienia czegoś, np. budynku», «okres stu lat; stulecie», «długi, dłużący się okres; lata», «wieczność», «epoka», «siła, moc». Sensy te są wynikiem rozwoju znaczeniowego pierwotnego prasłowiańskiego rzeczownika na gruncie poszczególnych języków i w obrębie rożnych kultur narodów słowiańskich. Rozwój ten Wiesław Boryś w „Słowniku etymologicznym języka polskiego” przedstawia następująco: ‘przejawianie, okazywanie siły; siła, moc’ → ‘siła życiowa, żywotność’ → ‘zdrowie’ → ‘długie życie, lata życia’ → ‘długi okres, sto lat’.
Od omawianego rzeczownika utworzono także formy, takie jak wieczny, wiekowy, wieczność i uwiecznić.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-01-15
Jak odmienia się imię Woody Allena?
Nazwiska i imiona niesłowiańskie zakończone na -y, takie jak Kennedy, Salisbury, Perry, Debussy, Scudéry, Valéry, Kelly, Murphy, Harry, Woody, Anthony, Johny, odmienia się, oddzielając apostrofem końcówki fleksyjne od oryginalnej postaci nazwiska (nie dotyczy to miejscownika i narzędnika). Formy odmiany imienia słynnego reżysera są następujące:
M. Woody,
D. Woody’ego,
C. Woody’emu,
B. Woody’ego,
N. Woodym,
Ms. Woodym.
Nazwisko odmieniamy jak polskie nazwiska rodzaju męskiego, storujemy zapis bez oddzielania końcówek apostrofem, ponieważ w formach odmiany nie występuje różnica ilościowa pomiędzy pisownią a wymową: Allena, Allenowi, Allenem, Allenie.
Katarzyna Wyrwas
Wyrazy obce2015-01-15
Szanowni Państwo, głowię się nad tym, jak poradzić sobie z anglojęzycznymi pojęciami denialism i denialist. Po odrzuceniu kalk (denializm, denialista) i nieadekwatnych tworów (zjawisko zaprzeczania i/lub wypierania; zaprzeczacz i/lub wypieracz) pozostają negacjonizm i negacjonista. Słowniki internetowe (PWN oraz wyrazów obcych Władysława Kopalińskiego) niestety tych pojęć nie rozpoznają; polska Wikipedia odsyła użytkowników do wpisu na temat kłamstwa oświęcimskiego. Jak więc tłumaczyć pojęcia, takie jak: AIDS denialism, corporate denialism, evolution denialism i climate change denialism?
Szanowny Panie, nie pierwszy to przypadek braku odpowiedniości (równoważności) między wyrazami dwóch języków, zwłaszcza że przytacza Pan połączenia: AIDS denialism, corporate denialism, evolution denialism, climate change denialism, te zawsze mają pewien stopień idiomatyczności. Nie dziwi, że nie znalazł Pan wskazówek w „Słowniku wyrazów obcych” Władysława Kopalińskiego, wszak to słownik wydawany już od roku 1964 (wprawdzie zmarł Kopaliński w 2007 roku, ale miał wtedy 100 lat (!); nie sądzę, aby śledził napływ anglicyzmów w ostatnich dziesięcioleciach). Co robić w przypadku, gdy brak odpowiedników? Są trzy wyjścia: 1) albo przytaczamy obcy wtręt, zatem makaronizm (to niekoniecznie cytat łaciński!); 2) albo tworzymy neologizm, wyjaśniając, jaka jest angielska baza; 3) albo stosujemy deskrypcję – oddajemy obce pojęcie w sposób opisowy. Polszczyzna oferuje bardzo dużo leksemów, które są w stanie zastąpić angielski denial: zaprzeczyć, zaprzeczenie (kategoryczne), (za)negowanie, przeciwieństwo, odmówić (odmawiać), odmowa, (za)kwestionować, pozostać (pozostawać) w sprzeczności z czymś, dementować, kontrargumentować, wypierać się... Proponuję ostatni sposób. Bo zastosowanie cytatu i tak wymaga wyjaśnienia (deskrypcji, zatem trzeciego sposobu), to samo z wprowadzaniem neologizmu, przy czym neologizmy często budzą ostry sprzeciw odbiorców tekstu.
Krystyna Kleszczowa
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2014-11-08
Czy nazwa miejscowości Krzywosądz w województwie kujawsko-pomorskim jest rodzaju męskiego czy żeńskiego. Nie figuruje ona w jakimkolwiek słowniku ortograficznym czy słowniku języka polskiego.
Analogicznie do rzeczownika mosiądz - wydaje się, że powinien to być rodzaj męski, jednak w samej miejscowości i na stronach internetowych jej poświęconych powszechny jest rodzaj żeński, a więc: Krzywosądzy, Krzywosądzę, Krzywosądzą. Urząd Wojewódzki twierdzi, że nazwa ma rodzaj męski.
Nazwę tę można znaleźć w „Urzędowym wykazie nazw miejscowości” (dostępnym także w wersji elektronicznej tu: http://ksng.gugik.gov.pl/urzedowe_nazwy_miejscowosci.php), w którym to na s. 1028 podaje się zakończenie dopełniacza ~dza, co jednoznacznie wskazuje na męski rodzaj nazwy.
To fakt, że w lokalnych nazwach, a nawet w XIX-wiecznych dokumentach historycznych dotyczących powstania styczniowego częściej pojawia się forma żeńska niż męska, ale urząd ma – jak widać – swoje racje. Problem ten wymagałby dłuższych kwerend historycznojęzykowych, które zapisu we wspomnianym wykazie i tak by nie zmieniły, przynajmniej na razie.
Katarzyna Wyrwas

Ortografia2014-11-08
Ostatnio moja córka pisała relację z wydarzenia szkolnego na stronę internetową swojego gimnazjum i użyła sformułowania naszego patrona. Słowo patron w zdaniu zastępowało Marszałka Józefa Piłsudskiego. Zwrócono jej uwagę, że w takiej sytuacji słowo patron powinno być napisane wielką literą.
Nie ma obowiązku pisania tego rzeczownika wielką literą, lecz w zasadach polskiej pisowni jest również zapis, że ze względów emocjonalnych (także w celu wyrażenia szacunku) można niektóre wyrazy czy nazwy pisać wielką literą - i takie względy miał zapewne wykładowca na myśli (zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Wyrazy-i-wyrazenia-Ojczyzna-Kraj-Orzel-Bialy-Narod;629420).
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2014-11-08
W mojej pracy naukowej używam terminu z języka angielskiego Buddhist Hybrid Sanskrit – jest to wytwór powstały z połączenia z sanskrytu klasycznego i języków lokalnych (średnioindyjskich). Jak powinnam przetłumaczyć ten termin poprawnie na język polski: jako „hybrydowy czy hybrydyczny?
W języku polskim przymiotniki odrzeczownikowe mają rożne formanty.
Forma hybrydowy znajduje motywację w parach: naukowy ← nauka, patentowy ← patent, programowy ← program, renesansowy ← renesans, marionetkowy ← marionetka itd.
Formę hybrydyczny motywują pary: artystyczny ← artysta, automatyczny ← automat, dramatyczny ← dramat despotyczny ← despota, geometryczny ← geometria. Pokazując tu motywację słowotwórczą, abstrahuję od faktycznej drogi powstania przytaczanych przymiotników. Są to pożyczki: artystyczny od fr. artistique, automatyczny od fr. automatique, dramatyczny od fr. dramatique, despotyczny od gr. despotikós ‘władczy’, geometryczny od łac. geometricus.
W „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” mamy dwa przymiotniki od rzeczownika hybryda: hybrydowy i hybrydyczny – autor hasła przytacza połączenia: postacie hybrydowe, hybrydowy charakter czegoś, hybrydowe formacje słowotwórcze, przy haśle hybrydyczny jest natomiast odesłanie do hybrydowy.
Gdyby patrzeć na możliwości słowotwórcze polszczyzny, można by jeszcze zaproponować przymiotnik hybrydalny (przytoczony jest w „Słowniku gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego”). I dla tego przymiotnika znaleźć można wzory, np. kulturalny ← kultura, figuralny ← figura, fenomenalny ← fenomen.
Jak w takim przypadku decydować przy tłumaczeniu angielskiego Buddhist Hybrid Sanskrit? Najlepiej wybrać formę, która jest w powszechnym użyciu (hybrydowy?). Jeżeli w dziedzinie, którą Pani uprawia, nie ma jeszcze utrwalonej ususem formy przymiotnika, może się Pani decydować na jedną z trzech podanych w odpowiedzi. Wszystkie są poprawne!
Odmiana2014-11-08
Jak trzeba pisać: Witaj Jan czy Witaj, Janie?
Potrzebna jest tu koniecznie forma wołacza, czyli Janie. Przed wołaczami natomiast w polszczyźnie stawia się przecinek, co nakazują stosowne reguły „Zasad pisowni polskiej”: http://sjp.pwn.pl/zasady/Wyrazy-i-wyrazenia-niebedace-czesciami-zdania;629809.html i
http://sjp.pwn.pl/zasady/Przecinek-po-wyrazach-wyrazajacych-okrzyk;629811.html.
Przypomnieć warto słynną piosenkę z analogiczną formą i kontekstem: Panie Janie, rano wstań :-).
Pozdrawiam
Katarzyna Wyrwas

Składnia2014-11-08
Zabiera aparat fotograficzny w podróże służbowe czy na podróże służbowe?
Rzeczownik podróż zawsze występuje w towarzystwie przyimka w, np. udać się, wybrać się, wyjechać, wyruszyć w podróż, być w podróży, towarzyszyć komuś w podróży, wyruszyć na statku w podróż. Tak podpowiada norma wzorcowa polszczyzny.
Rozumiem, że wahanie pojawić sie może, gdy za pomocą przyimka na ktoś chciałby wyrazić, że podróż jest długa, zaznaczyć jej rozciągnięcie w czasie. Myślę jednak, że warto używać tradycyjnych, odnotowanych w słownikach form, a więc: w podróże!
Katarzyna Wyrwas
Składnia2014-11-08
Mając na myśli dyskusję z kimś / o czymś, używamy zwrotu polemika z czymś / kimś.
Czy poprawne jest natomiast (usłyszane przeze mnie w szkole) sformułowanie: polemika względem czegoś (np. utworu)? Bardzo mnie to zaciekawiło. Według mnie jest to błędne połączenie, chciałabym jednak uzyskać fachową odpowiedź.
Słowniki odnotowują jedynie połączenie polemika z kimś, czymś, a także polemizować z kimś, czymś. Można też powiedzieć, że wymiana zdań była polemiką na temat czegoś / jakiś, ale nie ma zwyczaju używać tu wyrażenia względem. Intuicja językowa Pani nie zawiodła.
Pozdrawiam
Katarzyna Wyrwas

Ortografia2014-11-08
Bardzo proszę o informację na temat pisowni zaimków osobowych. Czy odnosząc zaimek do konkretnej osoby, piszemy go wielką czy z małą literą? Piszę opinie dotyczące dzieci i opisując konkretne dziecko, używam imienia, sformułowania dziecko, dziewczynka, ale również zaimków osobowych jej, jego, mu. Mam wątpliwości, czy pisząc o konkretnym dziecku, powinnam z powodów grzecznościowych stosować wielką literę.
„Zasady pisowni polskiej” wskazują, że użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Czytamy: „Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę piszącemu, ponieważ użycie wielkiej litery jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w stosunku do tego, o czym pisze” (zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Zasady-uzycia;629418.html ).
W korespondencji w takim wypadku stosuje się pisownię zaimków wielką literą (zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Nazwy-osob-do-ktorych-sie-zwracamy-w-listach-podaniach;629419.html), ale opinie, o których mowa w pytaniu, będące częścią świadectw ukończenia kolejnej klasy w szkole, to nie korespondencja, lecz rodzaj dokumentu urzędowego. Jeśli sama miałabym zdecydować, to pewnie w tego typu - w końcu oficjalnym - dokumencie nie stosowałabym wielkiej litery w pisowni zaimków.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166