Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Interpunkcja2008-08-14
Czy forma powitania (dzień dobry) lub pożegnania (do widzenia) powinna być w zdaniu wydzielona cudzysłowem? Np. Chciałam ci powiedzieć do widzenia. Usłyszałam ciepłe do widzenia. Pomachał mi na do widzenia. Chciałem ci podarować ten kwiat na dzień dobry.
Cudzysłowu używa się do wydzielania słów cytowanych (np. do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń) i oznaczania specyficznych użyć wyrazów i wyrażeń (np. wyrazów użytych ironicznie, wyrazów obcych stylistycznie) (zob. zasady 441-445 interpunkcji polskiej). Formuły powitania czy pożegnania mogłyby znaleźć się w cudzysłowie, gdyby rzeczywiście były wyraźnymi, jednoznacznymi przytoczeniami powiedzianych słów, np. Powiedziała: „Do widzenia”. Połączeńdzień dobry, do widzenia używać można jednak także jako nazw zachowań grzecznościowych, jak np. w Usłyszałam ciepłe do widzenia, są również używane w sensie metaforycznym we frazeologii, np. Chciałem ci podarować ten kwiat na dzień dobry (na dzień dobry ‘na samym początku, w momencie spotkania kogoś lub rozpoczęcia czegoś’). Użycie cudzysłowu w dwóch z podanych przykładów zależy od intencji nadawcy, ponieważ zdania Chciałam ci powiedzieć do widzenia. Usłyszałam ciepłe do widzenia można byłoby zapisać jako Chciałam ci powiedzieć: „Do widzenia”. Usłyszałam ciepłe: „Do widzenia”. W takiej formie zapisu zostałoby już wyraźnie podkreślone interpunkcyjnie (dwukropkiem i cudzysłowem), że ktoś formuły grzecznościowe wypowiedział.
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-08-14
W jakiejś książce tłumaczonej z języka angielskiego widziałam zwrot przełknął z trudem (w domyśle chodziło o ślinę). Czy ten zwrot jest poprawny? Czy nie powinno być napisane, co ktoś przełknął (np. z trudem przełknął ślinę)?
Konstrukcja !przełknął z trudem jest składniowo niepełna, ponieważ w schemacie budującym zdanie z czasownikiem przełknąć jest miejsce dla dwóch, ewentualnie trzech elementów: tego, kto przełyka, oraz tego, co jest przełykane: ktoś przełyka coś (i ewentualnie: jak? (z trudem, łatwo itd.), np. Marek przełknął tabletkę. Nie mógł przełknąć lekarstwa. Głośno przełknął ślinę.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-08-14
Czy imię Bobby (zdrobnienie imienia Robert) powinno mieć w dopełniaczu apostrof: Bobby’ego?
Tak, apostrof jest konieczny w dopełniaczu (Bobby’ego), a także w celowniku (Bobby’emu) i bierniku (Bobby’ego), ponieważ w tych przypadkach końcowa spółgłoska -y nie jest wymawiana i należy zaznaczyć apostrofem różnicę pomiędzy pisownią a wymową. Jedynie formy narzędnika i miejscownika zapisujemy bez apostrofu (Bobbym). Podobnie, czyli jak przymiotniki, odmieniają się nazwiska i imiona angielskie czy amerykańskie, takie jak Kennedy, Murphy, Salisbury, Kandinsky, Chomsky, Harry, Percy, Noddy, jak również francuskie, jak Valéry, Debussy (zob. reguła 248 pisowni polskiej). Jedynie w odmianie nazwisk węgierskich zakończonych na -y nigdy nie używa się apostrofu, np. Nagy, Nagya, Nagyowi, z Nagyem, o Nagyu; Kosztolányi, Kosztolányiego, Kosztolányiemu, z Kosztolányim, o Kosztolányim; Ormandy, Ormandyego, Ormandyemu, z Ormandym, o Ormandym (reguła 259).
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2008-08-08
Moje dziecko, grając w gry komputerowe, używa formy bronie, czyli liczby mnogiej od rzeczownika broń. Czy to poprawne?
Rzeczownik broń należy do rzeczowników zbiorowych, określa nie tylko jeden egzemplarz, lecz także wiele elementów zbioru, dlatego też nieczęsto można spotkać formy liczby mnogiej i mogą one dziwić. Można utworzyć formy lm.: MBW. bronie , D. broni, C. broniom, N. broniami, Ms. broniach.
Istnieją rzeczowniki podobne, które wedle słownikowych zapisów form liczby mnogiej tworzyć nie powinny, a jednak potrzeby języka uczyniły je realnymi – wystarczy wspomnieć o życiach, benzynach, mlekach. Właśnie wśród użytkowników gier komputerowych powstała forma pluralna od rzeczownika życie!
Katarzyna Wyrwas
Wyrazy obce2008-08-08
W telewizji reklamują szampon z antyoksydantem. Czy nie mozna tego powiedzieć po polsku, żeby nie zgrzytało w zębach?
Reklama stara się nas - odbiorców, konsumentów - zaczarować. Pokazuje nam w tym celu nie tylko ładne obrazy, operuje nie tylko wpadającymi w ucho sloganami. Magia reklamy polega nierzadko na tym, że używa się w niej słów dla przeciętnego odbiorcy nieznanych, słów obcych, które mają nas przekonać do tego, że reklamowany produkt jest skuteczny, niezawodny, nowoczesny, opracowany przez naukowców. Obco brzmiący antyoksydant można byłoby z powodzeniem zastąpić bardziej swojskim przeciwutleniaczem, ale może wtedy reklamodawca miałby obawy, że szampon się nie sprzeda? Ostatecznie jednak i tak mało kto wie, po co w szamponie przeciwutleniacz czy też antyoksydant...
Katarzyna Wyrwas
Wymowa2008-08-07
Jak odczytywać skrót VCD?
Utarło się już, że obce skrótowce, zwłaszcza z dziedziny informatyki i techniki cyfrowej, odczytuje się u nas wedle prawideł języka, z którego owe nazwy pochodzą. Istnieją jednak pewne niekonsekwencje. Mamy zatem CD czytane z angielska jak [si-di], DVD czytane jak [di-wi-di], CD-ROM czytany jak [si-di-rom], ale już nazwa płyty do wielokrotnego zapisu danych: CD-RW jest wymawiana pół na pół: [si-di-er-wu, a zatem tylko część CD wymawia się po angielsku, RW zaś po polsku. Podobnie rzecz ma się ze skrótowcem VCD, który powszechnie wymawiany jest jako [fał-si-di]. Należałoby mówić [vi-si-di], pozostając w obrębie fonetyki jednego języka, albo też - co wydaje się raczej niemożliwe, bo przecież nie ma takiego zwyczaju językowego - [fał-ce-de].
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2008-08-07
Mam taki problem, może błahy, ale od dłuższego czasu ciągle chodzi mi po głowie i nie znam odpowiedzi. Jak prawidłowo odmienić przez przypadki wyrażenie siemię lniane? Na zadane pytanie otrzymuję dwie różne odpowiedzi. Moim zdaniem prawidłowa forma to: kogo? czego? – siemia. Używana również forma – siemienia wydaje mi się nieprawidłowa, wszak to nie jest siemienie. Może się mylę?
Bywa niekiedy tak, że formy dziwnie wyglądające są – jak na złość – całkowicie poprawne. Rzeczownik siemię odmienia się wprawdzie według deklinacji nijakiej, ale odmienia się specyficznie, ponieważ należy do grupy wyrazów, które w przypadkach zależnych mają tzw. rozszerzenie tematyczne. Oznacza to, że po temacie wyrazu (części w miarę niezmiennej podczas odmiany), a przed końcówką przypadka pojawia się dodatkowy element, jak w podobnych imię – imienia, plemię – plemienia, ramię – ramienia. Rzeczownik siemię ma w mianowniku i bierniku temat siem’, a końcówkę . W dopełniaczu natomiast po temacie siem’- pojawia się rozszerzenie tematyczne -eń- (ortograficznie zapisywane jako -eni-), a po nim końcówka -a. Przymiotnik lniane odmienia się jak inne przymiotniki rodzaju nijakiego. Zasób form odmiany przedstawia się więc tak oto:
M. siemię lniane,
D. siemienia lnianego,
C. siemieniu lnianemu,
B. siemię lniane,
N. siemieniem lnianym,
Ms. siemieniu lnianym.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2008-08-06
Poszukuję bezskutecznie genezy słowa blin. Wiele źródel podaje tylko, że jest to słowo pochodzenia (prawdopodobnie) ukraińskiego. Mam co do tego wątpliwości, ponieważ w wielu slowiańskich językach występuje stare slowo mlin, które też kiedyś funkcjonowało w Rosji. Jednak dlaczego z mlina powstał blin nikt nic nie pisze. Poza tym bardzo interesowałoby mnie, jak to wyglądało w języku starosłowiańskim. Jeśli mogą mi Państwo pomóc także ze słowem naleśnik, byłabym wdzięczna. Mieszkam obecnie w Rosji i zastanawiam się nad podobieństwem blinów i naleśnika. Może oprócz smaku łączy te potrawy coś jeszcze.
Słowo blin oznaczające ‘rodzaj naleśnika z mąki gryczanej, żytniej albo pszennej’ (Słownik języka polskiego. Red. W. Doroszewski. T. 1-11. Warszawa 1958-1969) jest wyrazem o charakterze ogólnosłowiańskim, chociaż jego współczesna obecność w polszczyźnie ogólnej ma wyraźną proweniencję wschodnią.
Blin (blinek) używany jest w gwarach języka polskiego (por. Jan Karłowicz: Słownik gwar polskich. T.1. Kraków 1900), a od XIX wieku ma swoją dokumentację w języku ogólnym i używany jest w sensie ‘rodzaj naleśnika ruskiego’ (Andrzej Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego. T. 1. Warszawa 2000).
Leksem ów w języku staroruskim miał dwie oboczne postaci: БЛИНЪ (blinъ) oraz МЛИНЪ (mlinъ). Prawdopodobnie druga z form jest starsza, w języku staro-cerkiewno-słowiańskim spotykamy bowiem wersję mlinъ (podobnie z nagłosowym m- w języku: bułgarskim, serbsko-chorwackim, słoweńskim, górnołużyckim i dolnołużyckim). Prasłowiańska postać omawianego wyrazu to przypuszczalnie *mlinъ. Przejście nagłosowego m- w b- można wiązać ze zjawiskiem dysymilacji (rozpodobnienia) (za: M. Vasmer Etimologičeskij slovar’ russkogo jazyka. T.1: A-D. Moskwa 2004).
Mlinem nazywano placek, ale przede wszystkim ‘młyn, wiatrak’ (wyraz zapożyczony ze staroniemieckiego mulīn, a ten z kolei przejęty na wzór późnej formy łacińskiej molīna oznaczającej ‘młyn’, a powstałej od czasownika łacińskiego molere – ‘mleć’). Zdaniem A. Bańkowskiego, staroruskie słowo mlin nabrało znaczenia kulinarnego, ponieważ placek tak nazywany był zawijany na kształt skrzydeł wiatraka (Andrzej Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego. T. 1. Warszawa 2000).
Natomiast pochodzenie leksemu naleśnik zwykle objaśniane jest za pomocą dwóch hipotez: 1) źródłem słowa jest wyrażenie przyimkowe – *na lěsě (tzn. ‘na kracie’; lasa – plecionka z prętów, drewniana krata; rodzaj rusztu do suszenia owoców’) – i stąd forma prasłowiańska miałaby postać *nalěsьnikъ; 2) źródłem słowa jest wyrażenie przyimkowe - *na listě (tzn. ‘na liściu’, czyli byłoby to ciasto pieczone na dużym liściu kapusty; por. czeskie nálesnik – tzn. ‘chleb pieczony na liściu’; ros. dial. nalistnik – ‘placek upieczony na liściach kapusty, ciemierzycy lub na blasze’) – i stąd forma prasłowiańska *nalistьnikъ. Niewykluczone, że pierwotnie były obecne oba te wyrazy i nazywały one dwa różne rodzaje wypieku: jeden pieczony na ruszcie, drugi na liściu (por. W. Boryś Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005).
Joanna Przyklenk
Ortografia2008-08-05
Jak się pisze: co nie miara czy co niemiara?
Poprawna pisownia to co niemiara. Poprawną pisownię wyrazów polskich i obcych zawiera Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2008-08-05
Czy można powiedzieć wpadł mu pomysł?
Związków frazeologicznych używa się w pełnym brzmieniu, w całości, nie zaś we fragmentach. Pełny skład interesującego nas związku wygląda następująco: komuś wpadł pomysł do głowy.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-08-05
Moja córeczka ma na imię Anna. Mam problem z odmianą tego imienia.
Anna, dla Anii?
Jaka jest zasada pisania końcówki Ani czy Anii?
Przede wszystkim należy rozróżnić dwie formy imienia: pełną Anna i zdrobniałą Ania.
Z odmianą Anna nie powinno być problemu, ale na wszelki wypadek podam formy: liczba pojedyncza – D. Anny, C. Annie, B. Annę, N. (z) Anną, Ms. (o) Annie, W. Anno! – liczba mnoga: M. Anny, D. Ann, C. Annom, B. Anny, N. (z) Annami, Ms. (o) Annach, W. Anny!
Problem może sprawiać zdrobniała forma tego imienia, która powstała na gruncie polskim. Istnieje jednak zasada (reguła 21 pisowni polskiej), że rzeczowniki, a w tym także nazwy własne zakończone na ~ia mogąc mieć zakończenie ~ii lub -i. To, czy używamy jednego bądź drugiego zakończenia, zależy od dwóch czynników: 1) od poczucia rodzimości czy obcości wyrazu oraz 2) od wymowy postaci mianownika. W wyrazach obcych w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku dominuje zakończenie ~ii (np. Danii, manii, agonii, ironii itp.), w wyrazach pochodzenia rodzimego natomiast używamy jednego i (np. Ani, dłoni, Ewuni, skoczni). Wspomniana zasada mówi, że jeśli -ia występuje po n, to piszemy -ni w wyrazach, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [-ńa], np. dyni, jaskini, pustyni, babuni, Gdyni, bieżni, uczelni, w tych zaś wyrazach, których zakończenie wymawiamy jako [-ńja], piszemy -nii, np. harmonii, linii, opinii, Kalifornii.
Ostatecznie więc zdrobnienie Ania, które jest wymawiane w mianowniku jako [ańa], odmieniać powinno się następująco: liczba pojedyncza – M. Ania, D. Ani, C. Ani, B. Anię, N. (z) Anią, Ms. (o) Ani, W. Aniu! – liczba mnoga: M. Anie, D. , C. Aniom, B. Anie, N. (z) Aniami, Ms. (o) Aniach, W. Anie!
Katarzyna Wyrwas
Interpunkcja2008-08-05
W jakich sytuacjach stosuje się przecinek przed słowem czyli?
Przed spójnikiem czyli stawiamy przecinek zawsze – zarówno w zdaniach pojedynczych, jak i w zdaniach złożonych. W zdaniach pojedynczych czyli jako spójnik synonimiczny wprowadza wyjaśnienie lub uściślenie słowa poprzedzającego, np. Był zamiłowanym globtroterem, czyli podróżnikiem (zob. reguła 377 pisowni polskiej). W zdaniach złożonych, zwanych współrzędnymi włącznymi lub synonimicznymi, stawiamy przecinek pomiędzy dwoma zdaniami składowymi połączonymi spójnikiem czyli, a także przed innymi spójnikami synonimicznymi (wyjaśniającymi), takimi jak to jest, to znaczy, innymi słowy, np. Wyjeżdżam do Japonii, czyli Kraju Kwitnącej Wiśni. Rzeczowniki w języku polskim mają deklinację, to znaczy odmieniają się przez przypadki (zob. reguła 370).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2008-08-05
Co to znaczy terminalnie chory?
Człowiek chory terminalnie to ktoś, dla kogo medycyna nic już zrobić nie może, to człowiek w ostatnim stadium śmiertelnej choroby. W medycynie używa się także określenia stan terminalny. Przymiotnik terminalny jest pochodzenia angielskiego (ostatecznie jednak łacińskiego: od przymiotnika terminalis, a ten od rzeczownika terminus ‘granica’). W angielszczyźnie przymiotnik terminal oznacza ‘taki, który powoduje śmierć, kończy się śmiercią, zbliża do śmierci; śmiertelny’ (The American Heritage Dictionary); prowadzący ostatecznie do śmierci’, ‘zbliżający do śmierci lub kończący sie śmiercią’, ‘będący w ostatnim stadium śmiertelnej choroby’ (Merriam-Webster Dictionary). Widać więc, że określenie nieuleczalnie chory ma zakres szerszy od określenia chory terminalnie.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-08-01
Czy nazwisko Ziobro w końcu sie odmienia czy nie? Jedni odmianiają, inni nie odmieniają.
Wszystkie nazwiska oraz imiona, które można dopasować do jakiegoś wzorca odmiany, są obowiązkowo odmienne, szczególnie zaś nazwiska i imiona rodzime, polskie.
Zakończone na -o nazwisko posła z PiS-u powinno się odmieniać według deklinacji nijakiej jak wyrazy pospolite typu żebro, lustro, wiadro. Formy są następujące: D. Ziobry, C. Ziobrze, B. Ziobrę, N. (z) Ziobrą, Ms. (o) Ziobrze.
Istnieje jednak w polszczyźnie również zwyczaj przyzwalający na nieodmienianie nazwisk zakończonmych na -o typu Bieńko, Bako, Bańko, w związku z tym formy nieodmienione są w tym wypadku także akceptowane.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-07-31
Jaki jest przymiotnik od nazwy Kędzierzyn-Koźle?
Przymiotnik od nazwy tego miasta brzmi kędzierzyński.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2008-07-31
Jak piszemy: nienajgorszy czy nie najgorszy? Nie z przymiotnikami pisze się przecież razem.
Owszem, partykułę przeczącą nie z przymiotnikami w stopniu równym piszemy łącznie, np. niedrogi, niedobry, niemiły, niepolski itp. (zob. reguła 167), jednak z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym obowiązuje pisownia rozdzielna (zob. reguła 178): nie gorzej, nie najgorzej; nie gorszy, nie najgorszy; nie łatwiejszy, nie najłatwiejszy; nie łatwiej, nie najłatwiej itp.
Katarzyna Wyrwas
Składnia2008-07-31
Ostatnio w reklamie usłyszałam takie słowa: skóra różni się u mężczyzn i kobiet. Nie umiem powiedzieć co, ale coś mi tu nie brzmi.
Czasownik różnić się powinien budować zdania o konstrukcji np. takiej: ktoś/coś różni się od kogoś/czegoś czymś, np. Człowiek różni się od małpy poziomem inteligencji. W polszczyźnie nie mamy połączenia !coś różni się u kogoś. Zdanie z reklamy poprawnie zbudowane mogłoby wyglądać następująco: Skóra mężczyzn różni się od skóry kobiet.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2008-07-30
Co znaczy słowo inkomodować?
Inkomodować to 'sprawiać kłopot, niewygodę, przeszkadzać; trudzić' (zob. W. Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych). Wyraz ten został przejęty za łacińskim czasownikiem incommodare o tym samym znaczeniu, pochodzącym od incommodus 'niewygodny, niemiły'. Czasownik inkomodować jest już wyrazem przestarzałym, współcześnie w polszczyźnie nieużywanym.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2008-07-30
Jak jest poprawnie: zawody odbywają się w Polanicy Zdrój czy w Polanicy Zdroju?
Człon Zdrój występujący jako drugi w wielu nazwach miejscowości uzdrowiskowch jest obowiązkowo odmienny. Zwykle nazwy tych miejscowości są tak zbudowane, że pierwszy człon występuje w liczbie pojedynczej (np. Krynica-Zdrój, Rabka-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, ), niekiedy tylko człon pierwszy ma forme liczby mnogiej (jak np. w nazwach Duszniki-Zdrój, Goczałkowice-Zdrój). W nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, tyle że każdy z nich we właściwy sobie sposób, np w nazwie Długopole-Zdrój człon Długopole odmienia się według deklinacji nijakiej, człon Zdrój natomiast przybiera zgodnie ze swym rodzajem gramatycznym końcówki deklinacji męskiej, Iwonicz ma odmianę męską, a Polanica - żeńską. Dlatego też odmieniamy nazwę uzdrowiska następująco: M. Polanica-Zdrój, D. Polanicy-Zdroju, C. Polanicy-Zdrojowi, B. Polanicę-Zdrój, N. Polanicą-Zdrojem, Ms. Polanicy-Zdroju, W. Polanico-Zdroju!
Na koniec warto podkreślić także ortograficzny aspekt zagadnienia związanego z członem Zdrój: według najnowszych ustaleń Rady Języka Polskiego, ujętych już w wydaniu 2. Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. E. Polańskiego (zob. reguła 184) z łącznikiem piszemy wieloelementowe (rzeczownikowe) nazwy miejscowe, które wspólnie nazywają jednostkę administracyjną lub/i geograficzną (miejscowość lub jej część).
Katarzyna Wyrwas
Interpunkcja2008-07-29
Czy stawiamy przecinek przed wyrazem tudzież?
Przed spójnikiem tudzież nie stawia się przecinka. Łączy on współrzędne części zdania i zdania współrzędne; jest synonimiczny względem spójników i, oraz, por. np. Byliśmy w Krakowie tudzież w Wieliczce. (zob. Słownik języka polskiego PWN).
Katarzyna Wyrwas


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166