Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Ortografia2015-02-20
Mój problem dotyczy różnicy między skrótem a skrótowcem. Nasza firma ma w nazwie część Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe. Czy mamy stosować skrót P.P.U.H. pisany z kropkami, ponieważ jedna z liter w środku to samogłoska, czy jest to skrótowiec pisany PPUH? Dlaczego skrót lub dlaczego skrótowiec? Jedno i drugie skraca wyrażenie.
Zacznijmy od różnic, co pozwoli ustalić, z jaką formą mamy do czynienia. W „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. S. Dubisza (USJP) czytamy, że skrót to «cząstka wyrazu lub wyrażenia zapisana (wymówiona) jako znak całego wyrazu lub wyrażenia, np. dr = doktor, tzn. = to znaczy, np. = na przykład», czyli skrót to „litera lub połączenie kilku liter pochodzące z często używanych i znanych wyrazów, stosowane w piśmie do zapisywania tych wyrazów, ale odczytywane w formie pełnego wyrazu, który zastępują w tekście pisanym” (za „Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego – WSPP). Forma, o którą Pan pyta, wedle tych definicji zdecydowanie skrótem nie jest. Skrótowiec natomiast to «wyraz pochodny utworzony w wyniku skrócenia jednego wyrazu lub grupy wyrazów, np. PKP = Polskie Koleje Państwowe, ZUS = Zakład Ubezpieczeń Społecznych, żelbet = żelazobeton, CBOS = Centrum Badania Opinii Społecznej» (USJP). Wedle klasyfikacji przedstawionej w cytowanym wyżej WSPP forma, o którą Pan pyta, to skrótowiec literowy (literowiec), ponieważ składa się z pierwszych liter wyrazów tworzących rozwiniętą nazwę, a litery te wymawiamy osobno: [pe-pe-u-ha] z akcentem na ostatnią sylabę. Wskazówką może być też pisownia: skrótowce zwykle zapisujemy, używając wielkich liter (małymi przyimki, spójniki, np. ZBoWiD – Związek Bojowników o Wolność i Demokrację), a zgodnie z „Zasadami pisowni polskiej” nie powinniśmy w nich stawiać kropki (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Kropka-w-pisowni-skrotowcow;629580.html). Dodać warto, że przy tworzeniu skrótowca zawsze pomijamy takie elementy nazwy rozwiniętej, jak przecinek czy łącznik (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Pomijanie-w-skrotowcach-niektorych-elementow-wystepujacych-w-pelnych-nazwach;629582.html), czego przykładem są choćby formy MOŚZNiL (Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa), AGH (Akademia Górniczo-Hutnicza), WMFiCh (Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii), PTTK (Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze), KLD (Kongres Liberalno-Demokratyczny), a także nazwy takie, jak PHU (Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe) czy PRBU (Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlano-Usługowe).
W świetle przedstawionych powyżej informacji PPUH jest skrótowcem literowym i jedynym poprawnym zapisem jest ten bez kropek.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-02-20
Jak powinno się odmieniać nazwisko Chucher – o Chuchrze czy Chucherze, Chuchra czy Chuchera?
Jeśli to nazwisko polskie, to mamy dwie możliwe wersje, równie poprawne gramatycznie:
1) Chucher, Chuchra, Chuchrowi, Chuchrem, Chuchrze;
2) Chucher, Chuchera, Chucherowi, Chucherem, Chucherze.
To, jak odmieniamy nazwiska zakończone na -er, -el, -ek, -eń, zależy w dużej mierze od zwyczaju językowego. W polskich nazwiskach, które mają formy równe rzeczownikom pospolitym, opuszczamy e w odmianie, np. Kwiecień – Kwietnia, Krawiec – Krawca, Dudek – Dudka, Kołek – Kołka itp. Jeśli nazwisko nie jest równe rzeczownikowi pospolitemu, jak w przykładzie z pytania, sposób odmiany, czyli zachowanie lub opuszczenie e zależy częstood tego, czy brzmi ono swojsko, czy też obco, co ostatecznie kształtuje określoną tradycję odmiany. „Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego w haśle problemowym „Nazwiska” podaje m.in. zestawienie: Wujec – Wujca, Janiec –Jańca, Pawelec – Pawelca, Woleń – Wolenia, ale: Perec – Pereca (obce brzmienie) oraz Stępień – Stępnia, Skupień – Skupnia (zgodnie ze zwyczajem językowym).
Jeśli kierować się względami komunikacyjnymi, to w odmianie interesującego nazwiska za bardziej jednoznaczne można uznać formy odmiany zachowujące samogłoskę e w temacie, ponieważ nie budzą one wątpliwości co do brzmienia mianownika: nikt, kto usłyszy np. formę Janem Chucherem, nie pomyśli, że mianownik brzmi Chuchr. Nosiciel nazwiska może jednak preferować drugi typ odmiany, dlatego też ostateczna decyzja powinna zostać podjęta po konsultacji z osobą, która danego nazwiska używa.
Katarzyna Wyrwas

Ortografia2015-02-18
W „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” znajdują się hasła nie omal, lecz... i nie omalże, lecz... Proszę o podanie przykładowych zdań zawierających ww. zwroty.
Wyrazy omal i omalże znaczą tyle co ‘niewiele brakuje, by’ lub ‘w przybliżeniu, niemal, prawie’ (np. Halina potknęła się na szczeblu, omal nie upadła. Jan wpadł do środka, omal bez tchu). Są synonimiczne względem siebie, należą jednak do różnych rejestrów polszczyzny – wyraz omalże w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN” opatrzony został kwalifikatorem książkowy, co oznacza, że jest charakterystyczny dla normy wzorcowej i wystąpi raczej w stylu starannym. W połączeniach nie omal, lecz i nie omalże, lecz, podanych przez Pana, nie chodzi tylko o zaprzeczenie, ale i przeciwstawienie, na co wskazuje spójnik lecz; stąd też pisownia rozłączna (por. niedobre = złe, nieprzyjaciel = wróg, niedobrze = źle, ale: nie dobre, lecz wspaniałe; nie przyjaciel, lecz wróg; nie dobrze, lecz głupio). Przykład zdania zawierającego podane przez Pana zwroty mógłby wyglądać następująco: Straciła dla niego głowę nie omal, lecz zupełnie (i analogicznie: Straciła dla niego głowę nie omalże, lecz zupełnie) lub też, np. w odpowiedzi na zarzut: Omal się nie zdradziłaś naszej tajemnicy! Nie omal, lecz wcale nie zdradziłam tej tajemnicy! Warto zwrócić uwagę, że przysłówki omal oraz omalże występują przed czasownikami zaprzeczonymi, por. Omal znów nie popełnił błędu, Omalże nie stracił przytomności z bólu („Uniwersalny słownik języka polskiego”, red. S. Dubisz). Właściwie tylko to różni je od synonimicznych względem nich partykuł niemal, niemalże, nieomal, nieomalże, które przeczenie „zawierają” już w sobie i nie wymagają tym samym użycia czasowników zaprzeczonych, por. Omal się nie potknęła oraz Niemal się potknęła .
Aleksandra Mól
Ortografia2015-02-18
Mam pytanie co do stosowanych skrótów w tytułach naukowych. Jaka jest poprawna pisownia dotycząca nowej dziedziny nauk o zdrowiu: dr n.o zdrowiu czy dr n. o zdr.?
Skoro w użyciu są skróty dr n. hum. (doktor nauk humanistycznych), dr n. med. (doktor nauk medycznych), dr n. tech. (doktor nauk technicznych), dr n. wet. (doktor nauk weterynaryjnych) odnotowane np. w „Wielkim słowniku skrótów i skrótowców” Piotra Müldnera-Nieckowskiego oraz w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. Edwarda Polańskiego (http://sjp.pwn.pl/so/dr-n-med;4427763.html), to zasadne będzie stosowanie również skrótu dr n. o zdr. Poprawna pisownia obejmuje w tym wypadku nie tylko wstawianie kropek we właściwych miejscach, lecz także stosowanie odstępów po każdym członie nazwy skrótu stopnia naukowego.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2015-02-18
Mamy spór ze znajomymi, jak jest poprawnie i co to znaczy zaparkować w szczycie budynku czy przy szczycie budynku?
Poprawna jest druga wersja – zaparkować przy szczycie budynku. Przyimek przy z miejscownikiem „tworzy wyrażenia określające miejsce w pobliżu tego, co nazywa przyłączany rzeczownik” („Słownik poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego). Szczyt budynku to jego ściana szczytowa (węższa lub krótsza ściana elewacji lub ściana wypełniająca przestrzeń między połaciami w przypadku dachu dwuspadowego). Chodzi o zaparkowanie pojazdu niedaleko danej ściany szczytowej, dlatego użycie przyimka przy jest w tym miejscu jak najbardziej właściwe. Można wręcz dodać przekornie, że zaparkowanie w szczycie na pewno by się kierowcy nie podobało, bo oznaczałoby chyba poważniejszą kolizję.
Barbara Matuszczyk
Poprawność komunikacyjna2015-02-18
Jak prawidłowo powiedzieć: Teraz ma być wykonany (czy odegrany) hymn narodowy?
Wedle „Wielkiego słownika języka polskiego” (www.wsjp.pl) hymn narodowy można odegrać, odśpiewać albo ogólnie – wykonać (wykonywać).
Katarzyna Wyrwas

Interpunkcja2015-02-18
Szanowni Państwo, czy w zdaniu Nieinwazyjne, a skuteczne odchudzanie powinno się postawić przecinek? Spotkałam się z rozbieżnymi opiniami w tej kwestii – proszę więc o pomoc.
Rozumiem wątpliwości dotyczące poprawności interpunkcyjnej. Odpowiedź ma charakter dwoisty: użycie przecinka jest uzasadnione, jeśli spójnik a występuje w znaczeniu spójnika przeciwstawnego (lecz), jeśli natomiast a traktujemy jako spójnik łączny (w znaczeniu i) popełniamy błąd, wstawiając przecinek. Trzeba mieć świadomość, że postawienie przecinka przed spójnikiem a różnicuje znaczenie zdania. Inny sens wyraża zdanie Nieinwazyjne i skuteczne odchudzanie, inny zaś Nieinwazyjne, lecz skuteczne odchudzanie.
Katarzyna Krulicka

Wymowa2015-02-18
Jak wymawiać słowo Wratislaviense?
Wratislaviense to przymiotnik odmiejscowy w rodzaju nijakim od Wratislavia ‘Wrocław’. Łacińska nazwa miasta przechowuje związek z imieniem księcia Vratislava I, po polsku Wrocisława I (por. czeską formę vratislavský).
Niestety, nie udało się dotąd natrafić na żadne nagranie łaciny, które powstałoby w starożytności, dlatego współczesna wymowa wyrazów łacińskich oparta jest na konwencjach, których jest co najmniej kilka (erazmiańska, restytuowana itp.). Akurat dla przymiotnika Wratislaviense nie ma to żadnego znaczenia, prawie każda szkoła zakłada bowiem ten sam sposób wymowy, a więc po prostu [wratislawiense] z akcentem położonym na [-wien-].
Podobnie jest z innymi formami tego wyrazu (i wariantami ortograficznymi): liczbą mnogą Wratislaviensia [-ensja] i formą rodzajów męskiego i żeńskiego Wratislaviensis ‘wrocławski / wrocławska’ (także jako przydomek, który z upływem czasu przekształcił się w nazwisko), używanymi niekiedy jako rzeczowniki w znaczeniu ‘wrocławianin / wrocławianka’, lm. Wratislavienses.
Analogicznym przymiotnikiem, rzadszym i używanym w raczej nieprzyjemnych konotacjach (np. w nazwach bakterii wywołujących zatrucie pokarmowe), jest Breslauensis [breslałensis] lub Breslaviensis [breslawjensis] (od niemieckiej formy Breslau).
Kacper Kardas
Poprawność komunikacyjna2015-02-16
Które z wymienionych wyrażeń są poprawne i mogą być używane w języku codziennym: do wynajmu, na wynajem, do wynajęcia?
Wszystkie podane wyrażenia są poprawne i jest możliwe posługiwanie się nimi zarówno w komunikacji potocznej, jak i oficjalnej. Można oferować mieszkanie do wynajęcia, dom na wynajem, a także mieć pokoje do wynajmu. Wyrażenia można stosować zamiennie, bez względu na pojawiający się po nich rzeczownik, choć „Nowy słownik poprawnej polszczyzny” pod red. A. Markowskiego rzeczownik wynajem uznaje za wyraz należący do urzędowej odmiany polszczyzny. W korpusach języka polskiego konstrukcja do wynajęcia pojawia się najczęściej, wyrażenie na wynajem również cieszy się wysoką frekwencją, nieznacznie niższą od poprzedniego określenia, natomiast ostatnie z wyrażeń przyimkowych do wynajmu pojawia się najrzadziej, ze zdecydowanie niższą częstotliwością.
Anna Muschiol
Słowotwórstwo2015-02-16
Czy poprawne jest sformułowanie zegarek naręczny. Grono pedagogiczne się podzieliło, słownik mówi o zegarku na rękę lub zegarku ręcznym.
Połączenie zegarek naręczny jest odnotowywane przez korpusy języka polskiego, a także pojawia się w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego”. Przymiotnik naręczny definiowany jest jako ‘zakładany na rękę, znajdujący się na ręce’, opatrywany jest jednak kwalifikatorem „przestarzały” i rzadko występuje w izolacji. Pomimo to określenie to wciąż używane jest w połączeniu z takimi rzeczownikami, jak handel czy zegarek. Jak z tego wynika, zegarek naręczny to wyrażenie poprawne, podobnie jak zegarek ręczny. Oba połączenia odnotowuje „Wielki słownik języka polskiego PAN” (www.wsjp.pl).
Anna Muschiol
Znaczenie2015-02-16
Jak wyjaśnić słowo zdrzadło?
Brak kontekstu uniemożliwia odpowiedź pewną. Podejrzewam, że chodzi tu o śląską nazwę lustra. Rzeczownik utworzony jest na bazie prasłowiańskiego czasownika *zьrěti ‘patrzeć’, tkwi on w wyrazach ujrzeć, zajrzeć, przyjrzeć się, źrenica. Nazwa narzędzia powinna mieć postać źrzadło (przyrostek -dło jest typowy dla nazw narzędzi, por. szydło od szyć, mydło od myć). Skąd głoska -d- w środku? Jest to spółgłoska wstawna, rozbijająca grupę spółgłoskową źrz, podobnie jak w zdradzić, pochodnym od zradzić ‘źle radzić’ (rozbita grupa zr).
Krystyna Kleszczowa
Słowotwórstwo2015-02-16
Uczeń w opowiadaniu użył określenia Youtuber na osobę, która przerabia i produkuje filmiki oraz wrzuca je na YouTube’a. Jak potraktować takie słowo z punktu widzenia poprawności językowej?
Jest to poprawny neologizm, utworzony za pomocą formantu -er, ten zwykle dołącza się do podstaw obcych, por. selekcjoner, monter, treser, aranżer, aukcjoner, prezenter. Inna sprawa, że uczeń posłużył się anglicyzmem. W internetowym słowniku języka angielskiego czytamy, że Youtuber to: ‘one who spends so much time browsing youtube’, ‘someone who is a member of the youtube community’, ‘someone who uses the site youtube.com to post video blogs, videos, and such’. W polszczyźnie wyraz jeszcze się nie zadomowił, nie notują go słowniki, choć… Znalazłam kilka użyć w internecie. Wyraz ten należałoby pisać małą literą.

Składnia2015-02-16
Czy w zdaniu (nie wiem, czy można to nazwać zdaniem, czy raczej równoważnikiem): Wiedza to potęga za orzeczenie imienne należy uznać to potęga? Czy wyraz potęga jest w tym przypadku orzecznikiem? I czy w ogóle można to „zdanie” nazwać zdaniem? Przykład ten znalazłam w „Podręcznej gramatyce języka polskiego” M. Jaworskiego.
Pani wątpliwości związane z określeniem typu tego wypowiedzenia są zrozumiałe. Czy podany przykład jest zdaniem? Skoro nie zawiera osobowej formy czasownika, wypowiedzenie to należałoby zaklasyfikować jako równoważnik zdania, ponieważ można w tym przypadku wprowadzić osobową formę czasownika: Wiedza to jest potęga. Ze względu na pominięcie czasownika – jest – nie występuje tu pełne orzeczenie imienne, a jedynie reprezentuje je – orzecznik: potęga. Natomiast to występuje jako wyraz nieodmienny, wiążący orzeczenie niemające osobowej formy czasownika z podmiotem.
Warto zwrócić uwagę na stanowisko Krystyny Długosz-Kurczabowej, która, odwołując się do składni historycznej, zauważa, że wyraz to może być uznawany wtórnie za łącznik, czyli może zastępować formę czasownikową w orzeczeniu imiennym z tzw. mianownikową formą orzecznika (por. Sen to mara. Czas to pieniądz). Jeśli przyjmiemy stanowisko Długosz-Kurczabowej (K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz „Gramatyka historyczna języka polskiego”. Warszawa 2006), to w podanym równoważniku zdania występuje orzeczenie imienne to potęga, w którym to jest łącznikiem, a potęga orzecznikiem. Alicja Nagórko w „Zarysie gramatyki polskiej” (Warszawa 2003) również byłaby skłonna traktować to jako łącznik. Gramatyka akademicka stoi jednak na stanowisku, by w równoważniku zdania Wiedza to potęga wyróżniać orzecznik potęga, podmiot wiedza oraz spójkę to.
Katarzyna Krulicka
Etymologia2015-02-16
Jaka jest etymologia przymiotnika współczesny?
Przymiotnik współczesny i rzeczownik współczesność są związane z czasem ‘odcinkiem, ograniczonym wycinkiem ciągu następujących po sobie chwil’. Wyrazy współczesny / współczesność rozpoczynają się przedrostkiem współ-, który pochodzi od XV-wiecznego wyrażenia przyimkowego wespołek (*vъz polъ ‘z połową’). W XVII wieku wyrażenie to dało początek takim wyrazom, jak wespół czy współ ‘naraz, jednocześnie, razem’. Współczesność zatem to etymologicznie ‘wszystko to, co dzieje się w czasie wspólnym, jednoczesnym z życiem osoby mówiącej’, a współczesny to charakterystyczny dla tego czasu, który przeżywa się wspólnie z innymi’.
Kinga Knapik

Etymologia2015-02-16
Jaka jest (i czy w ogóle istnieje) etymologia pojęcia język polski / polszczyzna?
Oczywiście, że istnieje etymologia tych pojęć. Nazwa język polski, podobnie jak nazwa naszego państwa – Polska, wywodzi się od nazwy jednego z plemion, które zamieszkiwały ziemie dzisiejszej Wielkopolski. Jak pisze Krystyna Długosz-Kurczabowa: „Dziesięć wieków temu na wielkich obszarach nad Wartą i Gopłem mieszkała ludność, której głównym zajęciem była uprawa roli. W przeciwieństwie do ziemi Wiślan i Mazowszan, krain lesistych, dominującym na tych terenach elementem krajobrazu były pola i dlatego ludność tu mieszkającą nazwano Polanami (podobnie jak tych mieszkających na Pomorzu – Pomorzanami, nad Wisłą – Wiślanami, nad rzeką Ślężą – Ślężanami)” (Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Warszawa 2008). Nazwa Polanie pochodzi zatem od słowa pole ‘obszar ziemi przeznaczonej pod uprawę’, a Polanie to etymologicznie ‘mieszkańcy pól’. Od tej nazwy plemiennej tworzone były przymiotniki: w rodzaju męskim – polski, w rodzaju żeńskim – polska, a w rodzaju nijakim – polskie. Najpierw przymiotniki te oznaczały tyle co ‘odnoszący się do Polan’, stąd takie połączenia, jak: ziemia polska, kraina polska, język polski. W wyniku uniwerbizacji (połączenia dwóch wyrazów w jeden) wyrażenia ziemia polska powstała nazwa naszego państwa – Polska. Synonimiczna nazwa języka polskiego – polszczyzna – zachowuje staropolską oboczność wynikającą z palatalizacji (zmiękczenia) grupy spółgłosek sk przez samogłoskę przednią e. Zgodnie z prasłowiańskim typem deklinacji w miejscowniku liczby pojedynczej rzeczownik Polska przyjmował formę w Polszcze – stąd dzisiejsza polszczyzna (podobne oboczności: klaskać – klaszczę, pisk – piszcz). Forma w Polszcze była używana do XIX wieku, a z czasem zastąpiono ją przez nową, obecnie obowiązującą formą – w Polsce. Warto zwrócić uwagę, że w XIV wieku przymiotnik polski oznaczał ‘polny’, np. w „Biblia Szaroszpatackiej” pochodzącej z tego czasu można spotkać zdanie Bóg udziałał niebo i ziemię i wszelka roślinę polską.
Kinga Knapik
Słowotwórstwo2015-02-16
Jest rusyfikacja, jest germanizacja, a jak się nazywa narzucanie, przyjmowanie i przyswajanie kultury angielskiej i języka angielskiego? Anglicyzacja?
W pytaniu o anglicyzację nawiązuje Pan do rusyfikacji oraz germanizacji, wyrazów o długiej tradycji, notowanych już w tzw. Słowniku warszawskim z początku XX wieku. Oba wyrazy są pożyczkami z języka francuskiego: rusyfikacja ← russification, germanizacjagermanisation. Faktycznie, w słownikach współczesnej polszczyzny brakuje wyrazu anglicyzacja, nie znajdziemy go też w „Korpusie języka polskiego PWN”, ale, ku mojemu zdumieniu, w internecie jest ponad 700 poświadczeń! Okazuje się, że wyraz jest już całkiem nieźle zadomowiony w polszczyźnie. Wzorcami były nie tylko wymienione wcześniej rusyfikacja i germanizacja, bo w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” znajdziemy leksemy: amerykanizacja, ukrainizacja, polonizacja, sowietyzacja, już bez adnotacji, że to pożyczki. Ich budowa jest dość przejrzysta. Przed przyrostkiem -acja pojawia się puste znaczeniowo -iz-/ -yz- (fachowo morfem taki zwie się konektywem), zatem: poloń-iz-acja, amerykań-iz-acja itd. I wedle tego wzoru powstało: anglic-yz-acja. Jak widać, neologizm zbudowany jest zgodnie z zasadami słowotwórczymi polszczyzny.
Znaczenie2015-02-16
Chciałbym się dowiedzieć, czy ludzie, którzy machają flagami w imprezach sportowych (np. na starcie w żużlu, wyścigach samochodowych) posiadają jakąś nazwę? Czy ta funkcja jakoś się nazywa?
Pozdrawiam, Łukasz
Zgodnie z informacjami, których dostarczają regulaminy różnych zawodów sportowych, osoby, które posługują się flagami podczas zawodów, to sędziowie. W zależności od pełnionej funkcji i dyscypliny sportowej różnią się nazwy dla konkretnych sędziów sportowych, np.:
a) w żużlu – komisarz techniczny, kierownik startu, sędzia chronometrażysta (mierzy czasy), kierownik parku maszyn (sprawdza motocykle przed startem);
b) w wyścigach rajdowych – sędzia główny, sędzia punktu kontroli czasu;
c) w wyścigach motocyklowych – sędzia techniczny, sędzia startu, sędzia mety, safety (odpowiedzialny za bezpieczeństwo na trasie przejazdu);
d) w wyścigach konnych – sędzia u celownika, sędzia u wagi.
Mniej oficjalne nazwy sędziów sportowych, które można spotkać na blogach i stronach internetowych poświęconych danej dyscyplinie sportowej, to starter oraz wirażowy, por.:
Flagą tą musi machać starter na prostej start/meta przed rozpoczęciem okrążenia rozgrzewającego przed wyścigiem (źródło: http://motosp.pl/motogp/co-to-jest-motogp-flagi-i-swiatla/2083).
Flagi wywieszane są przez wirażowych w różnych miejscach toru, a kierowcy za każdym razem muszą zwracać na nie uwagę (źródło: http://www.redbull.com/pl/pl/motorsports/motogp/stories).
Gdy wirażowy macha białą flagą, oznacza to, że zawodnicy mogą zmienić w boksie swoje motocykle (źródło: http://www.redbull.com/pl/pl/motorsports/motogp/stories).
Maria Zając, Kinga Knapik
Ortografia2015-02-16
Zajmuję się redakcją tekstów o charakterze religijnym. Mam pewien problem z użyciem słów diecezja i archidiecezja. Diecezja katowicka w 1992 roku została przekształcona w archidiecezję katowicką, kiedy więc piszę o wydarzeniach sprzed roku 1992 roku, używam słowa diecezja, w przypadku wydarzeń współczesnych – archidiecezja. Mam jednak problem ze zdaniami, które dotyczą zarówno okresu sprzed 1992 roku, jak i po nim, np.: Celem tej serii wydawniczej jest upowszechnianie dorobku ludzi Kościoła związanych z (archi)diecezją katowicką. W jaki sposób poprawnie zapisać to słowo: archi/diecezja, (archi)diecezja, archi-diecezja czy
jeszcze inaczej? Będę wdzięczna za odpowiedź.
Na początek cytat z „Kodeksu Prawa Kanonicznego”:

Kan. 368 - Kościoły partykularne, w których istnieje i z których składa się jeden i jedyny Kościół katolicki, to przede wszystkim diecezje, z którymi - jeśli nie stwierdza się czegoś innego - są zrównane: prałatura terytorialna i opactwo terytorialne, wikariat apostolski i prefektura apostolska, jak również administratura apostolska erygowana na stałe.

Można by zatem na dobrą sprawę mówić cały czas o diecezji katowickiej, gdyż mimo swego metropolitalnego statusu pozostaje ona właśnie diecezją, czyli Kościołem partykularnym pod zarządem biskupa diecezjalnego.
Faktem jest jednak, iż w 1992 roku bullą Jana Pawła II „Totus Tuus Poloniae populus” przeprowadzono reorganizację Kościoła katolickiego w Polsce. Dotychczas diecezja katowicka, razem z częstochowską, tarnowską i kielecką, tworzyły jedną prowincję kościelną wokół archidiecezji krakowskiej. Reforma uczyniła z Katowic archidiecezję, stolicę metropolitalną, zwierzchnią wobec diecezji opolskiej i nowoutworzonej diecezji gliwickiej, w nawiązaniu do historycznych granic Górnego Śląska.
Proponowane warianty pisowni: archi/diecezja oraz archi-diecezja należy odrzucić. Pierwszy z nich posługuje się niestosowanym w polskiej interpunkcji ukośnikiem, który jednak pojawia się pod wpływem języka angielskiego w rozmaitych formularzach urzędowych, np.: PŁEĆ: mężczyzna / kobieta (niepotrzebne skreślić)
Postać archi-diecezja jest tym bardziej niepoprawna, gdyż przedrostek archi- (arcy-), jak i wszystkie przedrostki w języku polskim – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi zawsze pisze się łącznie (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-wyrazow-z-przedrostkami;629484.html ). Norma nie przewiduje modyfikacji w zapisie podobnych wyrazów złożonych, nawet gdyby miał on odzwierciedlić ich dwojaki sens (np. archi diecezja = diecezja + archidiecezja). Musielibyśmy wówczas mówić także o pod pułkowniku Ryszardzie Kuklińskim, by w ten sposób uwzględnić drogę jego oficerskich awansów.
Piśmiennictwo branżowe skłania się w ostatnich latach ku formie (archi)diecezja, nawias bowiem jest w polszczyźnie sygnałem możliwości opuszczenia ujętego w nim tekstu.
Ks. dr hab. Leszek Szewczyk zatytułował jedną ze swych rozpraw następująco: „Odnowa przepowiadania słowa Bożego w (archi)diecezji katowickiej po Soborze Watykańskim II: studium homiletyczne”. Porównajmy to z tytułem powieści Lucy-Anne Holmes „(Nie)doskonała dziewczyna”.
Te tytułowe parentezy są elementem pewnej zabawy językowej, dostępnej tylko w tekstach pisanych. Jądrem owej zabawy jest przekaz dwóch różnych znaczeń w jednym wyrazie: (nie)doskonała dziewczyna jest zarazem ‘niedoskonała’ i ‘doskonała’; podobnie mówiąc o (archi)diecezji, możemy mieć na myśli ‘diecezję’ i ‘archidiecezję’ jako nazwy tej samej jednostki administracyjnej Kościoła na poszczególnych etapach dziejów.
Jakkolwiekby jednak spojrzeć, postać (archi)diecezja jest osobliwością językową, stąd występuje ona przede wszystkim w tytułach. Nie należy jej nadużywać w głównym tekście. Polecam konstrukcje: diecezja i archidiecezja, diecezja (obecnie archidiecezja) katowicka, Kościół katowicki; bądź też pars pro toto: kuria katowicka; bądź totum pro parte: Kościół na Górnym Śląsku
Mateusz Klaja

Składnia2015-02-16
Które z poniższych zdań jest poprawne: Lista osób, których kocha Ania czy Lista osób, które kocha Ania?
Poprawna jest wersja druga, tzn. Lista osób, które kocha Ania. Zaimek względny które odnosi się w tym zdaniu do rzeczownika osób, nie zaś do wyrazu lista, który istotnie wymaga użycia formy dopełniaczowej. Jako że czasownik kochać łączy się z biernikiem (ktoś kocha kogoś, coś), należy użyć właśnie takiej formy zaimka.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zasada ta nie będzie miała zastosowania w zdaniu z przeczeniem (tzn. Lista osób, których nie kocha Ania), wtedy bowiem zgodnie z regułą pomieszczoną w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. Andrzeja Markowskiego czasownik rządzący biernikiem wymaga użycia dopełniacza.
Aleksandra Mól

Odmiana2015-02-16
Czy w wypadku trojaczków (dziewczynek) poprawna jest odmiana tego wyrazu w dopełniaczu (tych) trojaczek, czy też wyłącznie trojaczków?
Trojaczki to rzeczownik o znaczeniu «troje dzieci urodzonych podczas jednego porodu», brak mu liczny pojedynczej, a w liczbie mnogiej ma postać nieosobową. Oto odmiana:
M. trojaczki
D. trojaczków
C. trojaczkom
B. trojaczki
N. trojaczkami
Ms. trojaczkach
W. trojaczki
Proponowana forma trojaczek byłaby możliwa, gdyby istniał wyraz trojaczka w znaczeniu ‘dziewczynka, jedno z trojga dzieci’. Jak na razie wyraz taki nie funkcjonuje w polszczyźnie.
Krystyna Kleszczowa


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166