Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Ortografia2015-04-04
Czy powinnam napisać pawłowego tekstu czy Pawłowego, gdy odnoszę się do tekstu św. Pawła? Czy zasada dotycząca nazwisk jest stosowana również do imion?
Zasady pisowni, które regulują ten zapis [http://sjp.pwn.pl/zasady/Przymiotniki-jakosciowe-utworzone-od-imion-wlasnych;629452, http://sjp.pwn.pl/zasady/Przymiotniki-dzierzawcze-zakonczone-na-owski-owy-In-yn-ow;629387.html) odnoszą się do nazw własnych w ogólności (czyli zarówno do imion, jak i nazwisk), w znaczeniu dzierżawczym (czyj?) piszemy zatem takie przymiotniki wielką literą (dramat Szekspirowski, Sabałowe bajania, poezja Miłoszowa), a w znaczeniu jakościowym, odnoszącym się do cech (jaki?) – małą (komedie molierowskie, porównanie homeryckie, syzyfowa praca, wiek balzakowski).
Katarzyna Wyrwas

Znaczenie2015-04-04
Przestrzelanie broni czy przystrzelanie broni myśliwskiej?
Od czasownika przestrzelać tworzy się rzeczownik przestrzelanie będący nazwą czynności; analogiczną formę – przystrzelanie – można stworzyć od czasownika przystrzelać.
Przestrzelać jest w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. S. Dubisza odnotowany jako słowo środowiskowe: wojskowe, łowieckie, sportowe z definicją «strzelić, strzelać kilkakrotnie z broni palnej w celu jej wypróbowania» (przykłady pokazują, że można przestrzelać np. karabiny czy nowe działo). Przystrzelać to również termin łowiecki i wojskowy używany w znaczeniu «osiągać celność strzału przez uregulowanie przyrządu celowniczego po paru strzałach próbnych».

Grzeczność językowa2015-04-02
Chciałabym spytać o konotacje i odbiór hasła Miłego dnia. Kiedy i w jakich sytuacjach możemy używać tego zwrotu?
Zwrot, o który Pani pyta, nie jest odbierany przez wszystkich życzliwie i uznawany za wyszukany, elegancki, ponieważ wiele osób kojarzy taki sposób kończenia rozmowy z tzw. grzecznością handlową, wywodzącą się z komunikacji pomiędzy sprzedawcą a klientem, a zatem przeniesioną w obszar grzecznej konwersacji z obszarów, w których grzeczność jest pewnym szablonem, którego użycie w chwili obecnej wytwarza atmosferę grzecznościową, a w założeniu prowadzi do tego, by w przyszłości moc zaowocować zyskiem, sprzedażą kolejnych dóbr doczesnych. Znany z anglosaskich kontaktów handlowo-biznesowych zwrot Have a nice day niestety zbyt nam się kojarzył ze sprzedażą, aby od razu zyskać pełną akceptację społeczną. Piszę o tym, używając czasu przeszłego, ponieważ myślę, że aura grzeczności handlowej przestaje już powoli otaczać zwrot Miłego dnia, który awansuje do repertuaru zwrotów współwystępujących z pożegnaniem, kończących kontakt, rozmowę.
Myślę, że z czasem przyzwyczailiśmy się go tego zwrotu, jest on używany coraz częściej, a wiele osób podziela pogląd, że dobre życzenia zawsze warto wypowiadać, zwracając się do innych osób, oczywiście pod warunkiem, że są szczere. Oczywiście nie każdy może użyć tego zwrotu i nie w każdej sytuacji: osoba stojąca niżej w hierarchii nie powinna go używać w stosunku do osoby stojącej wyżej; raczej naturalny wydaje się taki sposób wyrażania naszych serdecznych uczuć i życzeń wobec osoby równej nam wiekiem i statusem.


Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-04-02
Jak się odmienia nazwisko Messi?
Nazwiska rodzime i obce zakończone na -i (także na -ski, -cki) odmieniają się jak przymiotniki: zarówno Kowalski, Kowalskiego, Kowalskiemu, Kowalskim, jak i Messi, Messiego, Messiemu, Messim; Pavarotti, Pavarottiego, Pavarottiemu, Pavarottim; Ramazzotti, Ramazzottiego, Ramazzottiemu, Ramazzottim itd.

Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-04-02
Interesuje mnie poprawna forma przymiotnika pochodzącego od rzeczownika Brenna (nazwa miejscowości na Śląsku Cieszyńskim). W powszechnym użyciu wśród mieszkańców Brennej utrwalona jest forma breński, natomiast w niektórych opracowaniach pojawia się forma brenneński. Która z nich jest zgodna z normami języka polskiego?
Wszystkie słowniki podają formę brenneński, bo jest ona najbliższa formie wyjściowej. Jednak formy używane lokalnie, zwykle starsze i utrwalone tradycją, są również dopuszczalne, lecz w komunikacji potocznej, regionalnej. Podobnie jest z przymiotnikami proszowski od Proszowice, wadowski od Wadowice – te krótsze formy są również odnotowane w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego, lecz z adnotacją, że są formami regionalnymi, lokalnymi, a za wzorcowe, ogólnopolskie formy słownik ten uznaje przymiotniki wadowicki, proszowicki. W tych okolicach istnieje wzniesienie o nazwie Stożek Breński, która odwołuje się właśnie do tradycji lokalnej.
Warto dodać, że na podobny temat (przymiotników wizeński i wiski od nazwy miejscowej Wizna wypowiadał się dr Jan Grzenia w Poradni Językowej PWN tymi słowy:
„[...] tradycyjne przymiotniki od nazw miejscowych próbuje się (przeważnie skutecznie) zastępować nowymi, o bardziej regularnej budowie. Przykłady można mnożyć: od Zabrze mamy tradycyjny przymiotnik zabrski i nowszy zabrzański, ale ten drugi zdobył już znaczną przewagę; od Radomsko jest dziś wyłącznie radomszczański, choć jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym używano formy radomski (jak Lesko – leski), w tym samym czasie pojawił się przymiotnik zawierciański i szybko wyparł tradycyjny – zawiercki.
Nietrudno zauważyć, że nowe przymiotniki mają bardziej przejrzystą budowę słowotwórczą, niekiedy też dodatkowe zalety, bo radomski jest kojarzony przede wszystkim z Radomiem, radomszczański zaś jest jednoznaczny. Przejrzystość budowy wyrazu jest dla nas ważna, bo nazw miejscowości mamy w Polsce kilkadziesiąt tysięcy, a praktycznie od każdej z nich można utworzyć przymiotnik. Gdyby przymiotników o mało czytelnej budowie było dużo, znacznie obciążałoby to naszą pamięć. Dziś już tylko większe miasta mogą zachować tradycyjne przymiotniki: Bydgoszcz ma bydgoski, Lublin – lubelski, i niewiele więcej.
Przymiotnik wiski jest właśnie takim przymiotnikiem tradycyjnym, którego z powodzeniem można używać z rejonie Wizny. Polacy dziś, nie znając pochodzenia tego przymiotnika, raczej nie będą w stanie powiązać go z nazwą podstawową. Problem ten rozwiązuje forma wizeński, nowsza, choć prawdopodobnie znana już w XIX wieku.
Konkluzja: nic nie stoi na przeszkodzie, by używać obu przymiotników, tradycyjnego i nowszego. Jest to bardzo rozumne rozwiązanie, bo daje użytkownikom języka niemałe korzyści.
— Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski” (zob. http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/wiski-czy-b-wizenski-b;8398.html)

Znaczenie2015-04-02
Witam! Interesuje mnie kwestia różnicy między przysięgą a przyrzeczeniem. Czy to prawda, że powinno przysięgać się na absolut, a przyrzekać na inne byty? Będę bardzo wdzięczny za informację. Pozdrawiam.
Problem, którego dotyczy Pana pytanie, dotyka nie tylko kwestii językowej, ale także obyczajowej, a nawet prawnej. Potocznie oba wyrazy mogą być używane wymiennie jako określenie mocnego postanowienia czy sumiennej obietnicy. Słowniki ogólne języka polskiego nie wskazują jednoznacznej różnicy semantycznej występującej między przyrzeczeniem a przysięgą (internetowy „Wielki słownik języka polskiego” (WSJP: www.wsjp.pl) definiuje je synonimicznie: ‘uroczysta przysięga’). Oba słowa są formacjami utworzonymi od czasowników. Rzeczownik przysięga pochodzi od czasownika przysiąc (przysięgać), który z kolei jest formacją prefiksalną powstałą od sięgać. Jak pisze Aleksander Brückner w „Słowniku etymologicznym języka polskiego”: „Słowianin przysięgając, dotykał ręką ziemi, sięgał do niej”. Przysięga jest zatem rodzajem zapewnienia, które zakorzenione w obyczajach rycerskich i kulturze dworskiej posiadało jakąś ustaloną zwyczajowo formę (dziś: przysięga wojskowa, harcerska; zaznanie pod przysięgą). Natomiast przyrzeczenie, jak łatwo się domyślić, ma swoją motywację w czasowniku przyrzec (przyrzekać), a ten – w czasowniku rzec, czyli ‘powiedzieć’.
Listę podobieństw między obiema obietnicami dostarczają konteksty ich użycia. WSJP zarówno w haśle przysięga, jak i przyrzeczenie notuje wiele połączeń tożsamych dla obu wyrazów, np. przysięga / przyrzeczenie wierności; przysięga / przyrzeczenie harcerskie, małżeńskie; słowa przysięgi / przyrzeczenia; dotrzymać przysięgi / przyrzeczenia; złamać przysięgę / przyrzeczenie.
Definicje interesujących nas rzeczowników zamieszczone w słownikach ogólnych języka polskiego, m.in. w „Słowniku języka polskiego PWN” pod red. Stanisława Dubisza oraz „Słowniku współczesnego języka polskiego” pod red. Bogusława Dunaja przedstawiają się następująco:

przysięga ‘uroczyste zobowiązanie się do wypełniania określonych obowiązków, do przestrzegania pewnych zasad; też: tekst tego zobowiązania’
przyrzeczenie ‘zapewnienie, obietnica, przysięga’
„Słownik języka polskiego PWN” pod red. S. Dubisza

przysięga ‘uroczyste zapewnienie o czymś, zwykle wypowiadane w ustalonej formule; przyrzeczenie, ślubowanie’
przyrzeczenie ‘to, co się przyrzekło, treść tego wyrażona słowami; obietnica, zapewnienie, przysięga’
„Słownik współczesnego języka polskiego” pod red. B. Dunaja

Na podstawie informacji zamieszczonych w „Słowniku języka polskiego PWN” różnicę w znaczeniu obu wyrazów można widzieć w bardziej uroczystym charakterze przysięgi w stosunku do przyrzeczenia, a zestawienie definicji znajdujących się w „Słowniku współczesnego języka polskiego” do listy różnic między omawianymi słowami, oprócz uroczystego zabarwienia, pozwala dodać obecność ustalonej formuły w wypadku przysięgi i jej brak w przyrzeczeniu. Można więc stwierdzić, że przysięga to obietnica o węższym, nieco bardziej wyspecjalizowanym znaczeniu niż przyrzeczenie. Takie przypuszczenie znajduje uzasadnienie w haśle przysięgać zamieszczonym w WSJP, gdzie zarówno przyrzekać, jak i obiecywać oznaczone są jako hiperonimy (wyrazy o znaczeniu szerszym i nadrzędnym) czasownika przysięgać, innymi słowy – przyrzekać i obiecywać są wyrazami o bardziej ogólnym znaczeniu niż przysięgać.
Sama definicja czasownika przysięgać w WSJP brzmi: ‘uroczyście obiecywać lub zapewniać o prawdziwości czegoś, odwołując się do wartości sakralnych lub innych, cennych dla danej osoby’. Ufając temu wyjaśnieniu, a odwołując się do Pana wątpliwości zawartych w pytaniu, należy uznać, że niekoniecznie trzeba przysięgać na absolut, nic też nie wyklucza, by na niego przyrzekać. Domyślam się, że Pana przypuszczenie bierze się z silnego w języku polskim osadzenia czynności przysięgania w kontekście religijnym, który zachował się do dziś w licznych połączeniach wyrazowych. Spośród nich wystarczy wymienić następujące: przysięgać na Biblię, Boga, Chrystusa, krucyfiks (por. hasło przysięgać w WSJP). Jednak, jak już wspomniałam, ani definicja przyrzeczenia, ani jego etymologia nie wykluczają przyrzekania na absolut. Z kolei w prawie polskim poza przypadkiem przysiąg duchownych nie ma obowiązku przysięgi na Boga czy inny wyższy byt, w treści przysiąg nie pada zaś stwierdzenie przysięgam na X, a jedynie uroczyście przysięgam. W prawie kościelnym (zob. Kodeks prawa kanonicznego, 1199), owszem, przysięga to ‘wezwanie imienia Bożego na świadka prawdy’, należy jednak pamiętać, że jest to bardzo specyficzny kontekst użycia, nie może więc rozstrzygać o innych (zob. przysięga Hipokratesa).
Podsumowując rozważania, należałoby stwierdzić, że nie da się wskazać jednoznacznej różnicy między przysięgą a przyrzeczeniem. Wskazać trzeba na raczej ogólny charakter przyrzeczenia, a bardziej uroczysty – przysięgi. Donioślejsze zabarwienie przysięgi wiązać się może również z faktem, że czasownik przysięgać, od którego się wywodzi, jest zapewne starszy od przyrzekać (a co za tym idzie – rzeczownik przysięga jest starszy od przyrzeczenia), notuje go już bowiem „Słownik staropolski”, a ugruntowanie w staropolszczyźnie ma z pewnością związek ze wspomnianymi średniowiecznymi obyczajami rycerskimi, których przysięga na wierność królowi była ważnym elementem. Również w polskim prawie ten rodzaj obietnicy, choć pojawia się rzadziej niż przyrzeczenie, występuje w bardziej uroczystych okolicznościach – istnieją bowiem: przysięga wojskowa, przysięga prezydenta, przysięga prezesa NBP, przysięgi duchownych. Należy jednak powtórzyć i podkreślić, że choć słowo przysięga pojawia się zdecydowanie częściej w kontekstach religijnych (co pokazują przykłady z NKJP), to nie można jednoznacznie wykazać, że w tych samych kontekstach błędem byłoby użycie czasownika przyrzekać.
Aleksandra Mól
Konsultacja prawna: Michał Pępek, student IV roku prawa na Uniwersytecie Śląskim;
Maciej Niedbał, student IV roku teologii Wyższego Instytutu Teologicznego
im. NMP Stolicy Mądrości w Częstochowie
przy Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie

Etymologia2015-04-02
Od dłuższego czasu zastanawia mnie pochodzenie słowa fajny. Kiedyś usłyszałam, że pochodzi ono od angielskiego słowa funny, czy to prawda? Poza tym czy to słowo może być używane na gruncie bardziej oficjalnym?
Słowo fajny rzeczywiście ma związek z językiem angielskim, jednak nie z wyrazem funny, ale fine. Nie jest to jedyne źródło: holenderskie fijn czy niemieckie fein (przeniesione do niemieckiego za pośrednictwem jidysz) również wiążą się z polskim słowem fajny. Fine, fein oraz fijn zapożyczone zostały z języków romańskich (np. francuskie fin lub włoskie, hiszpańskie i portugalskie fino). Właściwy źródłosłów – łaciński przymiotnik fīnus – utworzono od czasownika fīnīre oznaczającego ‘doprowadzanie wyrobu rzemieślniczego ostatecznej i doskonałej formy’ („Etymologiczny słownik języka polskiego” Andrzeja Bańkowskiego).
Określenia fajny używamy współcześnie, gdy chcemy powiedzieć o czymś, co nam się podoba, lub kimś, kto nam się podoba, kogo oceniamy pozytywnie („Wielki słownik poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego). Wydaje się, że słowem fajny określane jest dziś w zasadzie wszystko, o czym chcemy się wyrazić z aprobatą. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego można odnaleźć m.in. następujące przykłady: fajny facet, fajny chłopak, fajny gość, fajna dziewczyna, fajna babka, fajna kumpelka, fajny film, fajny kostium, fajna przygoda, fajne miejsce, fajne rzeczy. W „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego słowo fajny opatrzone jest kwalifikatorem potoczny. Ze względu na kolokwialny charakter słowa fajny używanie go w sytuacjach oficjalnych jest uznawane za niestosowne. Można je z powodzeniem zastąpić innymi wyrazami, jak np. przystojny chłopak, sympatyczna dziewczyna, ładny kostium, interesujący film, ciekawe miejsce, wspaniała przygoda. Zasób słowny polszczyzny jest niezwykle bogaty, warto więc z niego korzystać.
Barbara Matuszczyk

Ortografia2015-04-02
Czy potrzebna jest kropka po liczebniku w nazwie organizacji Brygady Męczenników 17. Lutego?
Kropki w takim kontekście się nie stawia, tak samo jak przy podawaniu daty w innych typach wypowiedzi, ponieważ forma lutego, czyli zapisana słownie nazwa miesiąca, powoduje, że cyfrę 17 bez trudu zidentyfikujemy jako zapis liczebnika porządkowego siedemnastego i dlatego oczywiste jest, że odczytujemy ten liczebnik jako główny: siedemnaście. Mówi o tym zasada nr 340 polskiej interpunkcji: http://sjp.pwn.pl/zasady/;629746.
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-04-01
Uprzejmie proszę o pomoc w określeniu wzorca odmiany drugiego członu mojego nazwiska - jest to rzeczownik Gruszka. Czy jest poprawna forma Gruszczyna w odniesieniu do kobiety, która poślubiła mężczyznę o nazwisku Gruszka.
Nie ma obowiązku tworzenia nazwisk odmężowskich, a więc Pani nazwisko przyjęte po mężu może być używane w formie podstawowej z odmianą: Gruszki, Gruszce, Gruszką itd.
Jeśli jednak chciałaby Pani zaznaczyć, że jest mężatką, to należy wiedzieć, że tradycyjnie w polszczyźnie od nazwisk zakończonych na -a tworzy się formy odmężowskie za pomocą przyrostka -ina / -yna (Puzyna → Puzynina, Gruszka → Gruszczyna, Sapieha → Sapieżyna, Lubocha → Luboszyna, Depta → Depcina), a do nazwisk zakończonych na spółgłoskę lub -o dodaje się przyrostek -owa (Wyrwas → Wyrwasowa, Orzeszko → Orzeszkowa). Jak widać, dodanie przyrostka -ina / -yna skutkuje tym, że w nowo powstałej formie pojawiają się (czasem znaczne) wymiany (oboczności) głosek, co może utrudniać zidentyfikowanie formy podstawowej nazwiska, dlatego też nawet osoby noszące nazwiska zakończone na -a wybierają przyrostek -owa, np. Piętka → Piętkowa, Noga → Nogowa (tradycyjnie: Piętczyna, Nożyna).
Jeśli zdecydowałaby się Pani na formę Gruszczyna, należałoby je odmieniać następująco: Gruszczyny, Gruszczynie, Gruszczyną.
O formach nazwisk żeńskich można o tym przeczytać m.in. w artykule Aldony Skudrzyk „Nazwiska żeńskie z przyrostkiem -owa we współczesnej polszczyźnie ogólnej”.

Etymologia2015-04-01
Jaka jest etymologia słowa fajtłapa?
Andrzej Bańkowski w „Etymologicznym słowniku języka polskiego” podaje, że określenie to pochodzi od słów fajtać łapą. Początkowo oznaczało kuternogę, kulawego psa, lecz stopniowo zaczęło być odnoszone do ludzi jako określenie pogardliwe, lekceważące i jako takie odnotowywane jest w słownikach od 1900 roku. W „Słowniku języka polskiego” pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego (tzw. Słowniku warszawskim) mamy już definicję z kwalifikatorem rubasznie: „człowiek zawijający nogą w czasie chodzenia, mający krzywe nogi, utykający, kuternoga, kulas, koszlawiec; niezgrabiasz, niezdara, niedołęga”, a słownikach współczesnych fajtłapa występuje już tylko w znaczeniu ‘ktoś niezaradny i niezdarny’ (por. http://sjp.pwn.pl/sjp/fajtlapa;2458309.html). Jak pisze Bańkowski, wyraz ten w znaczeniu ‘niedołęga’ upowszechnił w polszczyźnie Tadeusz Boy-Żeleński w „Obrachunkach fredrowskich” (cytat z tego dzieła odnotowano w „Słowniku języka polskiego PAN” pod red. W. Doroszewskiego: http://sjp.pwn.pl/doroszewski/fajtlapa;5426863.html).
Warto wspomnieć jeszcze o czasowniku fajtnąć, który w języku potocznym oznacza m.in. ‘machnąć’. Był on używany był w polszczyźnie od XVIII wieku najpierw jedynie w odniesieniu do ciosów szpadą (Samuel Bogumił Linde w swym „Słowniku języka polskiego” wydanym w 1807 roku podaje znaczenie „śmigać, smagać, ćwiczyć”), a później do machania również ręką, nogą, ogonem (stąd zapewne w związku z podobnym ruchem przy chodzeniu blisko do znaczenia ‘ktoś kulawy’). Bańkowski podaje, że czasownik ten powstał od okrzyku fajt-fajt używanego przy ćwiczeniach szermierczych, z czego można byłoby wnioskować, że jest to spolszczenie angielskiego fight ‘walka’, ‘walczyć’ stosowane może w celu zagrzewania ćwiczących szermierzy do walki (nie jest to jednak etymologia pewna, potwierdzona).
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-04-01
Czy odmiana imienia Zoja jest taka sama jak imion Kaja, Maja?
Tak, to imię odmienia się według tego samego wzorca. Zgodnie z obowiązującymi zasadami pisowni polskiej (http://sjp.pwn.pl/zasady/;629362) rzeczowniki zakończone na -ja (w tym imiona, takie jak Kaja, Maja, Gaja, Zoja, Nadzieja) w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej powinny być pozbawione spółgłoski -j-: Mai, Kai, Gai, Zoi, Nadziei itd. Formy odmiany tego imienia są zatem następujące: Zoja, Zoi, Zoję, Zoją, Zoju.

Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-04-01
Witam serdecznie!
Ponieważ zdania są podzielone, proszę o rozstrzygnięcie, czy odmienia się nazwisko żeńskie Słotta.
Pozdrawiam serdecznie
Urszula Kucharczyk
Nazwisko to jest oczywiście odmienne, i to nie tylko wtedy, gdy jest noszone przez kobietę, lecz także gdy nosi je mężczyzna. Przeszkodą w odmianie nie jest podwojona spółgłoska t, ponieważ z takimi połączeniami radzimy sobie w polszczyźnie znakomicie, co widać choćby na przykładzie rzeczownika motto (mottem, motcie, mott). Formy odmiany są następujące:
M. Maria Słotta – Jan Słotta
D. Marii Słotty – Jana Słotty
C. Marii Słotcie – Janowi Słotcie
B. Marię Słottę – Jana Słottę
N. Marią Słottą – Janem Słottą
Ms. Marii Słotcie – Janie Słotcie
Pozdrawiam!
Katarzyna Wyrwas

Składnia2015-04-01
Czy mówi się przeprowadziłem się na Podgórze, czy do Podgórza? Która forma jest poprawna? Jak to wygląda w przypadku innych krakowskich dzielnic (np. Krowodrza)? Czy reguła zawsze jest taka sama, czy to zależy od dzielnicy?
W odniesieniu do dzielnic w użyciu jest przyimek na, zarówno w konstrukcjach mieszkam na Podgórzu, jak i w połączeniach jadę na Podgórze, przeprowadziłem się na Podgórze. Ten przyimek pozwala odróżnić nazwy miast od nazw dzielnic. Gdybyśmy mieli na myśli Podgórze, które byłoby miastem lub wsią (a wsi o tej nazwie jest w Polsce kilkanaście), użylibyśmy przyimków w i do, np. jadę do Podgórza, mieszkam w Podgórzu, przeprowadzam się do Podgórza.
„Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego wskazuje, że w wypadku nowych dzielnic miasta, które wcześniej były odrębnymi miasteczkami lub wioskami, przez pewien czas utrzymuje się jeszcze połączenie z przyimkiem do, np. Jechać do Wilanowa, do Ursusa. Z czasem, gdy mieszkańcy przywykną do nowego statusu dzielnicy, w miejscu przyimka do zaczyna się pojawiać na, np. Jechać na Kabaty.

Grzeczność językowa2015-03-31
Jak powinnam użyć słowa dziękuję czy dziękuje w odniesieniu do konkretnej osoby z imienia i nazwiska, a jak bezosobowo?
1. Panu Janowi Nowakowi za wspólne lata pracy dziękuje Anna Kowalska.
2. Za wspólne lata pracy dziękuję. Anna Kowalska.
Można podziękować na dwa sposoby:
1. Panu Janowi Nowakowi za wspólne lata pracy dziękuje Maria Kowalska.
[bez podpisu]

2. Dziękuję Panu Janowi Nowakowi za wspólne lata pracy.
[podpis odręczny] Maria Kowalska

Myślę, że druga wersja jest lepsza, ponieważ podziękowanie zakłada istnienie pozytywnych emocji u dziękującego, a te wyrażają się najpełniej w pierwszej osobie lp. czasownika (ja dziękuję). Poza tym odręczny podpis jest dodatkowym objawem grzeczności i wyrazem szacunku do adresata.

Odmiana2015-03-31
Czy skrót PAWK, czyli Państwowa Agencja Węgla Kamiennego, należy zawsze
bezwzględnie odmieniać? Jeżeli tak, to jak powinien brzmieć w dopełniaczu i miejscowniku? Czy poprawne jest zdanie: Czy PAWK spełniła swoje pierwotne przesłanie wspomagania ministra przemysłu, a później ministra przemysłu i handlu?
Skrótowiec PAWK ma rodzaj żeński, ustalony przez wyraz nadrzędny w pełnej nazwie Państwowa Agencja Węgla Kamiennego. Istnieje jednak zasada, która pozwala na przypisanie temu skrótowcowi jeszcze jednego rodzaju. Cechy gramatyczne, które nadajemy skrótowcom, przesądzają o ich rodzaju gramatycznym. Zgodnych z zasadami, które podają słowniki poprawnej polszczyzny, m. in. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny” pod redakcją Andrzeja Markowskiego:
1) rodzaj męski mają skrótowce zakończone w wymowie na spółgłoskę, np. MEN [wym. men];
2) rodzaj żeński mają skrótowce zakończone na nieakcentowane -a, np. Cepelia, FIFA.
3) rodzaj nijaki mają skrótowce zakończone w wymowie na akcentowane -e, -i, -o, -u, np. PZE, WSI, CFO, PCW [wym. pe-zet-e, wu-es-i, ce-ef-o, p-ce-wu];
4) rodzaj żeński lub nijaki mają skrótowce zakończone w wymowie na akcentowane -a, np. AK [wym. a-ka], PTTK [wym. pe-te-te-ka];
Skrótowiec PAWK [wym. pe-a-wu-ka] realizuje zasadę czwartą, dlatego też może mieć zarówno rodzaj żeński, jak i nijaki.
Odmiana skrótowców przez przypadki również określona jest zasadami:
1) skrótowce zakończone spółgłoskami (np. CEKOP, UJ) odmieniają się według wzoru rzeczownikowego męskiego nieżywotnego;
2) skrótowce zakończone w wymowie na -e, -i, -o, -u (np. PWST, WSI, PKO, CDU) oraz akcentowane -a (np. AGH) są nieodmienne;
3) skrótowce zakończone w wymowie na nieakcentowane -a (np. DESA) odmieniają się według wzoru rzeczownikowego żeńskiego.
Skrótowiec PAWK zakończony w wymowie akcentowaną samogłoską -a nie deklinuje się.
Zatem zdanie: Czy PAWK spełniła swoje pierwotne przesłanie wspomagania ministra przemysłu, a później ministra przemysłu i handlu? – jest poprawne. Dopuszczalne byłoby również użycie czasownika w rodzaju nijakim spełniło. O wyborze rodzaju gramatycznego skrótowca PAWK będzie decydowała sytuacja, w jakiej zostanie on użyty. Rodzaj żeński – ustalony na podstawie rodzaju nadrzędnego składnika nazwy rozwiniętej – będzie więc charakterystyczny dla polszczyzny oficjalnej, natomiast rodzaju nijakiego można użyć w polszczyźnie potocznej.
Aleksandra Weber

Składnia2015-03-31
Jak poprawnie powiedzieć: wycieczka na groby czy wycieczka do grobów?
Sformułowanie na groby odnotowuje „Inny słownik języka polskiego”: ‘kiedy ludzie chodzą na groby lub są na grobach, to odwiedzają groby swoich bliskich na cmentarzu’, jest to więc sformułowanie poprawne. Wyrażenie do grobów również można uznać za poprawne, chociaż wyczuwalna jest różnica pomiędzy znaczeniami obu sformułowań. Używając tego drugiego wyrażenia, możemy mieć na myśli odwiedzenie grobów, które nie znajdują się na cmentarzu. Przykładem użycia będzie zdanie: Wczoraj odbyliśmy wycieczkę do grobów znajdujących się pod katedrą wawelską.
Aleksandra Weber

Etymologia2015-03-31
Jakie jest pochodzenie słowa matka w języku polskim?
Język polski należy do grupy języków słowiańskich wywodzących się z wspólnego wszystkim Słowianom języka prasłowiańskiego, który z kolei należy do grupy języków indoeuropejskich, mających odległego przodka – wspólny język praindoeuropejski.
Słowniki etymologiczne informują, że wiele znanych nazw pokrewieństwa wywodzi się od form dźwiękonaśladowczych, pochodzących z języka dziecięcego, niemowlęcego, w którym charakterystyczne jest podwajanie sylab, np. mama, tata, papa, baba, ciocia, dziadzia. Wyraz mama powstał w wielu językach indoeuropejskich właśnie jako dźwiękonaśladowcze wołanie niemowlęcia, które najwcześniej uczy się wymawiać sylabę ma-.
Z kolei najdawniejszym i powszechnym sposobem tworzenia nazw pokrewieństwa było dodawanie do takich właśnie podstawowych, pierwotnych sylab przyrostka -ter, który widać zarówno w rekonstruowanej praindoeuropejskiej *mater, łacińskiej mater, matere, niemieckiej Mutter, angielskiej mother, jak również w określeniach innych członków rodziny – łacińskie frater ‘brat’, pater ‘ojciec’, greckie thygater ‘córka’, prasłowiańskie dъšti, dъštere ‘córka’.
W języku prasłowiańskim z praindoeuropejskiego *mater rozwinęła się forma M. *mati, D. *matere, która następnie w języku staropolskim miała postać M. mać i formy odmiany D. macierze, CMs. macierzy, B. macierz, N. z macierzą.
W dobie staropolskiej występowała też w mianowniku lp. forma maciora, która jeszcze w XV wieku występowała np. w pieśniach religijnych (wy miłe maciory). Jak wiadomo, rzeczownik maciora zdecydowanie zmienił, ograniczył znaczenie: znacznie się ono pogorszyło, odnosząc się wyłącznie do samic niektórych zwierząt, szczególnie świń (choć do XVII wieku maciorą nazywano także królową pszczół).
Współcześnie ani wyraz mać, ani forma macierz w swojej pierwotnej funkcji semantycznej nie występują: mać stanowi jedynie składnik znanego wulgaryzmu, a słowo macierz znane jest np. jako termin specjalistyczny w matematyce i informatyce; przez pewien czas funkcjonowało też jako określenie ojczyzny.
Wyraz matka zaczął się upowszechniać w XIV–XV wieku. Początkowo był zdrobnieniem, utworzonym od rdzenia mat’- za pomocą przyrostka -ka, który tworzył niegdyś i do dzisiejszego dnia tworzy nazwy zdrobniałe, np. córa → córka, gęś → gąska, mysz → myszka, ława → ławka. Jako że zdrobnienia i spieszczenia często ulegają neutralizacji, tzn. zanika ich pieszczotliwy, ekspresywny charakter (np. baba → babka → babcia), dlatego też z czasem wyraz matka zaczął być używany w znaczeniu neutralnym, a pojawiły się inne, nowe zdrobnienia typu mateczka, matuchna, matula, mateńka. Szczegółowo na temat rzeczownika matka oraz innych form z nim związanych pisze Franciszek Sławski artykule „Matka, mać, macica, macierz, maciora, mama” („Język Polski” LXXVIII, 1998, z. 1–2, s. 6–15).
Wymowa2015-03-31
Wśród moich znajomych powstała burzliwa dyskusja, w jaki sposób powinno się wymawiać biblijne imię Aaron? Wyczerpały mi się znane argumenty, dlatego postanowiłam zasięgnąć rady eksperta.
Aby zachować zgodność ze specyficznym zapisem z podwojonym a, należy wymawiać przedłużoną głoskę [a], podobnie jak w nazwie krainy Kanaan, a także w rodzimych słowach zawierających podwojone głoski, jak zaatakować, zaawansowany, dookoła, nieekonomiczny.

Znaczenie2015-03-31
Już dłuższy czas zastanawiam się nad właściwym użyciem wyrazu sprokurować w kontekście tendencyjnego dobierania faktów mającego na celu zarzucenie czegoś komuś. Czy mógłbym prosić o kilka przykładów w zdaniach? Skoro sprokurowanie to szereg czynności, to co w takim razie można sprokurować? Sytuację? Interesuje mnie to, ponieważ wyraz ten w omawianym znaczeniu byłby niezwykle trafnym komentarzem do wielu – no właśnie – sytuacji.
Dodatkowo proszę o dokładniejszą, jeśli to możliwe, definicję tego słowa. Tendencyjność niejako wskazuje na nieuczciwość, a na pewno na nierzetelność w dobieraniu informacji, ale czy mówimy wyłącznie o faktach, czy także o rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji? Z góry dziękuję za odpowiedź.
W dawnej polszczyźnie prokurować miało znaczenie ogólniejsze, nienacechowane «przygotowywać, sporządzać coś», które z czasem uległo pogorszeniu, degradacji i obecnie czasownik ten w słownikach pojawia się z definicją «sporządzać coś, zwykle jakieś dokumenty, pisma, często nieuczciwie, dostosowując je do określonych potrzeb». W działaniach mających związek z dokumentami, tekstami pisanymi (w ogólności) czasownik ten wskazuje na wybiórcze tendencyjne dobieranie lub kompilowanie informacji w celu uzyskania pożądanego obrazu sprawy. „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza podaje przykład użycia: Pokątnie prokurowali dyplomy ukończenia studiów. W „Korpusie języka polskiego PWN” oraz w internecie znajdziemy ten czasownik używany w znaczeniu nieuczciwego działania celowego: przygotowywania jakiejś wersji historii, afery, a nawet własnej śmierci, aby móc wykorzystać ten fakt i osiągnąć określone korzyści, np. Bo zmowa społeczna odwołuje się do tego świata ideałów, który zakorzeniony jest w historii narodu i w doświadczeniu rodzinnym. Jest zaprzeczeniem prokurowanej wciąż na nowo przez partię spiskowej wersji historii PRL, w której głupi robotnicy są podszczuwani przeciw swojej władzy przez złych pisarzy i studentów („Kultura”, Paryż 1981, nr 400–401); Zarówno Hatszepsut jak i Totmes III mieli sprokurowane przez kapłanów legitymacje władzy („Polityka” 2004, nr 07.03); Stało się tak po głośnej sprawie „czarownic z Doruchowa”: w wyniku oskarżeń sprokurowanych przez miejscowego dziedzica spalono tam 14 kobiet uznanych za wiedźmy („Przekrój” 2001, nr 2922); Tupac, żeby sprokurować swoją własną śmierć, musiałby współpracować nie tylko ze swoją rodziną, ale i z Szeryfem Hrabstwa Clark (http://2pacfan.bloog.pl).
W publikacjach i programach związanych ze sportem (np. w relacjach z meczów) mówi się o prokurowaniu rzutów karnych, np. Piotr Zieliński sprokurował rzut karny, AS Roma w ćwierćfinale (eurosport.onet.pl); Najpierw sprokurował rzut karny, po którym goście objęli prowadzenie, a jego wyrównujący gol w końcówce zapewnił Torino remis (www.transfermarkt.pl); Ponadto w 72. minucie Polak sprokurował rzut karny, powalając na murawę Derwina Martinę (www.sportowefakty.pl). Można się domyślać, że sprokurowanie rzutu karnego oznacza przyczynienie się do tego, że sędzia zarządzi taki rzut, co przerywa akcję na boisku (choć tu mogę się mylić, bo nie znam się na piłce nożnej, a z opisów meczów laikowi czasem trudno wyciągnąć wnioski co do intencji działań piłkarzy).
Myślę, że czasownik ten ma szerokie zastosowanie, które obecnie ogranicza jedynie fakt, że działania tak nazwanego nie można wiązać z zasadami uczciwości, moralności, z rzetelnością, prawdą. Zapewne może on się również odnosić do rozpowszechniania informacji nieprawdziwych, lecz prawdopodobnych, które umożliwią np. odpowiednie sterowanie opinią publiczną. Internetowe i sportowe przykłady pokazują także, że nasi rodacy używają tego czasownika, aby wyrazić, że jakieś wydarzenie lub sytuacja zostały zaplanowane, wyreżyserowane tak, aby akcja potoczyła się według założonego scenariusza, np. Po tym Gasiński (jego sprawę o fałszywe zeznania ostatecznie umorzono z powodu przedawnienia) pozwał Tuska o ochronę dóbr osobistych. W napisanym przez siebie pozwie zarzucił mu, że wraz z podległymi sobie służbami celowo sprokurował alarm bombowy w sądzie – aby na rozprawie nie było dziennikarzy (www.polskatimes.pl); Dziennikarz śledczy stawia pytanie, kto sprokurował aferę i dlaczego akurat teraz (wpolityce.pl); Nie ma żadnej SEKSTAŚMY! To afera sprokurowana przez tabloidy! (www.plotek.pl); Amerykanie sami sprokurowali atak 11 września (www.muzulmanie.com/forum); Sprawy o charakterze szpiegowskim nie można sprokurować z dnia na dzień – powiedział prokurator Olejnik (www.money.pl).
Interpunkcja2015-03-30
Czy w zdaniu Wykorzystując właściwości naturalnych składników odżywczych, pomaga pielęgnować skórę, pozostawiając uczucie komfortu i nawilżenia konieczny jest przecinek po słowie odżywczych?
Wskazany przez Panią przecinek jest konieczny, ponieważ zamyka wypowiedzenie z imiesłowem przysłówkowym współczesnym. Oto stosowna reguła „Zasad pisowni polskiej”: http://sjp.pwn.pl/zasady/Imieslow-zakonczony-na-ac-lszy-wszy;629779.html.


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166