Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Słowotwórstwo2005-01-13
Bardzo proszę o rozstrzygnięcie sporu, który toczymy w agencji PR (jestem tam na praktyce). Kością niezgody jest leksem medialny - i tu pojawia się problem: mediowy czy medialny? Znalazłam w Internecie stanowisko prof. M. Bańko, który zaleca formę medialny. Ciekawa jestem jednak Pani stanowiska w tej sprawie. Pozdrawiam, Anna K.
Sporu tego nie można rozstrzygnąć w łatwy sposób, bo współcześnie mediowy pojawia się w nieco innym znaczeniu i w innych kontekstach niż medialny, o wyborze któregoś z tych wariantów decyduje więc intencja mówiącego. Mediowy, nadal znacznie rzadszy i nie odnotowany jeszcze przez słowniki języka polskiego, ma ogólniejsze znaczenie ‘odnoszący się do mass mediów’, medialny natomiast oprócz tego znaczenia ma również inne: ‘właściwy mediom’, ‘typowy dla mediów’, ‘znany z mediów, popularny dzięki mediom’, a także ‘podziwiany, uwielbiany przez media, często pojawiający się w mediach’ (por. osobowość medialna na wzór osobowości telewizyjnej). Moje poglądy w tej kwestii nie odbiegają za bardzo od opinii Mirosława Bańki. Wolę przymiotnik medialny. Zwykle nie jestem oporna na nowinki językowe, ale przymiotnik mediowy nie podoba mi się zdecydowanie. Drażni mnie nadmierne rozpowszechnienie przyrostka -owy, który tworzy wiele derywatów niedostatecznie precyzyjnych znaczeniowo (por. choćby fundusze pomocowe czy sklep nurkowy, a ostatnio także modowy wizjoner, fotograf, reportaż).
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-12-07
Czy istnieje forma serbo-chorwacki czy tylko serbsko-chorwacki?
Słowniki (na czele z Wielkim słownikiem ortograficznym) odnotowują postać serbsko-chorwacki w znaczeniu ‘serbski i chorwacki’. Wprawdzie w Internecie znaleźć można ponad 100 przykładów z formą serbo-chorwacki, jednak forma serbsko-chorwacki widnieje w prawie siedem razy większej ilości dokumentów.
Katarzyna Wyrwas
Od końca XIX wieku serbsko-chorwacki był wspólnym językiem Serbów, Chorwatów, Czarnogórców i bośniackich muzułmanów. Po uchwałach parlamentów Chorwacji, Serbii i Bośni uznano chorwacki, serbski i bośniacki za 3 odrębne języki południowosłowiańskie. Wobec faktu równouprawnienia języków wydaje mi się, że formę serbsko-chorwacki tym bardziej należy uznać za jedynie poprawną.
Aldona Skudrzyk
Słowotwórstwo2004-11-30
Czy istnieje przymiotnik zarodny związany z rzeczownikiem zarodnik na przykład?
Współcześnie od rzeczownika zarodnik tworzy się przymiotnik zarodnikowy (stan ten odnotowuje choćby Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza. Do połowy XIX wieku używany był natomiast przymiotnik zarodny pochodny od rzeczownika zaród oznaczającego ‘nowy organizm rozwijający się z zapłodnionej komórki jajowej; zawiązek młodej rośliny’, co odnotowuje Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego oraz Słownik języka polskiego S.B. Lindego (wydany w latach 1807-1814).
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-11-10
Spotykam się coraz częściej w zaproszeniach konferencyjnych z określeniem przerwa kawowa. Czy można tak powiedzieć, czy raczej poprawne jest określenie przerwa na kawę? Wydaje mi się, że to pierwsze pochodzi z tłumaczenia angielskiego coffee break.
Podany przez Panią przykład przerwa kawowa jest przejawem zastępowania w języku polskim przymiotnikami wyrażeń przyimkowych lub innych konstrukcji składniowych. Ekspansja wyrażeń z przymiotnikiem (zwłaszcza z przyrostkiem -owy) jest dość silna. Pojawiają się lody gałkowe, hurtownie nabiałowe, drogi autostradowe, środki pomocowe i inne. Te dookreślające przymiotniki precyzują znaczenie członu nadrzędnego, nazwy z nimi zaczynają pełnić funkcję terminu, są krótkie i wygodne. Ale czy ładne i konieczne w każdym typie kontaktu językowego? Raczej nie. Wprawdzie dla zauważonej przez Panią przerwy kawowej jest wzór w postaci przerwy śniadaniowej, jednak w zaproszeniu (tekście pisanym) nie stosowałabym takiej konstrukcji i pozostałabym przy przerwie na kawę. Może piszący uważają, że przerwa na kawę jest za mało oficjalna i stąd to nowe, nieugruntowane w języku polskim, połączenie. A może w tekście zaproszenia zrezygnować z dookreślającego na kawę? Czy potrzebny jest ten stopień precyzji? Po prostu przerwa, a czy pijemy wtedy kawę, herbatę, wodę, sok, wynika z naszej wspólnej wiedzy o świecie i indywidualnych preferencji.
Romualda Piętkowa
Słowotwórstwo2004-11-06
Proszę o ocenę: która z form jest bardziej poprawna – dwuipółletni czy dwuipółroczny?
W polszczyźnie istnieją supletywne formy odmiany niektórych wyrazów, czyli formy tworzące jeden wzorzec deklinacyjny lub koniugacyjny, ale nie związane pokrewieństwem etymologicznym, np. człowiek – ludzie, ja – mnie, dobry – lepszy, być – jest. Rzeczownik lata w liczbie mnogiej stanowi formę supletywną rzeczownika rok i stąd pewnie wynika problem z wymienionymi w pytaniu wyrazami. Problem jest jednak łatwy do rozwiązania, wystarczy bowiem zastanowić się, jaką definicję przypisalibyśmy każdej z tych form – dwuipółroczny to ‘taki, który ma dwa i pół roku’, a dwuipółletni to ‘taki, który ma dwa i pół lata’. Oczywiste jest, że po polsku mówimy dwa i pół roku, a zatem te właśnie wyrazy posłużyły do utworzenia wyrazu złożonego dwuipółroczny! Nawet na stronach internetowych nie ma ani jednego poświadczenia dla dwuipółletniego. Przymiotnik dwuipółletni znajduje się jednak w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego, nie można go zatem uznać za formę niepoprawną. Z punktu widzenia logicznego i słowotwórczego bardziej poprawna wydaje mi się forma dwuipółroczny, ale język nie zawsze idzie w parze z logiką.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-11-06
Często używa się obecnie zwrotu na spółę lub na współę, co ma mniej więcej oznaczać, że np. kupujemy coś wspólnie, dzieląc się kosztami. Czy te zwroty są poprawne? A jeżeli tak, to który z nich?
Wyraz spółka ma w polszczyźnie przestarzałe znaczenie ‘wspólne działanie; wspólnota interesów, zamierzeń’ i w tym znaczeniu występuje dziś w zasadzie tylko w potocznych związkach frazeologicznych do spółki z kimś (według słowników częstszy w użyciu) oraz na spółkę z kimś, oba o znaczeniu ‘wspólnie, razem, łącznie z kimś’ (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Drugi z tych związków w potocznym języku środowisk młodzieżowych posłużył do utworzenia (przez ucięcie -k-) wyrażenia na spółę (pamiętam, że za moich wczesnoszkolnych czasów mówiło się spóła, kiedy chciało się coś od kogoś dostać, zwykle słodycze itp.). Połączenie do spółki w efekcie takiego samego zabiegu słowotwórczego dało do spóły(które np. na stronach internetowych jest używane trzy razy rzadziej niż na spółę). Oba wymienione potoczne związki frazeologiczne są utworzone poprawnie, zgodnie w typowym schematem często służącym do tworzenia zgrubień i wyrazów o nacechowaniu ekspresywnym (por. bułka – buła, dwójka – dwója itd.). Trzeba natomiast pamiętać, że na spółę i do spóły będą użyte poprawnie pod warunkiem, że znajdą się w wypowiedzi o charakterze potocznym, nieoficjalnym. Za niepoprawnie zbudowane uznać zaś należy wymienione w pytaniu połączenie na współę, ponieważ nie ma w polszczyźnie wyrażenia, od którego mogłoby zostać utworzone – jest to zapewne efekt dodania przedrostka w- do popularnego na spółę. Może na współę powstało, bo młodzieży znudziło się stare na spółę, którego używają nawet ich rodzice? Na współę jest jednak rzeczywiście używane, choć siedem razy rzadziej niż na spółę, i występuje – jak łatwo zauważyć np. w Internecie – prawie wyłącznie w tekstach blogów.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-11-03
Zwracam się z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania, wynikające ze skargi pracowników Akademii Rolniczej w Lublinie, która wpłynęła do tutejszego Inspektoratu. Przedmiotem skargi jest nazwa jaj sprzedawanych w jednym z lubelskich supermarketów. Jaja te opakowane są w plastikowe pojemniki i opatrzone etykietą z informacją Wsie jaja. Zarzut skarżących dotyczy błędu gramatycznego, związanego z użyciem wyrazu wsie. W związku z powyższym konieczne jest uzyskanie odpowiedzi: 1) czy można posługiwać się takim przymiotnikiem, który w języku polskim nie istnieje? 2) czy można używać takiego określenia w nazwie produktu jako nazwie handlowej? 3) czy przymiotnik wsie można potraktować jako wulgaryzm, który nie powinien być używany w obrocie? Uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania pozwoli na udzielenie prawidłowego i wyczerpującego wyjaśnienia zainteresowanym oraz ukierunkuje odpowiednie działania Inspekcji Handlowej wynikające z kompetencji przewidzianych ustawą z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (DzU nr 90, poz. 999 z późn. zm.). Z uwagi na konieczność interwencji w ww. sprawie uprzejmie proszę o potraktowanie sprawy jako pilnej. Lubelski Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej
Z listu Pana Inspektora wynika, że przymiotnik wsi traktowany jest przez skarżących jako błąd językowy. To prawda, że we współczesnej polszczyźnie nie ma takiego przymiotnika (w polszczyźnie historycznej także nie odnotowano wsi!), co więcej – sposób utworzenia tej formacji słowotwórczej jest wbrew zasadom, bo w języku polskim w ten sposób tworzy się jedynie wyrazy od rzeczowników żywotnych, zatem: strusie jaja, indycze jaja, barani udziec, psi węch. Jeśli chodzi o przymiotnik od rzeczownika wieś, mamy neutralny wiejski (jak miejski), negatywnie nacechowany wsiowy, w starych zaś słownikach spotkać można jeszcze wieśny i wsiacki. Problem leży nie w tym, czy nazwa Wsie jaja jest zgodna z normami współczesnej polszczyzny, bo na pewno nie jest, ale na tym, czy takie łamanie normy było fortunne i czy było zasadne w tworzeniu nazwy handlowej. Wiemy, że jeśli chodzi o chwyty reklamowe, łamanie normy językowej jest powszechne (por. choćby stopniowanie przymiotników materiałowych: !bardziej czekoladowy). Czy praktyka ta zabroniona jest w nazwach handlowych? Tego nie wiem, trzeba sprawdzić w ustawie. Czy przymiotnik wsi można traktować jako wulgaryzm (wiemy, że w ustawie o języku polskim jest mowa o wulgaryzmach)? Przyznam się, że mnie to zaskoczyło. Od początku rozumiałam intencje autorów spornej nazwy handlowej. Chodziło o podkreślenie, że sprzedawane jaja nie pochodzą z kurzej fermy, a od kur hodowanych na wiejskich podwórkach. Takie intencje w pełni oddawałby przymiotnik wiejski. Dlaczego utworzono przymiotnik wsi? Może ze względu na jednosylabową postać, co w pierwszej chwili utrudnia odczytanie nazwy, także daje efekt humorystyczny (tym samym przyciąga uwagę, a o to przecież chodzi). Może ze względu na skojarzenie z rosyjskim zaimkiem все? Trudno powiedzieć. W każdym razie doszukiwanie się wulgarności wydaje się nadinterpretacją. Tym samym konflikt w mojej ocenie jest bezzasadny. A może chodzi o skojarzenie z przymiotnikiem psi? Wtedy można by się doszukiwać wulgarności. Czy to jednak nie jest zbyt odległe skojarzenie? Jako językoznawcy nie możemy opierać się na domysłach. Wątpię też, czy takie skojarzenie dałoby dobre skutki handlowe. Ja bym takich jajek nie kupiła.
Krystyna Kleszczowa

Dość częste w języku polskim jest tworzenie przymiotników odrzeczownikowych nie przez dodawanie przyrostka, lecz przez przesunięcie ich do odmiany przymiotnikowej, tj. przez dodanie końcówek -i / -y: koza – kozi, bocian – bociani, zając – zajęczy, ryba – rybi itd. Przy rzeczownikach rodzaju nijakiego mają one zakończenie -e: kozie mleko, bocianie gniazdo, rybie oczy, kurze jaja, strusie mięso itd. Przymiotniki tak tworzone mają różne znaczenia relacyjne, najczęściej dzierżawcze (od posiadacza): bocianie gniazdo, często materiałowe: kozie mleko. Warto też zwrócić uwagę, że tworzy się je zwykle od rzeczowników żywotnych. Określenie wsie (jaja) na pierwszy rzut oka wydaje się podobne do przymiotników wyżej przytoczonych, ale to tylko pozór. Utworzono je pewnie według schematu: jaja ze wsi → jaja wsie. Doszło jednak do naruszenia zakresu stosowania istniejącego szablonu, rzeczownik nie jest ani nazwą materiału, ani nie określa przynależności. Forma wsie powstała zatem wskutek nietrafnej analogii do przymiotników przytoczonych i podobnych, jako próba uniknięcia określenia wiejskie. Dlaczego się pojawiła? Przychodzą do głowy dwie możliwości: 1) cudzoziemcowi określenie wiejskie może wydawać się zbyt odległe od podstawy wieś, 2) pewnie jest ona rezultatem dowcipu językowego, celowego chwytu marketingowego: dziwne określenie skupia uwagę. Pewnie w grę wchodzi druga możliwość. W sumie zatem: nie ulega wątpliwości, że forma wsie jest niepoprawnym neologizmem, wprowadzonym niepotrzebnie zamiast istniejącego określenia wiejskie. Jaja powinny pozostać wiejskie, bo tak brzmi uzasadniony historycznie i ustabilizowany od wieków w polszczyźnie przymiotnik od rzeczownika wieś.
Olga Wolińska

Przymiotnik wsi nie jest odnotowany w żadnym słowniku języka polskiego. Pod względem gramatycznym (słowotwórczym) został utworzony poprzez derywację paradygmatyczną polegającą na zmianie sposobu odmiany z rzeczownikowej (wieś) na przymiotnikową (wsi). Tak powstały neologizm o znaczeniu genetycznym (komunikuje relację pochodzenia: wsie jaja to ‘jaja pochodzące ze wsi’), nie pozostaje jednak w zgodzie z typowym dla tej grupy schematem, ponieważ w polszczyźnie przymiotniki tego typu tworzy się wyłącznie od wyrazów oznaczających istoty żywe, a dokładnie od nazw zwierząt, np. krowie mleko, kurze jaja, owcza wełna, białko zwierzęce itp. Twórca omawianego neologizmu miał w zasobie leksykalnym współczesnego języka polskiego dwa przymiotniki pochodzące od rzeczownika wieś: wsiowy oraz wiejski (znany od XVI wieku przymiotnik wieśny wyszedł już dawno z użycia). Pierwszy z wymienionych leksemów – wsiowy – trudno uznać za stosowny element nazwy handlowej, ma on bowiem obecnie nacechowanie zdecydowanie negatywne, pogardliwe lub lekceważące, używany bywa nawet z intencją obraźliwą (por. wsiowe zwyczaje, wsiowa moda). Drugi przymiotnik – wiejski – jest współcześnie używany m.in. w znaczeniu ‘związany ze wsią’ oraz ‘odnoszący się do mieszkańców wsi; wykonywany przez nich, typowy dla nich’ (zob. np. Uniwersalny słownik języka polskigo pod red. S. Dubisza). Faktem jest, że w polszczyźnie, zwłaszcza potocznej, mocno akcentowana jest opozycja wieś – miasto, w której to, co z wsią ma związek (mieszkańcy, ich zwyczaje, zachowanie i gwara) często jest wartościowane negatywnie. Z tego też względu przymiotnik wiejski, który w słownikach jest prezentowany obiektywnie, w codziennym użyciu wielu osób miewa nacechowanie pogardliwe – świadczyć o tym mogą choćby łatwo dostępne dzięki wyszukiwarkom strony internetowe, na których przedstawia się np. wiejski tuning samochodów, a motocykl marki WSK nazywa się ironicznie wiejskim sprzętem kaskaderskim. Z drugiej jednak strony przymiotnik wiejski kojarzy się Polakom z terenami ekologicznie czystymi, nieskażonymi, ze zdrową, naturalną, wytwarzaną tradycyjnymi metodami żywnością, do czego nawiązuje np. nazwa sieci restauracji Wiejskie jadło, opisy restauracji: dobra polska kuchnia z wiejskim klimatem oraz nazwy handlowe produktów spożywczych typu serek wiejski, wiejskie masło, twarożek wiejski, chleb wiejski itp., a także pozytywnie nacechowane określenia wiejski klimat, wiejski wypoczynek związane z rozwojem agroturystyki. Takie pozytywne konotacje pozwalają na użycie w nazwie handlowej leksemu wiejski. Ochrona języka polskiego polegać ma m.in. na dbaniu o poprawne używanie języka i na przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji. Twórca przymiotnika wsi złamał jedynie konwencje gramatyczne polszczyzny, przymiotnik wsi występujący w nazwie handlowej Wsie jaja dubluje bowiem niepotrzebnie znany w polszczyźnie od XVI wieku przymiotnik wiejski. Formę wsi uważam za niefunkcjonalną innowację językową, która w dodatku jest utworzona niepoprawnie. Wyrazu tego wulgaryzmem nazwać jednak nie można, bo – choć wsi może razić poczucie językowe Polaków – nie przystaje do żadnej definicji wulgaryzmu: nie jest wyrazem ordynarnym, uznawanym za nieprzyzwoity ani grubiański, a mówiący nie wyrażają za jego pomocą swych emocji względem czegoś lub kogoś i nie łamią przy tym tabu językowego ani obowiązujących w danej społeczności konwencji kultury (por. M. Grochowski: Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów. Warszawa 1995).
Katarzyna Wyrwas

Zaczynam od końca – na pewno nie jest to forma wulgarna! Formę rozumiem jako wykorzystującą mechanizm gry językowej w celach perswazyjnych. Taka zdecydowanie niepoprawna systemowo forma na pewno budzi zainteresowanie, przyciąga uwagę, tzn. spełnia wyjściowy warunek skutecznego przekonywania do produktu. Z punktu widzenia marketingowego ma więc jakieś uzasadnienie. Ale pozostaje aspekt inny - ochrona języka. Gra językowa pozostaje grą tylko dla tych, którzy znają jej zasady, czyli rozumieją mechanizm żartu. Dla sporej grupy uczestników życia społecznego taka forma niepoprawna może stać się swego rodzaju wzorcem, a w najlepszym razie dowodem przyzwolenia na łamanie reguł językowych. Jak niegdyś !cókier, tak i !wsie uznałabym za niepoprawne i niemogące funkcjonować w obiegu publicznym.
Aldona Skudrzyk

Żaden słownik nie odnotowuje przymiotnika wsi. Jak należy przypuszczać, jest to zapewne jakaś potoczna forma przymiotnika wsiowy, które to słowo w słownikach opisywane jest jako lekceważące, pogardliwe, wręcz używane z intencją obraźliwą. Przy takiej charakterystyce pragmatycznej chyba nie byłoby wskazane, aby stanowiło ono element nazwy handlowej, bo na pewno marka produktu na tym nie zyskuje. Jeśli w ten sposób mówi się o tym, że jaja pochodzą ze wsi, informacja ta dodatkowo otrzymuje negatywne zabarwienie. Przy tej okazji nasuwa się pytanie: po co używać tak pejoratywnie obciążonego słowa, skoro w języku polskim istnieje całkiem przyzwoity i neutralny przymiotnik wiejski?
Ewa Biłas-Pleszak
Słowotwórstwo2004-10-30
Właśnie przeczytałam na opakowaniu serka serek wanilinowy. Czy to jest poprawne? A nie waniliowy? Co jest błędem?
W Internecie znalazłam tylko jedną nazwę serek wanilinowy – w ofercie Spółdzielni Mleczarskiej Jogser z Sosnowca. Drogi do nazwania serka wanilinowym łatwo się domyślić przeglądając słowniki (por. choćby Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Pewien gatunek tej rośliny – wanilia płaskolistna – daje owoce, również zwane wanilią, używane m.in. jako aromatyczna przyprawa. Od rzeczownika wanilia pochodzi przymiotnik waniliowy o znaczeniu ‘odnoszący się do wanilii – rośliny lub jej owocu; wyrabiany z dodatkiem owoców wanilii’. W owocach wanilii występuje wanilina, która jest naturalnym związkiem organicznym, aldehydem, używanym m.in. do aromatyzowania produktów spożywczych. Od rzeczownika wanilina pochodzi przymiotnik wanilinowy. Z powyższych definicji słownikowych nie wynika, że bardziej poprawna miałaby być nazwa serek waniliowy lub serek wanilinowy, ponieważ o tak nazwanych serkach powiedzieć można i to, że mają waniliowy smak, i to, że zawierają wanilinę. Faktem jest, że pierwsza z tych nazw – serek waniliowy – jest używana zdecydowanie częściej i jesteśmy do niej przyzwyczajeni. Mówimy także potocznie cukier waniliowy, aromat waniliowy na cukier i aromat do ciast o zapachu wanilii, który faktycznie nazywa się cukrem wanilinowym i aromatem wanilinowym. Widziałam też budyń o smaku waniliowym, a na liście jego składników znajdował się aromat wanilinowy identyczny z naturalnym, wanilina może być bowiem otrzymywana również syntetycznie. W naszych jednak czasach konsumenci wolą kupić produkty zawierające wyłącznie naturalne składniki, dlatego w nazwie handlowej lepiej brzmi przymiotnik waniliowy niż wanilinowy. Być może z tego powodu prawie wszyscy producenci oferują serki waniliowe, pozwalając nam wiązać swój produkt z miłym, naturalnym smakiem i jednocześnie zręcznie unikając jakichkolwiek skojarzeń z chemią...
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-10-29
Czy słowo nieperiodyk funkcjonuje w języku polskim, czy dopuszczalne jest użycie takiego słowa?
Słownik odnotowują jedynie rzeczownik periodyk ‘czasopismo o stałej nazwie i ciągłej numeracji, wydawane w określonych odstępach czasu; pismo periodyczne’. Nieperiodyka w słownikach nie ma, ponieważ zwykle nie zamieszczają one słów, które można utworzyć w sposób dość regularny za pomocą typowych przyrostków, jak np. nazwy żeńskie, czy przedrostków, jak np. wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu. O tym, że rzeczownik nieperiodyk (z punktu widzenia słowotwórstwa utworzony poprawnie, a z punktu widzenia polskiej ortografii poprawnie zapisany) istnieje w zasobie leksykalnym polszczyzny, świadczyć mogą dwa fakty: odnotowanie definicji przymiotnika nieperiodyczny (np. w Słowniku języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego oraz w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza) oraz używanie tego rzeczownika, choćby na stronach internetowych, gdzie wyszukiwarka znalazła aż 471 przykładów. Nieperiodyk zatem to ‘pismo ukazujące się w różnych odstępach czasu lub jednorazowe’ i nie ma powodu, aby wyrazu tego nie używać.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-10-27
Jak się nazywa córka barona?
Nazwy i nazwiska córek tworzymy w polszczyźnie za pomocą wyspecjalizowanego w tej funkcji przyrostka -ówna, a zatem córka barona to baronówna.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-10-21
Moja córka napisała opowiadanie o zwierzątkach, które uczestniczyły w urodzinach żaby. Wszystkie zwierzęta były pisane małą literą i były określane jako pan żuraw i pani żuraw, pan żuk i pani żuk itp. Kontrowersje budzi zdanie, które napisała: Państwo żuków przyniosło róże.. Jak powinno być poprawnie w kontekście całego opowiadania?
W polszczyźnie nazwy pan małżeńskich tworzy się za pomocą przyrostka -owie, a zatem powinno się (nawet w przypadku pisowni małą literą i przy założeniu, że żuki ślubu raczej nie biorą) użyć formy państwo żukowie. Można byłoby także zmienić formy typu pani żuraw na pani żurawiowa itd. oraz pisać te „nazwiska” wielką literą. Pozdrawiam Panią i Córeczkę!
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-06-30
Czy Anna Kowalska jest główną księgową czy głównym księgowym przedsiębiorstwa? Czy prawdą jest, że używa się tej nazwy tak jak w przypadku nazwy radca prawny. Przecież jeśli Pani Anna może być księgową, to dlaczego nie może być główną księgową?
O kobiecie można mówić „męsko”, że jest głównym księgowym, redaktorem naczelnym, wojewodą śląskim, rektorem, dziekanem, radcą prawnym, ponieważ oficjalne, urzędowe nazwy stanowisk występują wyłącznie w formie męskiej. Polszczyzna nie jest „przyzwyczajona” do żeńskiej wersji wielu nazw zawodów i stanowisk. Wielu z tych nazw (przynajmniej na razie) społeczeństwo nie akceptuje (por. psycholożka, polityczka itp.), jako że dawniej i przez długi czas pewne stanowiska i zawody były po prostu domeną mężczyzn. Niektóre osoby uważają, że nazwanie ich za pomocą formy żeńskiej odbiera powagę ich stanowisku, dlatego główna księgowa może się nie podobać, choć jest pod względem językowym zupełnie poprawna.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-06-29
Mam problem ze znalezieniem informacji o funkcjach formantów. W związku z powyższym proszę o pomoc. Jakie funkcje pełnią formanty? Jak poprawnie wydzielić formant w wyrazie: czworobok? I jaką funkcję pełni formant w tym wyrazie oraz w wyrazach posprzątać, zapalić, wysprzedawać? Zaznaczę, ze przygotowuje się do egzaminu i mam już naprawdę niewiele czasu na zdobycie tych informacji, a w szkole średniej takich zagadnień nie omawialiśmy.
Poradnia nasza niestety nie udziela korepetycji, z przyjemnością natomiast podamy tytuły odpowiednich publikacji. Zastanawiam się tylko, do jakiego typu egzaminu Pani (Pan) się przygotowuje. Jeśli jest to egzamin wstępny na studia (a na to wskazywałaby wzmianka o szkole średniej), to lekturą podstawową i obowiązkową jest dostępna nawet w małych bibliotekach książka Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego Zenona Klemensiewicza, w której zagadnienie funkcji słowotwórczej formantów omawia się w § 39. Jeśli zaś jest to egzamin z gramatyki opisowej języka polskiego, to po zajęciach z tegoż przedmiotu powinna Pani (powinien Pan) wiedzieć, że istnieje (choćby!) podręcznik Renaty Grzegorczykowej Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe i zainteresować się końcową częścią rozdziału III. Hasło Funkcje formantu słowotwórczego znaleźć można również w Encyklopedii języka polskiego po red. S. Urbańczyka.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-06-16
Czy w zdaniu: Usłonecznienie w Krynicy-Zdroju wynosi 39%, a więc nie jest zbyt korzystna cecha klimatu uzdrowiska, wyraz usłonecznienie jest poprawnie napisany???
Usłonecznienie to według Słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego termin meteorologiczny oznaczający ‘natężenie promieniowania słonecznego; czas trwania tego promieniowania w ciągu dnia’; współcześnie w słownikach ogólnych języka polskiego znaleźć można jedynie formę z innym przedrostkiem – nasłonecznienie oznaczającą ‘ilość energii słonecznej, wyrażona w kaloriach, padająca na jednostkę powierzchni w ciągu pewnego czasu, np. dnia, miesiąca’. Usłonecznienie nadal jednak funkcjonuje jako termin specjalistyczny (geograficzny) w znaczeniu ‘czas, w którym dany teren jest oświetlany bezpośrednio promieniami Słońca’.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-06-16
Czy w zdaniu: Większe potoki utworzyły doliny płaskodenne o szerokim, sterasowanym dnie wyraz sterasowanym jest poprawny?
Słowniki ogólne języka polskiego nie notują imiesłowu sterasowany, ale skoro jest rzeczownik terasa, to może istnieć także zjawisko terasowania, które pochodzi od czasownika terasować, od którego z kolei można utworzyć taki właśnie imiesłów. W encyklopedii wiem.onet.pl czytamy: Najniższą część regionu zajmuje szeroka, sterasowana, wypełniona osadami rzecznymi dolina Wisły, a zatem imiesłów ten jest używany w którejś ze specjalistycznych odmian polszczyzny!
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-06-16
Szanowni Państwo,
zajmuję się właśnie tłumaczeniem z języka włoskiego na język polski naszych wewnętrznych, zakonnych, dokumentów. Bardzo często natrafiam na trudności zwiazane z dokładnym i eleganckim przetłumaczeniem niektórych terminów, pochodzących z Łaciny i dobrze funkcjonujących w językach romańskich Niestety, brakujących w języku polskim. Ostatnio spotkałem się z następującym problemem: jak przetłumaczyć słowa vulnerabile, vulnerabilità (łac. vulnerabilis, vulnerabilitas = łatwo ulegający zranieniu). Nie zadowala mnie tłumaczenie opisowe, a więc pomyślałem o stworzeniu neologizmów: wulnerabilny i wulnerabilność. Co Państwo o tym sądzą? Czy mam do tego prawo i czy jest to jakieś rozwiązanie? Do kogo mógłbym się zwrócić po ewentualne szersze wyjaśnienia?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Marek Przeczewski, Sekretarz Generalny Zakonu Braci Kapucynów
Terminów pochodzących wprost z łaciny mamy w polszczyźnie wiele, niektóre znane są nam od wieków. Każdy język przejmował zwłaszcza te nazwy łacińskie, które były w nim potrzebne do wyrażenia pewnych treści. Języki romańskie i germańskie zaadaptowały łacińskie vulnerabilis – istnieje np. angielskie vulnerable (vulnerability znaczy m.in. ‘podatność na awarie’). Konsultowałam się w sprawie zaproponowanych neologizmów wulnerabilny i wulnerabilność ze znaną specjalistką w zakresie słowotwórstwa, Prof. Krystyną Kleszczową, która oceniła oba wyrazy jako utworzone poprawnie (por. np. labilislabilny; mobilismobilny), wyraziła jednak wątpliwość, czy na gruncie polskim wyrazy wulnerabilny i wulnerabilność będą wystarczająco jednoznaczne (wyraz vulnerabilis pochodzi od czasownika vulnero, -are, avi, -atum ‘ranić’, który występuje jednak w dwóch odmianach znaczeniowych – ‘uszkodzić coś’ oraz ‘urażać, zadawać ból (moralny)’). Być może w dokumentach zakonnych wyraz ten będzie zrozumiały dla znających łacinę odbiorców, ale w tekstach innego rodzaju należałoby przy pierwszym użyciu wyjaśnić znaczenie tego nowego wyrazu obcego pochodzenia.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-05-27
Miałam ostatnio wątpliwości przy tłumaczeniu z rosyjskiego na polski zdania: Walentyna Tierieszkowa była kosmonautą. Zawahałam się, gdyż w rosyjskim jest możliwa tylko forma rodzaju męskiego (takiej też użyłam w polskim przekładzie). W niektórych polskich tekstach spotkałam się z polityczką. Czy formy te są dopuszczalne?
O nazwach żeńskich tworzonych od męskich Poradnia wypowiadała się już dwukrotnie w dziale Słowotwórstwo. Nazwy określające zawód, funkcję czy tytuł naukowy kobiety tworzone przyrostkiem -ka są pod względem słowotwórczym poprawne, przejrzyste i regularne znaczeniowo, nie sprawiają zatem problemów komunikacyjnych. Jedyny problem to częsty brak akceptacji społecznej dla derywatów typu psycholożka, filolożka, ekolożka, polityczka itd. Formy te z powodu coraz większej aktywności Pań są jednak coraz częstsze we współczesnej polszczyźnie, a niektóre także można już znaleźć w słownikach. Użytkownicy języka w końcu się do nich przyzwyczają. Co do kosmonautki, to uważam, że warto ten rzeczownik stosować – wszak kobiet kosmonautów jest tak niewiele, że można akcentować przynależność do słabej płci. Wyraz ten upowszechnił się już w latach 60. XX wieku, kiedy świat usłyszał o słynnej Walentynie – kosmonautkę notuje już ówczesny Słownik języka polskiego pod red. W Doroszewskiego.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-05-27
Ile członów może być w wyrazie złożonym? Czy wyrażenie miłość ludzko-zwięrzeco-pankosmiczna jest poprawne?
Przymiotniki złożone mogą się składać z dwu lub trzech, a nawet większej liczby członów, np. flaga biało-niebiesko-czerwona, przymierze niemiecko-francusko-belgijsko-holenderskie. Problemem w wyrażeniu miłość ludzko-zwierzęco-pankosmiczna nie są więc względy słowotwórcze, ale raczej semantyczne. Nie sposób zrozumieć, jakie jest znaczenie takiego złożonego przymiotnika. Dlatego wydaje się, że lepiej byłoby go zastąpić jakimś omówieniem bardziej zrozumiałym dla użytkownika polszczyzny.
Mirosława Siuciak
Słowotwórstwo2004-05-19
Studenci drugiego roku dziennikarstwa przeprowadzili na uczelni eksperyment słowotwórczy. Na automatach z kawa zostały przyklejone kartki z nową, zaproponowaną przez nas nazwą KAWOMAT. Czy według państwa nazwa ta ma szansę przyjąć się i zastąpić istniejącą? Według nas jest ekonomiczniejsza, a język nieustannie dąży do skrótowości.
Rzeczownik kawomat nie jest już w polszczyźnie wielką nowością – znaleźć go można w Internecie, używają go handlowcy i dystrybutorzy kawy oraz firmy wypożyczające tak nazywane urządzenia, pisze się o nim zatem i w językoznawczych monografiach. Jest to wyraz utworzony na zasadzie analogii do innych istniejących i użytecznych, a nieraz nawet notowanych w słownikach automatów. Neologizmy, o których mowa, uznaje się za wyrazy złożone, utworzone z elementu różnicującego oraz z cząstki -mat wywodzącej się ze skróconego brutalnie rzeczownika automat. Znane i opisane są jeszcze m.in. określenia bankomat, alkomat, parkomat, lottomat, tempomat, bitetomat, fotomat. Kolejne formacje analogiczne nie są wprawdzie radośnie witane przez językoznawców zajmujących się poprawnością polszczyzny, ale chyba trzeba się pogodzić z tym, co jest dla użytkowników języka wygodne i zrozumiałe. Kawomat jest jak na razie wyrazem rzadkim w porównaniu do powszechnie używanych nazw typu bankomat czy alkomat, ale oczywiście może się w polszczyźnie zadomowić, bo jest nazwą przejrzystą słowotwórczo i raczej nie powinien powodować nieporozumień w komunikacji. Życzę Państwu miłego dalszego eksperymentowania – proszę zauważyć, że istnieją automaty, które nie sprzedają wyłącznie kawy, ale w ogóle napoje, są także maszyny handlujące słodyczami...
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2004-05-18
Czy poprawna jest forma Jezusowi uczniowie?
Forma Jezusowi uczniowie jest poprawna, aczkolwiek trochę archaiczna. Mamy tutaj stary przymiotnik dzierżawczy, tworzony za pomocą przyrostka -ow-. W ten sposób tworzyło się kiedyś przymiotniki, określające przynależność, dzierżawczość, np. Jackowa matka, Stanisławowy syn, doktorowa córka, aptekarzowa żona. Obecnie stosunek przynależności wyraża się rzeczownikiem w dopełniaczu: matka Jana, syn Stanisława, córka doktora, żona aptekarza, uczniowie Jezusa. Omawiana forma – Jezusowi uczniowie - jest związana ze stylem biblijnym, religijnym, w którym - jako bardziej archaicznym - do dzisiaj funkcjonuje wiele przymiotników dzierżawczych, np. Judaszowe srebrniki, męka Jezusowa, krzyż Chrystusowy itp.
Mirosława Siuciak

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166