| Interpunkcja | 2008-12-03 |
| Czy w zdaniu: Liczba zatrudnionych na poczcie wynosiła w 2008 r.: 234 456 listonoszy po literze r należy umieścić kropkę przed dwukropkiem? | |
| Kropka jest tu konieczna, ponieważ owa „litera r” jest w rzeczywistości skrótem formy roku, a po tym skrócie kropkę się stawia. Katarzyna Wyrwas | |
| Odmiana | 2008-12-03 |
| Która forma jest (bardziej) poprawna: sygnatariuszy czy sygnatariuszów? | |
| Poprawne są obie formy. Polszczyzna ma wiele wariantywnych form gramatycznych. Katarzyna Wyrwas | |
| Ortografia | 2008-12-03 |
| Bardzo proszę o wyjaśnienie, czy dopuszczalna jest pisownia przedrostka mini- oddzielnie: chodzi o mini(?)listę przebojów. Słownik ortograficzny podaje, że wszystkie przedrostki pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi. Moje koleżanki nauczycielki twierdzą, ze można napisać rozdzielnie. Bardzo proszę o rozstrzygnięcie naszego sporu. | |
| Racja jest po stronie tego, kto wierzy ustaleniom zawartym w słownikach ortograficznych, zwłaszcza w ich najnowszych wydaniach. Wszystkie przedrostki, zarówno rodzime, jak i obce, w polszczyźnie powinny być pisane łącznie z wyrazami pospolitymi, o czym mówi reguła 148 zasad pisowni polskiej. W naszym języku szerzy się niestety zły zwyczaj pisowni rozdzielnej form, które powinny mieć pisownię łączną, takich jak: superoferta, megadoładowanie, hipernapęd, eksmąż, ekstranowoczesny, pseudofilozoficzny, wicedyrektor. Jedyna poprawną formą jest więc minilista. Katarzyna Wyrwas | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2008-12-03 |
| Jak poprawnie odmienić nazwę miejscowości Wierzchlas? Na stronach internetowych i w języku potocznym używa się formy: we Wierzchlesie - czy ona jest poprawna? | |
| Powinno być: do Wierzchlasu, we Wierzchlesie (por. znane dzięki Kochanowskiemu z Czarnolasu, w Czarnolesie. Jan Grzenia | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2008-12-03 |
| Jak odmienić imię i nazwisko Cavaliere d'Arpino? | |
| Cavaliere nie jest imieniem, lecz słowem oddawanym po polsku jako kawaler w znaczeniu historycznym ‘rycerz’. Dla nazwiska d'Arpino wskazane byłoby użycie następujących form: DB. d'Arpina, C. d'Arpinowi, N. d'Arpinem, Ms. d'Arpinie. Jan Grzenia | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2008-12-03 |
| Czy w tekście tłumaczonym z języka włoskiego imiona własne mające swoje polskie odpowiedniki można spolszczyć, ze względu na łatwiejszą ich odmianę (np. Cristoforo), zwłaszcza że w tekście tym występują również imiona „zitalianizowane”, a nie zawsze znana jest narodowość ich nosicieli? W przypadku nazwisk bułgarskich - powinno się dokonać transkrypcji (np. Kurtew, Kokow) czy tylko transliteracji (Kurtev, Kokov)? | |
| Imion obcych zazwyczaj używamy w formie oryginalnej, polszczymy jedynie imiona władców oraz niektórych wybitnych postaci historycznych. Wiele zależy jednak od tekstu, który Pani tłumaczy. Jeśli to tekst literacki, a postacie fikcyjne, tłumacz ma większe prawa, może nawet spolonizować imiona, jeśli uzna, że nie zaszkodzi to przekładowi. Nazwiska zapisywane alfabetami cyrylickimi zazwyczaj transkrybujemy. Transliteracja ma zastosowanie raczej wąskie, ograniczone do publikacji naukowych (a więc i opisów bibliograficznych). Jan Grzenia | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2008-12-03 |
| Jak pisać generał Charles de Gaulle? Czy mam słowo generał napisać wielką literą? I jak odmieniać Charles de Gaulle? | |
| Na pierwszą część pytania odpowiem krótko: generał to nazwa godności i dlatego pisze się ten wyraz małą literą. W przypadku drugiej części pozwolę sobie na nieco obszerniejszą wypowiedź. Nasz język „lubi” imionom i nazwiskom obcokrajowców nadawać bardziej polski charakter, nawet wtedy gdy zachowana zostaje ich oryginalna pisownia. Dzieje się to właśnie dzięki odmienianiu, czyli dołączaniu do nich polskich końcówek fleksyjnych. Nie jest to oczywiście proces losowy, lecz rządzą nim pewne zasady. Ta, która dotyczy interesującego nas przypadku, głosi, że jeśli nazwisko kończy się na -e nieme (tzn. nie wymawiane), lub jeśli po tym -e znajduje się spółgłoska, wtedy takie wyrazy otrzymują polskie końcówki po apostrofie. Zatem imię i nazwisko francuskiego generała odmienia się w sposób następujący: Charles de Gaulle, Charles’a de Gaulle’a, z Charles’em de Gaulle’em, o Charles’u de Gaulle’u. Ewa Biłas-Pleszak | |
| Ortografia | 2008-12-03 |
| Proszę o pomoc i wyjaśnienie w następującej sprawie: Jutro w Górnośląskim Centrum Kultury odbędzie się premiera spektaklu. Moim zdaniem, każda premiera w Centrum jest przemyślana i dlatego udana. Chodzi o uzasadnienie pisowni nazwy własnej (Centrum) w drugim zdaniu - duża litera, ale dlaczego? | |
| Wyraz Centrum w drugim zdaniu zapiszemy wielką literą, jako że chodzi właśnie o Górnośląskie Centrum Kultury, o to jedno konkretne centrum. Jest to po prostu fragment nazwy własnej, użyty, by nie powtarzać pełnej. Ewelina Pałka | |
| Ortografia | 2008-12-03 |
| Jest Europa Południowa, Zachodnia - od dużej litery. A jak jest z Polską? Południowa czy południowa, Zachodnia czy zachodnia, wschodnia? Co decyduje o pisowni przymiotników w tym przypadku? | |
| Wszystko zależy od kontekstu. Przymiotniki: południowy, północny, wschodni, zachodni pisze się wielką literą, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych (wspomniana Europa Zachodnia czy Tatry Wschodnie), ale jeśli oznaczają część terytorium (np. Nad Polskę północną nadciąga niż), należy traktować je jak najzwyklejsze przymiotniki i zapisać małą literą. Ewelina Pałka | |
| Ortografia | 2008-12-03 |
| Jak pisać skróty w nazwach, np. Liceum im. ks. A. J. Czartoryskiego czy Liceum im. Ks. A. J. Czartoryskiego. Czy w nazwach ulic skrót powinien być pisany małą czy dużą literą, np. ul. ks. P. Skargi czy ul. Ks. P. Skargi? | |
| Jeśli w zapisie posługujemy się skrótami typu: ks., św., gen., bł., piszemy je małą literą, jeśli jednak skróty są rozwinięte, stosujemy wielką literę, czyli: os. Naftowa, ale Osiedle Naftowa, rondo gen. de Gaulle’a, ale rondo Generała de Gaulle’a, kościół św. Barbary, ale kościół Świętej Barbary, a zatem: Liceum im. ks. A. J. Czartoryskiego i ul. ks. P. Skargi. Aldona Skudrzyk | |
| Ortografia | 2008-12-03 |
| Nie wiem, czy powinnam pisać most Kotlarski w Krakowie czy też Most Kotlarski, most/Most Zamkowy w Rzeszowie, hala/Hala Podpromie w Rzeszowie, pomnik/Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Rzeszowie? Nie jestem w stanie dociec, czy w danym mieście nazwa mostu brzmi Most X czy też po prostu most „X” itd. Jak rozwiązać ten problem, by mieć pewność prawidłowego zapisu? | |
| W istocie reguła nie jest zbyt precyzyjna i wymaga od użytkownika także pewnej intuicji językowej. Proponuję: most Kotlarski, most Zamkowy, hala Podpromie, pomnik Czynu Rewolucyjnego. Jak mieć pewność? Te wyrazy, które określają w nazwie typ obiektu, są jednak najczęściej nazwami pospolitymi, piszemy je więc małą literą. Rzadsze użycia wielkiej litery wynikają z utrwalonej tradycji. Aldona Skudrzyk | |
| Ortografia | 2008-12-03 |
| Czy Mazury to kraina tysiąca jezior czy też Kraina Tysiąca Jezior? | |
| Mazury to Kraina Tysiąca Jezior. Takie omawiające, wieloczłonowe nazwy, zwane peryfrazami, utrwalone jako całość, traktujemy jak nazwy własne i piszemy wielkimi literami, np.: Kraina Wielkich Łowów (= indiańskie niebo), Kraina Kangurów (= Australia), Kraj Klonowego Liścia (= Kanada), Kraj Kwitnącej Wiśni (= Japonia), Kraj Wschodzącego Słońca (= Japonia). Aldona Skudrzyk | |
| Ortografia | 2008-12-03 |
| Zastanawiam się nad poprawnością zdania: W zorganizowanej na prędce kampanii Hitler uzyskał 13,5 mln głosów, przegrywając nieznacznie ze zniedołężniałym już Hindenburgiem. | |
| Zdanie będzie poprawne, jeżeli naprędce zostanie napisane łącznie. Katarzyna Wyrwas | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2008-12-03 |
| Chciałabym się zapytać o odmianę nazwiska Będa. Czy poprawnie powinno się mówić Tomaszowi Będzie czy Tomaszowi Będa? | |
| Wbrew temu, co coraz częściej można usłyszeć i przeczytać, nazwiska w języku polskim odmieniają się, w związku z czym za poprawną uznaje się pierwszą z wymienionych form, tzn. Tomaszowi Będzie. Zły zwyczaj pozostawiania nazwisk w postaci mianownika szerzy się ostatnio w sposób zatrważający. Skoro jednak nie wszyscy przyjmują go bezkrytycznie, o czym także świadczy przysłane pytanie, pozostaje mieć nadzieję, że uda się go wyplenić. Ewa Biłas-Pleszak | |
| Składnia | 2008-12-03 |
| Mam wątpliwości co do pisowni: w akademii czy na Akademii (np. uroczystości, prace w akademii czy na akademii), zwłaszcza w przypadku użycia skrótu uczelni: uroczystości, prace w PAT (Papieskiej Akademii Teologicznej) Czy na Pacie. | |
| W języku ogólnym, literackim przyjęta jest norma, która każe mówić i pisać, iż studiuje się w akademii, a nie: na akademii. Wiadomo jednak, że w języku potocznym nie zawsze się te wzorcowe normy respektuje. Dlatego też w swobodnej rozmowie pewnie po wielokroć słyszała Pani tę drugą formę. Tak samo rzecz się ma w przypadku skrótowca PAT. Zgodnie z normą wzorcową powinno się mówić, a już na pewno pisać, że uroczystości odbyły się w Pacie, prace prowadzone są w Pacie, studiuję w Pacie itd. W języku potocznym natomiast zapewne z chęcią używany jest przyimek na. Zwracam też Pani uwagę na odmianę tego skrótowca. Może on występować jako żeński nieodmienny – wtedy piszemy, że uroczystości odbyły się w PAT, może też odmieniać się zgodnie ze wzorem deklinacji męskiej i wtedy postać miejscownika to Pacie, w żadnym wypadku nie: !PAT-ie, !PAC-ie. Ewa Biłas-Pleszak | |
| Odmiana | 2008-10-19 |
| Są dwie czy wciąż trzy strony czasownika? Zaskoczyła mnie ostatnio informacja we WSIP-owskim „Języku ojczystym” o dwóch stronach czasownika. Gdzie mogę poczytać na ten temat? | |
| Tradycyjne gramatyki wyróżniają trzy strony czasownika: czynną (podmiot jest wykonawcą czynności), bierną (podmiot jest obiektem czynności, a wykonawca jest wyrażony przez dopełnienie) i zwrotną (wykonawca czynności jest jednocześnie jej obiektem). Nowsze opracowania zwracają uwagę na fakt, że strona zwrotna jest szczególnym przypadkiem strony czynnej (działanie wykonawcy jest skierowane na siebie). Odsyłam do nowych opracowań językoznawczych, np. Gramatyki języka polskiego Henryka Wróbla. Alicja Podstolec | |
| Ortografia | 2008-10-19 |
| Jest Europa Południowa, Zachodnia - od dużej litery. A jak jest z Polską? Południowa czy południowa, Zachodnia czy zachodnia, wschodnia? Co decyduje o pisowni przymiotników w tym przypadku? | |
| Wszystko zależy od kontekstu. Przymiotniki: południowy, północny, wschodni zachodni pisze się wielką literą, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych (tu na przykład wspomniana Europa Zachodnia czy Tatry Wschodnie), ale jeśli oznaczają część terytorium (np. Nad Polskę północną nadciąga niż), należy traktować je jak najzwyklejsze przymiotniki i zapisać małą literą. Ewelina Pałka | |
| Poprawność komunikacyjna | 2008-10-19 |
| Który zapis jest poprawny: pomiędzy latami 1909 i 1913, pomiędzy rokiem 1909 i/a 1913, czy w latach 1909-1913? | |
| Poprawne będą trzy formy: (1) w latach 1909–1913, (2) pomiędzy latami 1909 a 1913, (3) pomiędzy rokiem 1909 a 1913, nie do zaakceptowania są natomiast wyrażenia: !pomiędzy latami 1909 i 1913 czy !pomiędzy rokiem 1909 i 1913, gdyż przyimek złożony z członem między lub pomiędzy wprowadzający informację na temat przedziału czasowego dopuszczany jest jedynie w wersji ze spójnikiem a (por. NSPP pod red. A. Markowskiego). Dla mnie jednak równie interesujący jak kwestia notacji jest problem odczytywania liczebników w cytowanych przykładach. Nie budzi wątpliwości, że w przykładzie (3) występują dwa liczebniki porządkowe, a całe wyrażenie winno przyjąć następującą postać słowną: (3’) pomiędzy rokiem tysiąc dziewięćset dziewiątym a tysiąc dziewięćset trzynastym. Inaczej będzie, gdy spróbujemy rozwinąć połączenia (1) i (2). Zawierają one liczebniki główne w funkcji tzw. nieodmiennej przydawki ilościowej, a zatem powinny być wypowiadane tak: (1’) w latach tysiąc dziewięćset dziewięć [do] tysiąc dziewięćset trzynaście oraz analogicznie (2’) pomiędzy latami tysiąc dziewięćset dziewięć a tysiąc dziewięćset trzynaście. Katarzyna Mazur | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2008-10-18 |
| Chciałabym uzyskać informację o poprawnej odmianie imienia Maryla. W jaki sposób zwracać się do kogoś o tym imieniu: Marylo czy Marylu? | |
| Paradygmat odmiany imienia Maryla wygląda następująco: M. Maryla, D. Maryli, C. Maryli, B. Marylę, N. Marylą, Ms. Maryli, W. Marylo! Alicja Podstolec | |
| Składnia | 2008-10-18 |
| Czy używa się formy: quiz wiedzy czy quiz z wiedzy o...? | |
| Słowniki notują najczęściej quiz (a także spolszczona pisownię kwiz) historyczny, geograficzny lub quiz (kwiz) na temat…). Najnowsze słowniki oznaczają to słowo kwalifikatorem dawny lub książkowy, co wskazuje, że quiz (kwiz) ustępuje miejsca teleturniejom lub konkursom. Alicja Podstolec Zapożyczony z angielskiego quiz często zastępuje przyswojone znacznie wcześniej zapożyczenie łacińskie (później także francuskie) konkurs. Podobnie jak konkurs (konkurs czegoś i rzadsze konkurs z czegoś) występuje częściej w konstrukcji quiz czegoś (wiedzy) i rzadziej jako quiz z czegoś (z wiedzy). Katarzyna Wyrwas | |