| Poprawność komunikacyjna | 2010-12-03 |
| Mam pytanie dotyczące następującego tekstu: Był inicjatorem powołania na uczelni koła naukowego „Abc”. Wielokrotnym laureatem nagród Ministra i nagród Rektora. Odznaczony odznaką... Moje pytanie brzmi: czy zdanie drugie (zaczynające się od Wielokrotnym) jest poprawne? Moim zdaniem nie, ponieważ brakuje w nim orzeczenia, powinno więc być zapisane albo od przecinka, albo należałoby dodać słowo był. Bardzo proszę o opinię na ten temat. | |
| Myślę, że faktycznie wypowiedź brzmiałaby zgrabniej, gdyby zdanie drugie zostało włączone w pierwsze jako jego człon po przecinku czy też po średniku, tym bardziej że nie jest ono zbyt rozbudowane i nie ma żadnego odpowiadającego mu (paralelnego) fragmentu po sobie (por. bowiem już zupełnie sensownie zapisaną wypowiedź: Była mi przyjaciółką. Siostrą. Matką); zdecydowałabym się tu w związku z tym mówić o potknięciu komunikacyjnym – autor sugeruje nam bowiem, że w dalszej kolejności będziemy mieć jeszcze jeden analogicznie zbudowany równoważnik (np. Był inicjatorem powołania na uczelni koła naukowego „Abc”. Wielokrotnym laureatem nagród Ministra i nagród Rektora. Aktywnym uczestnikiem spotkań pod nazwą Dni Nauki itp.), po czym zostawia nas rozczarowanych. I muszę przyznać, że ja z pewnością dokonałabym zmiany zapisu zgodnie z Pani pierwszą sugestią. Jeśli natomiast zdecydowałabym się wprowadzić czasownik był, rozpoczęłabym nim zdanie, a następnie wprowadziłabym partykułę też lub jakiś spójnik współrzędny. Dzięki temu powtórzenie wyrazu – jeśli nie ma uzasadnienia, traktowane jako usterka stylistyczna – wykorzystane zostałoby tu jako stylistyczna figura – tzw. anafora (zob. Był inicjatorem powołania na uczelni koła naukowego „Abc”. Był również wielokrotnym laureatem nagród Ministra i nagród Rektora). Katarzyna Mazur | |
| Interpunkcja | 2010-12-03 |
| Moje pytanie dotyczy zdania: Panowie oficerowie, wojna! wojna! Niemcy zbombardowali dworzec w Białymstoku. Czy jest to poprawna forma, czy też powinno to zdanie brzmieć: Panowie oficerowie, wojna! Wojna! Niemcy zbombardowali dworzec w Białymstoku. | |
| Tak naprawdę obie zacytowane wypowiedzi są poprawne. Pierwsza zawiera w początkowym zdaniu dwa wyrazy będące okrzykami. Jeśliby zaś wyrazy te zapisać z pominięciem znaku interpunkcyjnego wykrzyknika, musiałby je oddzielać je przecinek, który sugerowałby w wymowie dłuższą przerwę na oddech między dwoma słowami wojna (por.: Panowie oficerowie, wojna, wojna!). Ponieważ zaś taką samą, a nawet nieco dłuższą przerwę zakłada obecność wykrzyknika, dodatkowo jeszcze informującego o większej ekspresywności pewnych zwrotów, użycie przecinka staje się w tym i podobnych kontekstach zbędne. Po analizie tego typu przypadków twórcy zasad interpunkcji polskiej ustalili, że gdy dochodzi do zbiegu dwóch znaków przestankowych i pierwszym z nich jest wykrzyknik, a drugim przecinek, ów przecinek jako mniej akurat w takich sytuacjach funkcjonalny pomijamy. I tak właśnie uczyniono w pierwszym przywołanym przykładzie. Dodam tylko, że nie wszyscy językoznawcy zajmujący się interpunkcją polecają stosowanie po wykrzykniku małej litery (ich zdaniem charakterystyczne jest to głównie dla tekstów dawniejszych i tam akurat nie razi). Woleliby bowiem, aby wykrzyknik zawsze kończył zdanie, a więc wymagał użycia po sobie wyrazu pisanego wielką literą (por. np. Jan Podracki, Anna Gałązka, Słownik interpunkcyjny PWN, Warszawa 2002), i zastosowaliby raczej interpunkcję i ortografię jak w przykładzie drugim. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2010-12-03 |
| Czy sformułowanie wyznanie miłości w formie listu jest poprawne językowo? | |
| Tak, jest poprawne. Choć aby uniknąć ewentualnej jego dwuznaczności składniowej (por. bardzo mało prawdopodobna, choć ostatecznie możliwa interpretacja: miłość w formie listu jako ‘miłość listowna i nieokreślona forma jej wyznania’), ja osobiście nieco bym je przeredagowała, by uzyskać kształt wyznanie miłosne w formie listu. Katarzyna Mazur | |
| Składnia | 2010-12-03 |
| Ostatnio usłyszałem takie oto zdanie: Nie poradzisz z tą walizką, jest za ciężka. Zawsze wydawało mi się, że czasownikowi poradzić użytemu w tym znaczeniu powinien towarzyszyć zaimek zwrotny sobie. Czy w podanym przeze mnie zdaniu pominięcie zaimka jest błędem? | |
| Gdyby owo zdanie przyjęło kształt: Nie poradzisz tej walizce, jest za ciężka, byłoby zupełnie poprawne, choć brzmiałoby nieco archaicznie – mielibyśmy w nim bowiem do czynienia z rzadko już współcześnie używanym czasownikiem poradzić w znaczeniu ‘dać sobie radę’, blokującym możliwość przyłączenia słowa sobie i łączącym się z dopełnieniem w celowniku. W przykładzie z pytania pojawia się natomiast nieco inny czasownik, wymagający dopełnienia w postaci wyrażenia przyimkowego o schematach w czymś lub z czymś/kimś. Ten czasownik to poradzić sobie z obligatoryjnym elementem sobie, którego pominięcie w konstrukcji zdaniowej w większości przypadków musiałoby być traktowane jako błąd. W większości, bo ostatecznie można sobie wyobrazić, że np. zacytowana wyżej wypowiedź: Nie poradzisz z tą walizką, jest za ciężka to reakcja na uprzednie pytanie: Myślisz, że poradzę sobie z wszystkimi bagażami?. Wówczas – odwołując się do zjawiska elipsy – moglibyśmy ostatecznie ową odpowiedź uznać za poprawnie sformułowaną pod względem językowym (por. zresztą inną sekwencję zdań z podobnie opuszczonym elementem: – Boisz się? – Boję. Proszę zauważyć, że w innej sytuacji, bez konkretnego kontekstu zdaniowego, słowo się nie mogłoby być pominięte – zob. niepoprawnie zbudowany dialog: *Dlaczego się trzęsiesz. – Boję). Jednak jeśli zdanie, o które Pan pyta, zostało wypowiedziane bez odpowiedniego kontekstu zdaniowego, a tak przypuszczalnie było, należy je uznać za niewątpliwie niepoprawne. Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2010-12-03 |
| Nurtuje mnie pytanie o pewną błahostkę: spotkałam się z opinią, że zapis 40% może oznaczać zarówno ‘czterdziestoprocentowy’, jak i ‘czterdzieści procent’. Czy jest tak faktycznie? Czy może jedynym dopuszczalnym skrótem jest zapis 40-proc.? | |
| Przymiotnik czterdziestoprocentowy oddajemy za pomocą następujących form skróconych: 40-procentowy lub 40-proc., jednak już nie: *40%-owy ani nie *40-% (por. np. A. Wolański: Edycja tekstów, PWN, Warszawa 2008). Zapis 40% może się natomiast pojawić jedynie w zastępstwie liczebnika czterdzieści i łączącego się z nim rzeczownika procent. Katarzyna Mazur | |
| Znaczenie | 2010-12-03 |
| Regulamin jednej z popularnych gier internetowych zakazuje wysyłania wulgarnych wiadomości i obrazy innych graczy. Jeden z punktów dotyczy cenzury: Stosowanie "pseudocenzury" (np.: gwiazdkowania, zmiany pojedynczych liter itd.) będzie także uznawane za obrazę gracza. Pozwolę sobie podać przykład tego typu wiadomości: Dorwę cię, ty k***o. Moje pytanie brzmi: czy zastosowanie terminu pseudocenzura jest właściwe, czy taki termin w ogóle istnieje w języku polskim? | |
| Nieobecność jakiegoś wyrazu w słownikach ogólnych języka polskiego wcale nie musi oznaczać, że wyraz ten nie istnieje lub został utworzony niezgodnie z regułami polszczyzny. Pseudocenzura niewątpliwie należy do polskich rzeczowników złożonych (są to tzw. kompozycje) i powstał zupełnie poprawnie z połączenia dwóch podstaw słowotwórczych pseudo- oraz -cenzura jako termin oznaczający działanie, które tylko udaje prawdziwą cenzurę. Oczywiście nie należy wyrazu pseudocenzura w zacytowanym przez Panią tekście użyte umieszczać w cudzysłowie, gdyż nie ma on w nim ani wydźwięku ironicznego, ani nie przynależy do innego stylu niż pozostałe fragmenty. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2010-12-03 |
| Ciekawi mnie, czy stwierdzenie przerabiać lektury, w sensie ich omawiania, jest poprawne? | |
| Czasownikiem przerabiać w znaczeniu ‘zapoznawać się z czymś’ lub ‘uczyć kogoś czegoś’ możemy posługiwać się w języku potocznym, natomiast w wypowiedziach bardziej oficjalnych powinno się go zastąpić słowami należącymi do języka ogólnego, np. omawiać, analizować itd., aby uniknąć błędu stylistycznego. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, by w towarzystwie kolegów powiedzieć: W szkole z matmy przerabiamy teraz tematy z przebiegu zmienności funkcji, ale już w kontaktach z nauczycielem powinno się używać np. następujących konstrukcji: omawiać lektury, teksty, rozdział podręcznika; analizować przykłady z trygonometrii. Katarzyna Mazur | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2010-12-03 |
| Jak odmieniać imię Robbie (Williams)? | |
| Imiona męskie zakończone na –i (w wymowie) odmieniają się w języku polskim jak przymiotnik tani i przyjmują następujące końcówki: D. i B. –ego (Steviego, Robbiego); C. –emu (Steviemu, Robbiemu); N. i Ms. –im (Steviem, Robbiem). Joanna Przyklenk | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2010-12-03 |
| Moje pytanie dotyczy pisowni dużą literą. Jak zapisywać należy nazwę las katyński (np. w tekście publicystycznym)? | |
| Jedynie ze względów emocjonalnych można pisać wielką literą, pewnie tak się ustali jako nazwa własna. Aldona Skudrzyk | |
| Składnia | 2010-12-03 |
| Pytanie moje dotyczy odmiany. Przed chwilą usłyszałam nie uda mu się wygrać te wybory. Wydaje mi się, tak na słuch, że poprawniej byłoby tych wyborów, czyli rzeczownik w dopełniaczu. Mylę się? | |
| Nie, nie myli się Pani. Po przeczeniu używamy w języku polskim formy dopełniaczowej: skoro nie uda się wygrać, to tylko tych wyborów. Joanna Przyklenk | |
| Różne | 2010-12-03 |
| Czy istnieje taki zapis wykrzyknienia „(!)&rdquo? Jaka jest możliwość, by w pracy poważnej napisać coś w stylu uwaga!, np. w zdaniu Chłopiec poszedł nie prosto do domu ale, uwaga!, zahaczył o komisariat policji? Zależy mi na efekcie wykrzyknienia, ale nie wiem jak to zrobić. | |
| Jest taka możliwość: sic! [wym. s-ik], oznaczające ‘tak!’, to zwykle uwaga umieszczana po zacytowanym wyrazie albo zwrocie, zaznaczająca, że tak było w tekście oryginalnym i że to nie jest pomyłka cytującego. Jest to także uwaga umieszczana po podaniu zaskakującej informacji w celu zwrócenia na nią uwagi czytelnika. Pragnę też zauważyć, że słowo zahaczyć w sensie, jaki został przywołany w pytaniu, nosi wszelkie znamiona potocyzmu i w tekście tzw. poważnym nie powinien się pojawić. Joanna Przyklenk | |
| Odmiana | 2010-12-03 |
| Co to znaczy, że rzeczowniki odmieniają się przez osoby? Myślałem, że się nie odmieniają, przynajmniej w języku polskim. Czy w innych się odmieniają? | |
| Dobrze Pan myślał. Osoba jest kategorią fleksyjną czasowników, tzn. właśnie te wyrazy się przez osoby odmieniają. Rzeczowniki ani w polskim, ani w żadnym innym ze znanych mi języków takiej właściwości nie posiadają. Ciekawa jestem bardzo, gdzie znalazł Pan tę osobliwą informację o odmianie rzeczowników. Ewa Biłas-Pleszak | |
| Znaczenie | 2010-12-03 |
| Chciałabym zapytać, kim jest szwagierka, a kim szwagier? Czy te nazwy mogą dotyczyć kilku różnych krewnych? | |
| Zwykle przez szwagra rozumie się ‘męża siostry albo brata żony lub męża; też: męża szwagierki’ i odpowiednio przez szwagierkę – ‘siostrę męża lub żony; też: żonę szwagra’. Ponieważ polszczyzna w czasie swego rozwoju systematycznie pozbywała się nazw pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego, wiele określeń opisujących skomplikowane relacje rodzinne zostało wypartych przez szwagier/szwagierka. Dziś także obserwuje się ich rosnący udział w nazywaniu powinowatych, szczególnie tam, gdzie nie wie się już, w jaki sposób owo powinowactwo nazwać. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2010-12-03 |
| Mam uprzejmą prośbę o wytłumaczenie, czy prezydent jest na uchodźstwie, czy też na wychodźstwie? | |
| Obydwie formy można uznać za właściwe. Zarówno uchodźstwo, jak i wychodźstwo oznaczają ‘stały lub czasowy pobyt poza granicami własnego państwa, spowodowany niekorzystną dla kogoś sytuacją ekonomiczną, polityczną itp. we własnym kraju’ i tworzą związki wyrazowe typu: przebywać na uchodźstwie bądź przebywać na wychodźstwie. Joanna Przyklenk | |
| Odmiana | 2010-12-03 |
| Piszę do Państwa z zapytaniem o formę dopełniacza l.mn. rzeczownika fundusz. Z informacji, które udało mi się znaleźć wynika, iż poprawną formą jest forma funduszy, gdyż jest to rzeczownik zakończony na spółgłoskę historycznie miękką. Czy forma funduszów jest jednak błędna, skoro w analogicznym słowie kosz poprawne są obie formy: koszy i koszów? | |
| Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego uznaje obie formy za poprawne: funduszy albo funduszów. Joanna Przyklenk | |
| Odmiana | 2010-12-03 |
| Proszę o pomoc odnośnie do pisowni i odmiany nazwy własnej Antalya. | |
| Nazwa własna Antalya w dopełniaczu, celowniku oraz miejscowniku przybiera postać Antalyi, a w bierniku – Antalyę, w narzędniku – Antalyą. Joanna Przyklenk | |
| Odmiana | 2010-12-02 |
| Prowadzę firmę kosmetyczną i borykam się ze znalezieniem liczby mnogiej od serum (do pielęgnacji twarzy). Może seruma a może sera? | |
| Słowniki języka polskiego nie notują liczby mnogiej dla rzeczownika serum, stąd trudno mówić o poprawnej formie liczby mnogiej. Jeśli miałaby ona jednak powstać, to – jak można przypuszczać – brzmiałaby ona sera; słowo (to) serum bowiem odmieniałoby się wówczas jak (to) technikum: M. technika, D. techników, C. technikom, B. technika, N. technikami, Ms. technikach. Joanna Przyklenk | |
| Odmiana | 2010-12-02 |
| Jak brzmi imiesłów przysłówkowy współczesny od słowa zawładnąć? Czy zawładając jest poprawną formą? | |
| Zawładnąć jest czasownikiem dokonanym i dlatego nie tworzy on formy ani imiesłowu przymiotnikowego czynnego, ani imiesłowu przysłówkowego współczesnego. Notujemy tylko imiesłów przymiotnikowy bierny – zawładnięty i imiesłów przysłówkowy uprzedni – zawładnąwszy. Zasadę tu obowiązującą możemy opisać w taki oto sposób: od czasowników niedokonanych tworzone są imiesłowy przymiotnikowe czynne (np. czytający) oraz imiesłowy przysłówkowe współczesne (np. czytając); imiesłowy przymiotnikowe bierne tworzone są od czasowników zarówno dokonanych, jak i niedokonanych (np. czytany, przeczytany), a imiesłowy przysłówkowe uprzednie – od czasowników niedokonanych (np. przeczytawszy). Ponadto warto zaznaczyć, że tylko czasowniki przechodnie mogą stać się podstawą dla imiesłowów przymiotnikowych biernych. Joanna Przyklenk | |
| Interpunkcja | 2010-12-02 |
| Na stronie poradni PWN pojawiły się dwie odpowiedzi, które stawiają pod znakiem zapytania odpowiednie stawianie przecinka kończącego list itp. Chodzi o te zapytania: pierwsze i drugie Dlatego chciałbym się dowiedzieć, która z tych odpowiedzi jest prawidłowa. A może chodzi po prostu o własne preferencje i żadna z reguł słownikowych nie wskazuje na jednoznaczne działanie? | |
| Słowniki poprawnościowe nie wypowiadają się bezpośrednio w kwestii użycia bądź nieużywania znaku przestankowego między słowem Pozdrawiam lub formułą Z poważaniem a podpisem w zakończeniu e-maila czy np. zwykłego listu. Tak więc mamy tu właściwie sporą dowolność zapisu. Radziłabym jednak, za Adamem Wolańskim, ze względów edytorskich zrezygnować w powyższych kontekstach z interpunkcji, tym bardziej że podpis przenosimy przecież zazwyczaj do nowego wersu (zob. poniżej). Pozdrawiam serdecznie Katarzyna Mazur | |
| Odmiana | 2010-12-02 |
| Kiedyś podczas podróży ze znajomym użyłem sformułowania wiesz: chcieć, a móc... , po czym znajomy odpowiedział to chciej i ... No właśnie, czy to się jakoś odmienia? Czy w ogóle nie ma takiego sformułowania i trzeba je zastąpić innym? Bardzo mnie to ciekawi. | |
| Od czasownika móc nie tworzy się trybu rozkazującego, stąd konsternacja Panów, jak powinien on poprawnie brzmieć. Joanna Przyklenk | |