| Etymologia | 2011-01-11 |
| Poszukuję odpowiedzi na pytanie, skąd wzięły się nazwy miast takich jak Siewierz oraz Zawiercie. | |
| Nazwa miejscowa Siewierz jest poświadczona już od XII wieku w postaci Siewior. Pochodzi ona od wyrazu siewior o znaczeniu ‘północ’, por. w języku rosyjskim severnyj ‘pólnocny; wiatr północny’. Zmiana nazwy z Siewior w Siewierz to rezultat wyrównania formy mianownikowej do form przypadków zależnych: to jest Siewior, ale jadę do Siewierza, jestem w Siewierzu. Nazwa miejscowości Zawiercie (położonej nad Wartą), notowana w polszczyźnie od XV wieku, pochodzi od wyrażania przyimkowego za Wartą (za: Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa 2003). Joanna Przyklenk | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-01-11 |
| Zwracam się z uprzejmą prośbą o ustalenie, w jaki sposób odmieniać nazwisko Merkel (oczywiście, jeśli chodzi o nazwisko obywatela polski). Czy będzie to Merkel, Merkla, Merklem czy Merkel, Merkela, Merkelem? | |
| Polskie nazwisko męskie Merkel odmienia się według wzoru: Merkel, Merkla, o Merklu. W postaci żeńskiej w liczbie pojedynczej jest nieodmienne (to pani Merkel, nie ma pani Merkel, widzę panią Merkel, z Anną Merkel itd.). W liczbie mnogiej – państwo Merklowie. Ewelina Pałka i Joanna Przyklenk | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-01-11 |
| Zwracam się z prośbą o udzielenie odpowiedzi na pytanie, jaka jest poprawna forma używania nazewnictwa instytucji samorządowej: Urząd Miasta czy Urząd Miejski. | |
| Obydwie przytoczone nazwy funkcjonują w nazewnictwie. Pierwsza: Urząd Miasta ma dłuższą tradycję i jest staranniejsza. Wywołuje kłopoty poprawnosciowe typu Urząd Miasta Sosnowiec czy Urząd Miasta Sosnowca, stąd pewnie pojawia się równie często przymiotnik: Urząd Miejski w... Staranna, wzorcowa, tradycyjna forma: Urząd Miasta Sosnowiec. Aldona Skudrzyk | |
| Etymologia | 2011-01-11 |
| Jaka jest etymologia słów: pisać, czytać i malować? | |
| Czasownik pisać jest notowany w polszczyźnie od XIV wieku w znaczeniu ‘kreślić na papierze itd. litery, cyfry; tworzyć, układać coś na piśmie’ i wywodzi się od prasłowiańskiego *pьsati o starszym znaczeniu ‘rysować, ryć, wyskrobywać, kreślić (wycinać) znaki, malować’. Słowianie nie znali jeszcze wówczas pisma, stąd takie pierwotne sensy. Śladem owych dawnych znaczeń jest polski leksem pisanka (‘jajko malowane’), ale też pieg (w prasłowiańskim o znaczeniu ‘barwna plama, plamka’), piękny, pstry (por. Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005 oraz pracę Agnieszki Jawór traktującą o człowieku piszącym i czytającym w historii polszczyzny: Homo scribens i homo legens w polskim słownictwie i frazeologii. Katowice 2008). Wyraz czytać wywodzi się od ogólnosłowiańskiego czasownika *čitati, który pierwotnie znaczył ‘liczyć, rachować, rozpoznawać znaki, odgadywać, wróżyć, spostrzegać, pojmować, rozumieć; mniemać, sądzić, zważać, uważać na kogoś’ (por. Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005 oraz pracę Agnieszki Jawór: Homo scribens i homo legens w polskim słownictwie i frazeologii. Katowice 2008). Czasownik malować jest prawdopodobnie zapożyczonym z języka niemieckiego – melen ‘malować; w średnio-wysoko-niemieckim mâlen ‘oznaczać; kreślić, farbować, malować’ (por. Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005). Joanna Przyklenk | |
| Słowotwórstwo | 2011-01-11 |
| Wyjazdy turystyczne, których głównym tematem jest wino nazywamy wyjazdami enoturystycznymi. Jak to będzie w przypadku wyjazdów, których uczestnicy interesują się destylatami np. owocowymi: bądzie to wyjazd o tematyce destylarskiej czy destylerskiej. | |
| Słowniki języka polskiego nie notują przymiotników utworzonych od rzeczownika destylat. W wypadku innych rzeczowników z formantem -at (np. delegat, desygnat, eksponat, postulat, granulat) również można mówić o blokadzie w tworzeniu przymiotników. Jednak niektóre tego typu rzeczowniki mogą być podstawą dla przymiotników tworzonych za pomocą przyrostka -acki (np. degenerat → degeneracki, desperat → desperacki, patronat → patronacki, wariat → wariacki). Można również wskazać przymiotnik utworzony od rzeczownika z przyrostkiem -at za pomocą przyrostka -arski (pensjonat → pensjonarski). Natomiast nie potrafię wskazać żadnego przymiotnika utworzonego od rzeczownika z przyrostkiem -at z przyrostkiem -erski. Kierując się zasadą analogii, można zatem wskazać (potencjalne) formy destylat → destylacki i destylat → destylarski. Drugi z wymienionych przymiotników funkcjonuje w polszczyźnie w połączeniach zakład destylarski, przemysł destylarski, sprzęt destylarski obok częstszych zakład destylacyjny, przemysł destylacyjny, sprzęt destylacyjny. Warto zauważyć, że Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza notuje przymiotniki destylacyjny (aparat, kocioł, piec destylacyjny) oraz podestylacyjny (np. osad), będące wyrazami pochodnymi od rzeczownika destylacja. Jako określenie wyjazdów, których celem jest degustacja destylatów lub zwiedzanie miejsc związanych z ich produkcją, proponuję wyrażenia wycieczka połączona z degustacją destylatów lub wycieczka poświęcona tematyce destylatów. Barbara Mitrenga | |
| Ortografia | 2011-01-11 |
| Jaka jest poprawna pisownia wyrazu samo zobowiązanie się – razem czy osobno? | |
| Człon samo- w znaczeniu ‘wykonywany samodzielnie, bez pomocy; skierowany ku sobie’ jest pisany łącznie, np.: samoopalacz, samobieżny, samodoskonalenie, samokrytyka, samozobowiązanie się. W tekstach możemy się też spotkać z oddzielną pisownią, ale wtedy mamy do czynienia z dwoma wyrazami: np. samo zobowiązanie się nie wystarczy (tu w znaczeniu: ‘tylko/jedynie zobowiązanie się nie wystarczy’); sam przyjazd nie wystarczy; sama troska nie wystarczy. Szerszy kontekst pozwoliłby na udzielenie bardziej jednoznacznej odpowiedzi. Joanna Przyklenk | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-01-11 |
| Chciałbym dowiedzieć się, która z podanych form jest poprawna: najpierw, pierw czy wpierw? A może wszystkie te formy są prawidłowe? | |
| Najszerzej stosowaną i nieograniczoną do konkretnych rejestrów stylistycznych jest forma najpierw. Wpierw możemy używać w języku potocznym, a pierw jest już formą przestarzałą. Joanna Przyklenk | |
| Słowotwórstwo | 2011-01-11 |
| Jak będą się nazywać mieszkaniec i mieszkanka Yorku? Yorczanin i Yorczanka? A produkty z Yorku będą yorskie czy yorczańskie, a może jeszcze inne? | |
| W przypadku Yorku ani nazw mieszkańców, ani przymiotnika pochodzącego od tej nazwy miejscowej nie tworzy się w języku polskim. Joanna Przyklenk | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-01-11 |
| Jak powiedzieć poprawnie: jadę do Tychów czy jadę do Tych? | |
| Ogólnopolska przyjęta forma to jadę do Tych. Za regionalizm uznaje się jadę do Tychów. Joanna Przyklenk | |
| Różne | 2011-01-11 |
| Sprawa pilna! Jak to cześć mowy stuprocentowo? Chyba liczebnik, ale jaki? | |
| Stuprocentowo to przysłówek, a stuprocentowy jest przymiotnikiem. Joanna Przyklenk | |
| Różne | 2011-01-11 |
| Mam pytanie dotyczące słowa getry – w języku polskim nie posiada ów wyraz liczby pojedynczej, inaczej niż w języku francuskim, z którego ten wyraz się wywodzi. Jak w takim razie nazwać "rozparowane" getry? Jest to ta getra, czy powinien być ten getr? | |
| Ma Pani rację, getry nie mają liczby pojedynczej. Proponuję zatem, by jej nazbyt usilnie nie tworzyć. Dla nazwania wskazanej przez Panią części getrów można posłużyć się np. związkiem wyrazowym: nogawka getrów. Joanna Przyklenk | |
| Wymowa | 2011-01-11 |
| Mam problem z akcentem w niektórych słowach, mianowicie w imionach Monika i Weronika (często słyszy się: [monika], [weronika]) oraz w słowach kapituła ([kapituła] czy [kapituła]?) i abyśmy ([abyśmy] czy [abyśmy]?). | |
| Prawidłowe akcentowanie wyrazów, o które Pan pyta, jest następujące: [monika], [weronika], [kapituła], [abyśmy]. Joanna Przyklenk | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-01-11 |
| Jeżeli ktoś pyta, który dzisiaj jest (data), to odpowiadamy: dziewiętnasty czy (mamy dzisiaj) dziewiętnastego? | |
| W języku polskim za prawidłową uznana jest forma: piąty listopada, dziewiętnasty listopada (w domyśle: jest piąty, dziewiętnasty listopada). Jednak informację o dacie można także w mowie potocznej przekazać następująco: (w domyśle: mamy) piątego, dziewiętnastego listopada (nie *listopad!). Joanna Przyklenk | |
| Ortografia | 2011-01-11 |
| Mam dylemat co do wyboru przyimka. Czy poprawna forma to radio z słuchawkami czy radio ze słuchawkami? | |
| Prawidłową formą będzie radio ze słuchawkami. Przyimek z przybiera postać ze, gdy następujący po nim wyraz zaczyna się od spółgłoski: s, z, ś, ź, ż, rz, sz, po której też mamy jakąś inną spółgłoskę, lub gdy wyraz po przyimku zaczyna się od kilku spółgłosek. Joanna Przyklenk | |
| Odmiana | 2011-01-11 |
| Jak brzmi odmiana liczebnika porządkowego: piąty w liczbie mnogiej? | |
| Piąty jest liczebnikiem porządkowym, więc odmienia się jak przymiotnik. W liczbie mnogiej mamy zatem: a) w rodzaju niemęskoosobowym: M. (te) piąte (zawody), D. piątych, C. piątym, B. piąte, N. piątymi, Ms. piątych; b) w rodzaju męskoosobowym (rzadziej): M. (ci) piąci (zawodnicy), D. piątych, C. piątym, B. piątych, N. piątymi, Ms. piątych. Joanna Przyklenk | |
| Różne | 2011-01-11 |
| Bardzo proszę o radę. Czy wyrazy obce należy zapisywać w tekście kursywą (np. quasi, stricte)? | |
| Tak, wyrazy obce wplatane w tekst polski pisane są zwykle kursywą. Joanna Przyklenk | |
| Ortografia | 2011-01-11 |
| Czy błędy w nazwiskach (np. gdy faktyczne nazwisko Ciecióra zapisane zostało jako Cieciura) traktujemy jako błędy ortograficzne? | |
| Tak. Jeśli ktoś zapisze nazwisko Poremba jako Poręba, Cieciura jako Ciecióra lub na odwrót – zapisze Poremba, Ciecióra, a nosiciele nazwiska mienią się Poręba, Cieciura, to są to błędy ortograficzne. Joanna Przyklenk | |
| Etymologia | 2011-01-11 |
| Szukam do pracy magisterskiej etymologii słowa klaster - z ang. cluster. Prosiłbym o wyjaśnienie pochodzenia. | |
| Angielski leksem cluster (przed 1382 rokiem o postaci clustre) ma prawdopodobnie to samo pochodzenie, co wyraz clot, który wywodzi się z pragermańskiego *kluttə- o znaczeniu ‘gruda, grudka, bryła’ (por. Chambers Dictionary of Etymology. Ed. Robert K. Barnhart). Joanna Przyklenk | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-01-11 |
| Jaka forma jest poprawna: kobieta topless czy kobieta w topless? | |
| Topless (lub toples) to z języka angielskiego ‘bez góry’. Można powiedzieć Kobieta (wystąpiła) topless (w domyśle ‘bez górnej części stroju’), najlepiej jednak brzmi Kobieta w stroju topless i pozwala uniknąć dwuznaczności (‘kobieta bez góry’). Ewelina Pałka Wyraz topless/toples jako rzeczownik funkcjonuje w znaczeniu ‘damski kostium plażowy niezakrywający piersi’, np. Nie odważyłabym się włożyć toplessu (toplesu). Jednak występuje także w użyciu przysłówkowym i wówczas niesie znaczenie ‘z odkrytymi piersiami, bez górnej części ubrania’, np. Opalać się topless (toples). Spotykamy również w języku polskim użycie przymiotnikowe – ‘niezasłaniający piersi’ – np. Strój topless (toples) (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN. Red. A. Markowski. Warszawa 2002). Joanna Przyklenk | |
| Ortografia | 2011-01-11 |
| Moje pytanie jest związane z pisownią nazw marek i rodzin samochodowych. Bardzo często spotykam pisownię małą literą, np. toyota yaris, mazda. Proszę o informację, jaka powinna być prawidłowa pisownia, ponieważ wydaje mi się, że nazwy tego typu powinny być pisane dużą literą. Są to nazwy własne firm motoryzacyjnych. | |
| Za poprawny przyjęty jest zapis następujący: Fiat jako marka samochodów i firma oraz fiat jako samochód marki Fiat. Nazwy różnego rodzaju wytworów przemysłowych, np. samochodów, motocykli, rowerów, aparatów radiowych i telewizyjnych, aparatów fotograficznych, zegarków, lekarstw, papierosów, napojów, artykułów spożywczych, odzieży, butów, używane jako nazwy pospolite konkretnych przedmiotów, a nie jako nazwy marek i typów oraz firm zapisywane są małą literą: fiat, peugeot, mercedes, nysa, jawa, diora, sony, kodak, cyma, omega, aspiryna, paracetamol, klubowe, marlboro, ustronianka, napoleon (= koniak), wyborowa (= wódka), tokaj, kama, rama, pierniki toruńskie, solejka, adidasy. Natomiast nazwy firm wytwarzających te artykuły oraz nazwy marek firmowych pisze się wielką literą, np. samochód marki Fiat albo samochód „Fiat”. Joanna Przyklenk | |