| Interpunkcja | 2011-03-02 |
| Interesuje mnie kwestia łącznika i myślnika. Znak na klawiaturze „-” to łącznik. A półpauza to „ ”, a pauza to „ ”. Czy tak? A jeśli inaczej wprowadza się te znaki z klawiatury, to proszę mi powiedzieć, w jaki sposób się to robi. | |
| Łącznik, inaczej dywiz, to faktycznie bardzo krótka kreska, służąca do zapisu np. wyrazów złożonych typu biało-czerwony. Pauza, inaczej myślnik, to długa kreska ‘—’, której używa się np. do wprowadzania poszczególnych partii dialogu, a także jako znaku zawieszenia głosu, sygnału wtrącenia czy też jako znaku informującego o pewnym przedziale (w tym ostatnim przypadku składa się ją ze spacjami lub bez spacji (w języku edytorów: ze światłami lub bez świateł), np. w latach 1918—1939 lub w latach 1918 — 1939). Pauzę można znaleźć w symbolach specjalnych (w Wordzie z Microsoft Office XP na pasku narzędzi trzeba wybrać polecenie „wstaw”, następnie „symbol” i „znaki specjalne”) lub wywołać skrótem Alt + Ctrl + Num– (minus z klawiatury numerycznej). W tekstach drukowanych pauzę można zastąpić w każdym przypadku półpauzą, czyli nieco krótszą kreską, wyglądającą tak: ‘–’. Ją również łatwo znaleźć w opcjach na pasku narzędzi lub wprowadzić skrótem Ctrl + Num–. Edytorski termin pauza może być nieco mylący. Kojarzy się bowiem z pauzą muzyczną, która jest znakiem zawieszenia głosu, odstępu, i dlatego jest nieraz błędnie utożsamiany z terminem spacja. Oczywiście jeśli chodzi o samą spację, też mamy przynajmniej dwa jej rodzaje: po pierwsze spację zwykłą, czyli taką, która w tym tekście występuje mnóstwo razy, i po drugie spację twardą, niepozwalającą w miejscu, gdzie występuje, złamać wiersza (przez co jest używana do pozbywania się tzw. bękartów, czyli najczęściej jednoliterowych wyrazów wiszących na końcu linijki). Spacja twarda nie zmienia też swojej wielkości w przypadku justowania tekstu. Skrót klawiaturowy pozwalający ją uzyskać to Ctrl + Shift + Spacja. Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-03-02 |
| Jak należy pisać wyrażenie Droga Krzyżowa? Na przykład w zdaniach: Wyruszymy w drogę krzyżową z Chrystusem. Każdy musi iść swoją drogą krzyżową. Chrystus miał ciężką Drogę Krzyżową. Nie wiem, w których przypadkach dużą, a w których małą. | |
| Jeśli mamy na myśli nabożeństwo bądź cykl obrazków/rzeźb wyobrażających pochód Chrystusa na Golgotę lub jeśli używamy tego wyrażenia w znaczeniu przenośnym (‘trud, droga usłana cierpieniami’), stosujemy zapis małymi literami, czyli droga krzyżowa. Gdy natomiast chodzi o nazwę wydarzenia sprzed prawie dwóch tysięcy lat, kiedy Chrystus kroczył na miejsce ukrzyżowania i poniósł śmierć, napiszemy Droga Krzyżowa. Zacytowane przez Panią zdania są poprawne pod względem ortograficznym, przy czym pierwsze mogłoby mieć wariantywny zapis Wyruszymy w Drogę Krzyżową z Chrystusem (zaakcentowalibyśmy wówczas nie fakt udziału w nabożeństwie, ale w samym przeżywaniu na nowo zbawczych wydarzeń z początków naszej ery). Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-03-02 |
| Mam pytanie: czy wyrazy Biblia, Pismo św., Ewangelia wg św. Mateusza itp. zapisywane w tekstach, artykułach należy pisać w cudzysłowie lub kursywą, czy bez żadnego wyróżnienia i dlaczego? Spotkałam się z tym, że pisze się je tylko dużymi literami, ale bez cudzysłowu i kursywy. Na przykład Czytałem Biblię i była mi wielką pomocą. | |
| Każdy tytuł trzeba jakoś wyróżnić, choć faktycznie, jak wynika z nie tylko moich obserwacji, dla tytułów tekstów z pytania stosuje się to wyróżnienie dość rzadko. Ja osobiście proponowałabym natomiast w druku zapisywać Biblia, Pismo św., Ewangelia wg św. Mateusza kursywą, zaś w piśmie odręcznym opatrywać cudzysłowem. Katarzyna Mazur | |
| Różne | 2011-03-02 |
| Czy bardziej prawidłowa jest wymowa: we Francji, we Fryburgu czy f Francji, f Fryburgu? Te ostatnie są o wiele trudniejsze do wymówienia w tych przypadkach, jednak wydają się prawidłowe (ubezdźwięcznianie wsteczne). Z kolei bardziej prawidłowa wydaje się wymowa f Falun niż we Falun. Będę wdzięczna za informacje, co mówią zasady na ten temat. | |
| Prawidłowy jest zapis (i wymowa): we Francji, we Fryburgu, ale: w Falun. Mamy w powyższych przykładach użyte dwa warianty tego samego przyimka: wokaliczną (czyli zawierającą samogłoskę) formę we oraz niewokaliczną formę w. W języku ogólnym ta pierwsza, a więc we, występuje przed wyrazami zaczynającymi się grupą przynajmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to w lub f (por. we Włoszech, we wszystko, we flocie, we Francji, we Fryburgu), oraz przed formami fleksyjnymi zaimka osobowego ja (por. we mnie), a także w wyjątkowych połączeniach z rzeczownikami typu: Lwów, mgła, zawierającymi nagłosową grupę spółgłosek (bo: we Lwowie, we mgle). W pozostałych kontekstach pojawia się natomiast niewokaliczna postać przyimka, czyli po prostu zwykłe w (np. w Finlandii, w Wiedniu, w wazonie, w domu, w mgnieniu oka, w Falun itp.). Dodam na koniec, że w niektórych dialektach polskich wariant we realizowany jest nawet w takich kontekstach, w jakich w języku ogólnym musiałby być zastosowany jego bezsamogłoskowy odpowiednik (por. właściwe dialektom połączenia we wodzie). Katarzyna Mazur | |
| Składnia | 2011-03-02 |
| Wypatrujemy wiosny czy wiosnę? Czy można stosować obie formy? | |
| Czasownik wypatrywać wymaga po sobie rzeczownika w dopełniaczu, zatem poprawnie będzie wypatrywać (czego) wiosny. Katarzyna Mazur | |
| Etymologia | 2011-02-26 |
| Skąd w języku polskim wzięło się słowo królewna? | |
| Rzeczownik królewna powstał na bazie wyrazu król oznaczającego od XIV stulecia ‘władcę koronowanego’, a w języku prasłowiańskim – ‘władcę, panującego, króla’. Słowo to pojawia się u Prasłowian stosunkowo późno i jest zapożyczonym na przełomie VIII i IX wieku imieniem Karola Wielkiego (od 800 r. cesarza Franków). Z czasem imię wybitnego władcy stało się wyrazem pospolitym wskazującym na koronowanego władcę. Prasłowiańska postać leksemu *kărlь ewoluowała – zgodnie z regułami metatezy (przestawki, tj. zamiany miejscami głosek w grupie –ăr– znajdującej się między dwiema spółgłoskami) – odpowiednio dając w języku staropolskim krōl (grupa języków zachodniosłowiańskich bez zespołu czesko-słowackiego); w rosyjskim – pełnogłos, tj. grupę –oro–: koról’ (grupa języków wschodniosłowiańskich); w językach południowosłowiańskich i zespole czesko-słowackim grupę ze wzdłużeniem: –ra– (por. czeskie král). Na bazie leksemu król postały m.in. wyrazy królowa (dawniej też: królewa) i królewna. Na uwagę zasługuje przymiotnikowa odmiana pierwszego z derywatów: M. królowa, D., C., Msc. królow-ej (jak miłej, dobrej), B. królow-ą (miłą, dobrą), N. królow-ą (miłą, dobrą); sufiks –ow(a) niósł bowiem ze sobą znaczenie ‘należący do’: królowa – ‘należąca do króla’; podobnie, jak: Częstochowa ‘miejscowość należąca do Częstocha’, Wejherowo – ‘miejsce należące do Wejhera’ czy Kraków – ‘gród należący do Kraka (por. W. Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego). Joanna Przyklenk | |
| Etymologia | 2011-02-26 |
| Moje pytanie nie jest pilne, nie widzę jednak odpowiedzi w archiwum. Zastanawiam się, jaka jest etymologią słowa powodzenia. | |
| Wyraz powodzenie możemy wywodzić od czasownika powodzić się (forma niedokonana od powieść się), który już w pierwszej połowie XVI wieku oznaczał ‘wieść się (czyli dać się prowadzić łatwo)’ i mógł odnosić się do sytuacji zarówno pomyślnych (powodzić się dobrze), jak i niepomyślnych (powodzić się źle). Rzeczownik powodzenie w XVI wielu był zwykle używany w opisie zjawisk pożądanych i aprobowanych, stąd częste jego określenia: dobre, fortunne, szczęśliwe powodzenie (za: Słownik polszczyzny XVI wieku. T. 1–(32). Red. M.R. Mayenowa. Wrocław–Warszawa. 1966–[2004]). Słownik polszczyzny XVI wieku notuje także zwrot szczęśliwego powodzenia życzyć, który jest pewnie podstawą dla współczesnej, tak często słyszanej formy: powodzenia (w domyśle: życzę ci). Omawiane słowo w znaczeniu ‘sukces, pomyślny skutek działania; wzięcie, popyt’ znajduje poświadczenia źródłowe w tekstach od pierwszej połowy XVII stulecia (por. A. Bańkowski: Etymologiczny słownik języka polskiego). Joanna Przyklenk | |
| Historia języka | 2011-02-26 |
| Proszę o wyjaśnienie genezy zapisywania głoski u za pomocą dwóch liter u, ó. Co mówi o tym gramatyka historyczna? | |
| We współczesnym języku polskim – a ściślej w jego odmianie ogólnej – istnieje jeden dźwięk na oddanie dwóch ortograficznie zróżnicowanych znaków, tzn. u oraz ó wymawiamy jak (u). Jednak nie zawsze tak było, a ich tożsamość dźwiękowa jest w historii polszczyzny zjawiskiem stosunkowo nowym. Początkowo bowiem głoska odpowiadająca dzisiejszej literze ó wymawiana była jak długie [ō]. Ów stan trwał najprawdopodobniej do połowy XV wieku, ponieważ w drugiej połowie tego stulecia zaniknął iloczas (czyli zróżnicowanie dźwięków na samogłoski długie i krótkie). Wówczas [ō] długie, podwyższając i zwężając nieco swoją artykulację (i przez to zbliżając się do wysokiego (u)), uległo przekształceniu w tzw. (o) pochylone, artykułowane jako dźwięk pomiędzy (o) a (u). Fonetyczna odrębność tej głoski zaczyna słabnąć chyba już w XVI wieku, a w XVII stuleciu proces ten wzmagają wpływy Polaków z terenów ruskich, bo ukraińskie [ō] brzmiało tam w XVI wieku podobnie do (u). W XVIII stuleciu wymowa (o) pochylonego jak (u) znajduje oparcie też w gwarowej wymowie mazowieckiej i małopolskiej. Zrównanie w języku ogólnym nastąpiło w wieku następnym – XIX, natomiast ze zjawiskiem samogłosek pochylonych możemy się spotkać w gwarach (pochylenie dotyczy głosek (o), [e], [a]) (por. Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spławiński, S. Urbańczyk: Gramatyka historyczna języka polskiego. Warszawa 1965). Joanna Przyklenk | |
| Różne | 2011-02-26 |
| Chciałabym uzyskać odpowiedź na pytanie: jakim związkiem składniowym jest związek filmami o wojnie i dlaczego? Czy jest jakaś zasada, która mówi, że dopełnienie + przydawka wyrażona wyrażeniem przyimkowym jest związkiem przynależności? | |
| Faktycznie rzeczownik filmami i wyrażenie przyimkowe: o wojnie łączy związek przynależności, przy czym połączenie: o wojnie jako określenie przynależy do filmami, a więc jest mu w pewien sposób podporządkowane. Zauważmy bowiem, że rzeczownik filmami, niezależnie od tego, jaką funkcję pełnił będzie w zdaniu (mógłby sam współtworzyć np. przydawkę – por. wypowiedzenie: Mam płyty z filmami o wojnie), choć jest nadrzędny w stosunku do następującego po nim wyrażenia, nie może narzucić mu żadnej konkretnej formy gramatycznej, bo musiałby tej formy wymagać od nieodmiennego, nieposiadającego żadnych kategorii fleksyjnych przyimka. Nie jest więc w stanie ani nakazać mu uzgodnienia ze sobą przypadka i/lub rodzaju, i/lub liczby – jak byłoby w związku zgody (zob. ten związek np. w połączeniu: ciekawymi filmami, bo: o ciekawych filmach itd.); ani też wymóc na nim przybrania jakiejś wartości dowolnej kategorii fleksyjnej, która byłaby stała niezależnie od tego, czy sam wyraz filmami zmieniłby swoją postać gramatyczną – jak dzieje się w związku rządu (por. ten związek np. tu: z filmami Kieślowskiego, bo: filmy Kieślowskiego, o filmach Kieślowskiego). Kończąc dodam tylko, że wyrażenie przyimkowe zawsze wchodzi z nadrzędnym względem siebie słowem w związek przynależności – warto to zapamiętać. Katarzyna Mazur | |
| Odmiana | 2011-02-26 |
| Jak odmienić przez przypadki liczebnik zbiorowy 21? | |
| W złożonym liczebniku, którego ostatni człon oznaczający cyfrę jedności to jeden, tenże człon pozostaje nieodmieniony i przy okazji nie wpływa na wymagania składniowe całego liczebnika. Poprawnie zatem będzie: M. dwadzieścioro jeden (dzieci) D. dwadzieściorga jeden (dzieci) C. dwadzieściorgu jeden (dzieciom) B. dwadzieścioro jeden (dzieci) N. dwadzieściorgiem jeden (dzieci) Ms. dwadzieściorgu jeden (dzieciach). Katarzyna Mazur | |
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-02-26 |
| Chciałabym zapytać, która z podanych nazw jest lepsza pod względem poprawnościowym – Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich czy Biblioteka im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk. | |
| Zdecydowanie bardziej jednoznaczna (i z tego względu lepsza) byłaby postać Biblioteka im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk – nie ma wówczas wątpliwości, która instytucja (sama biblioteka czy też cała akademia) nosi imię Wróblewskich, a proszę zauważyć, że mogłyby się one pojawić w przypadku nazwy Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich. Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-02-26 |
| Jak jest prawidłowa pisownia: klatkaRZ czy klatkaŻ – jako określenie prędkości odtwarzania filmu w klatkach na sekundę? | |
| W podanym przez Pana znaczeniu słowo to powinniśmy zapisywać klatkaż. Mamy tu bowiem formant -aż, który buduje nazwy jednostek miary, m.in. takie jak tonaż, metraż, litraż itd. Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-02-26 |
| Czy uroczystość, prywatkę, popularnie nazywaną osiemnastką, można zapisać w formie 18-stka (-nastka; -tka)? | |
| Nie powinno się zapisywać tej nazwy w żaden z podanych sposobów. Poprawie będzie tylko słownie albo tylko cyfrą. Wyrazy złożone można bowiem zapisywać z dywizem jedynie na granicy między dwoma morfemami leksykalnymi (por. 100-lecie, XX-wieczny, co w przypadku osiemnastki oznacza podział np. taki 8-nastka (bo osiem + nastka), a przecież ten zapis byłyby absurdalny. Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-02-26 |
| Jestem przedstawicielką Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy, która posługuje się akronimem WSZOP. Bardzo proszę o odpowiedź, czy w tekście pisanym, kiedy używany jest skrót WSZOP, piszemy: w WSZOP czy we WSZOP. | |
| Ponieważ skrótowiec, o którym mowa w pytaniu, jest wymawiany jednosylabowo jako [wšop] (nie: *[wu-es-zet-o-pe]) i ma w nagłosie spółgłoskową grupę [wš-], pojawiający się przed nim także spółgłoskowy przyimek musi przyjąć w zapisie postać we, by czytający mógł uniknąć trudnej do wymówienia zbitki [w_wš-]. Poprawny zatem będzie zapis: we WSZOP (ale również: we WSZOP-ie). Katarzyna Mazur | |
| Odmiana | 2011-02-26 |
| Jak poprawnie odmienić przez przypadki słowo krewetki? Bardzo proszę o podanie odmiany dla liczby pojedynczej i mnogiej. | |
| Liczba pojedyncza: M. krewetka; D. krewetki; C. krewetce; B. krewetkę; N. krewetką; Ms. krewetce; W. krewetko! Liczba mnoga: M. krewetki; D. krewetek; C. krewetkom; B. krewetki; N. krewetkami; Ms. krewetkach; W. krewetki! Joanna Przyklenk | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-02-26 |
| Często spotykam się z następującymi sformułowaniami: buty od Prady, torba od Armaniego, garnitury od Vistuli itp. Czy użycie przyimka od jest w tych przypadkach prawidłowe, czy też jest kalką z angielskiego by, niezgodną z polską normą językową? | |
| W Słowniku poprawnej polszczyzny PWN wśród znaczeń przyimka od nie znajdziemy takiego, które pozwoliłoby uznać ten przyimek w podanych sformułowaniach za poprawny. Przyimek od w języku polskim prócz określeń miejsca, czasu, przyczyny wprowadza nazwę osoby, od której pochodzi to, o czym jest mowa, por.: Dostałam buty od mamy. Ponieważ żadnego z tych znaczeń nie da się zastosować w zdaniu: Buty od Prady (gdzie: Prada to metonimia domu mody // projektanta tego domu mody) poprawność tego zdania może budzić niepokój. Z kolei angielski przyimek by, łącząc się z rzeczownikiem, wprowadza autora czynności, o której mowa, por.: designed by sb, inspired by sb. Zatem tłumacząc na język polski sformułowania typu: Shoes by Prada albo Fragrance by Armani – powinniśmy zapisać: Buty zaprojektowane przez dom mody „Prada” (przez Pradę), Zapach skomponowany przez dom mody „Armani” (przez Armaniego). Problemem wydaje się skrót myślowy, który został zastosowany w języku angielskim, a któremu brak odpowiedniej struktury w polszczyźnie. Dążąc do uproszczeń i kierując się ekonomią języka, zamiast: Te buty dostałam od mamy możemy powiedzieć: Buty od mamy; jednak trudno ograniczyć zdanie: Buty zaprojektowane przez mamę do słów: *Buty przez mamę. Przyimek przez wymaga użycia rzeczownika w bierniku, a od – rzeczownika w dopełniaczu. Być może rekcją przyimka można wyjaśnić interesujące nas sformułowania. Za bardziej eleganckie należy uznać zdanie: Buty zaprojektowane przez dom mody „Prada”, jednak sformułowanie: Buty od Prady mieści się w ramach normy użytkowej języka polskiego (Markowski A.: Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa 2005). Kinga Knapik | |
| Różne | 2011-02-26 |
| Chciałabym się dowiedzieć, jak nazywa się zabieg, który nagminnie stosują forumowicze internetowi, tzn. wpisywanie skrótu nazwy ugrupowania PO w rożne wyrazy, np. sPOstrzegawczość, uPOkorzenie, POpapraniec itp. | |
| Zabieg ten jest rodzajem modyfikacji formy graficznej wyrazu polegającej na niekonwencjonalnym użyciu wielkich liter przez nadawcę komunikatu. Wyrazy sPOstrzegawczość, uPOkorzenie, POpapraniec z „wbudowanym” skrótem nazwy ugrupowania politycznego mają szersze znaczenie niż wyrazy spostrzegawczość, upokorzenie, popapraniec zapisane w sposób tradycyjny, ponieważ rozpoznanie w nietypowej formie graficznej wyrazu skrótu PO uruchamia u odbiorcy skojarzenia z tym ugrupowaniem. Poprzez modyfikację formy graficznej wyrazu można również osiągnąć efekt komiczny – przykładem komizmu językowego jest zdanie: MSZ wyśle do Afganistanu GROM-nice (E. Wolańska: Szybko, mobilnie, skrótowo, czyli Właściwości komunikacyjne, tekstowe i stylistyczne krótkiej wiadomości tekstowej. Warszawa 2006, s. 123). Barbara Mitrenga | |
| Ortografia | 2011-02-26 |
| W jaki sposób poprawnie zapisać wyrażenie: swapowe akcje czy swap’owe akcje? | |
| Poprawny ortograficznie będzie zapis: swapowe akcje. Joanna Przyklenk | |
| Ortografia | 2011-02-26 |
| Zwracam się z uprzejmą prośbą o pomoc w wyjaśnieniu wątpliwości, które mam w związku z pisownią wyrażenia dezodorant w spray’u. Czy taka forma jest dopuszczalna? Czy może powinna ona wyglądać następująco: dezodorant w sprayu lub spolszczone dezodorant w aerozolu? | |
| Formą poprawną ortograficznie jest w sprayu lub spolszczone w spreju, gdzie spray/sprej [wymowa: sprej] to ‘płyn znajdujący się pod ciśnieniem w specjalnym pojemniku, przeznaczony do rozpylania; też: pojemnik z takim płynem’. Można również użyć konstrukcji w aerozolu. Joanna Przyklenk | |
| Słowotwórstwo | 2011-02-26 |
| W jaki sposób zostały utworzone obecne w wielu nazwach słowa typu Nautica, Nordica itp.? Domyślam się, że ich źródłosłów jest łaciński (np. nauta = żeglarz), ale skąd końcówki -ica? Czy na podobnej zasadzie można by utworzyć nazwy Amberica lub Jantarica? I czy skoro jest Polonia - nazwa państwa i Polonica (w znaczeniu dokumentów w jęz. polskim, ale też występujące często jako część nazwy własnej) to mogłoby być również Pomerania i Pomeranica? Zajmuję się tworzeniem nazw i nie chciałabym popełnić błędu. | |
| Co do słowa Pomeranicus (od łac. Pomerania) – zostało ono utworzone za pomocą tego samego formantu, który zbudował łaciński przymiotnik Polonicus (od łac. Polonia), a jego forma Pomeranica funkcjonuje m.in. w tytułach współczesnych periodyków – por. np. Acta Mathematica Pomeranica (czasopismo naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego). Wydaje się, że w podobny sposób mogłyby zostać utworzone przymiotniki odrzeczownikowe Amberica i Jantarica. Jeśli chodzi o postać Nautica, pochodzi ona od gr. nautikós znaczącego ‘okrętowy, żeglarski’, co z kolei od naútēs – ‘żeglarz’. Źródłosłowu formy Nordica należałoby szukać w ang. Nordic bądź niem. Nordisch. Katarzyna Mazur | |