| Znaczenie | 2008-07-15 |
| Czy łagodny zefirek to pleonazm i to podwójny (raz że łagodny, dwa że zefir, a nie zefirek)? | |
| Pleonazm to nadmiar (od gr. pleonasmos ‘nadmiar’). W konstrukcjach pleonastycznych mamy często – jak w pytaniu – do czynienia z wyrazami obcymi, których znaczenia nie rozumieją twórcy wypowiedzi: np. !potencjalne możliwości, !kontynuować nadal, !przychylna akceptacja. Być może w świetle definicji zawartych w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego połączenie łagodny zefirek można byłoby uznać za pleonazm, ponieważ rzeczywiście składnik treści jednego z wyrazów powtarza się w znaczeniu wyrazu drugiego, jako że zefirek to zdrobnienie od zefir ‘ciepły, łagodny wiatr’. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza podaje jednakże pod hasłem zefirek przykład użycia łagodny, przyjemny zefirek. Połączenie to jest ponadto dość rozpowszechnione, zwłaszcza w tekstach o charakterze literackim, poetyckim, w których wiele rzeczy jest dozwolone. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-07-08 |
| Pozwolę sobie zacytować zdanie: Proszę wypełniać ankietę własnoręcznie, pismem drukowanym. Czy użyty w tym zdaniu wyraz własnoręcznie oznacza, że: 1) powinienem wziąć do ręki długopis i po kolei wypełnić wszystkie punkty ankiety, 2) mogę także usiąść wygodnie przed komputerem i osobiście wypełnić rzeczoną ankietę, następnie ją wydrukować i podpisać? Czy dopuszczalne są obydwa rozwiązania, czy tylko to wymienione w punkcie 1? | |
| Przysłówek własnoręcznie ma znaczenie ‘własną ręką, własnymi rękami’, co oznacza, że w zasadzie za efekt własnoręcznej pracy można uznać także wystukany na klawiaturze i wydrukowany tekst ankiety. Z tego powodu przysłówek ów nie wydaje się w pełni precyzyjny. Istnieje jednak inny – odręcznie, oznaczający w tym przypadku kreślenie liter własną ręką trzymającą narzędzie do pisania służące. Skoro jednak ankietę należy wypełnić pismem drukowanym, należałoby sądzić, że idzie o litery drukowane, czyli wersaliki – ‘wielkie litery’, a zatem rzeczownik pismo musiałby konotować czasownik pisać w jego znaczeniu ‘kreślić znaki, posługując się narzędziem’. Wobec możliwości współczesnych urządzeń rozważania nasze są wszakże bezcelowe, ponieważ równie dobrze jak odręcznie, możemy własnoręcznie wypełnić ankietę w komputerze, dzięki klawiszowi Caps Lock używając wyłącznie wielkich liter. W dzisiejszych czasach rozważania nad własnoręcznością są niełatwe, bo nie wynika z nich nic jednoznacznego – to tylko, że możliwe są obie proponowane opcje. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-07-08 |
| Chciałbym zapytać, czy ci, którzy deklarują, że kiedyś zostawią wszystko innej określonej osobie, mogą to interpretować w ten sposób, że kiedyś część tego, co posiadają, dadzą tej określonej osobie na własność, a do części dadzą prawo do ograniczonego w jakiś sposób dysponowania. Czy określenie zostawić wszystko komuś zawsze implikuje ‘dać temu komuś na własność’? Myślę, że na przykład można komuś wszystko zostawić w domyśle, do czasu swojego powrotu. Czy mam rację? | |
| Wypowiedź osoby deklarującej, iż „zostawi wszystko komuś”, można bardzo różnie interpretować, a o kierunku tej interpretacji decyduje kontekst, w jakim pada owa deklaracja. Dla przykładu rozpatrzmy kilka sytuacji. Oto pan Nowak, wyjeżdżając na wakacje, mówi panu Kowalskiemu (koledze z pracy): Zostawiam ci to wszystko. W ten sposób sygnalizuje i daje do zrozumienia, że pan Kowalski ma się zająć tym wszystkim, czym zajmował się pan Nowak, ale tylko do czasu jego powrotu z urlopowego wypoczynku! Całkiem inny sens niesie natomiast sytuacja, w której mamy do czynienia z panem Nowakiem odchodzącym na emeryturę. Wówczas informacja zawarta w zdaniu zostawiam ci wszystko znaczy mniej więcej: ‘przejmujesz moje stanowisko, moje obowiązki’. I przykład trzeci, gdzie pan Nowak - załóżmy dyrektor szkoły - chce nadal zarządzać szkołą, ale mówi o trudnościach łączenia funkcji administracyjnej z zawodem nauczyciela matematyki i zwraca się do innego matematyka, deklarując: Zostawiam ci to wszystko. W tym momencie przekazuje mu tylko część swoich obowiązków, ale za to wszystkie obowiązki nauczycielskie. Powyższe przykłady wyraźnie pokazują, że sensy nie kryją się tylko za wyrazami, ale „rodzą się” w określonej sytuacji. By uniknąć nieporozumień, warto zawsze prosić swego rozmówcę o doprecyzowanie przekazanej wiadomości. Wróćmy do ostatniego z przykładów: gdy dyrektor nie wyrazi jasno swej chęci zarządzania szkołą, wówczas zdanie zostawiam ci wszystko może być odebrane jako deklaracja rezygnacji ze stanowiska dyrektora czy nawet jako chęć powierzenia swemu rozmówcy wszystkich dotychczasowych obowiązków: tak nauczycielskich, jak i administracyjnych. W przypadku zostawić coś komuś znaczenie ‘dać komuś coś na własność’ widoczne jest zwłaszcza w sytuacji sporządzania testamentu, zapisywania komuś swojej własności. Ale z tego zdania bardzo często korzystamy w życiu codziennym, prosząc np. koleżankę o to, by zostawiła nam w sekretariacie jakieś dokumenty, co spotyka się niejednokrotnie z jej odpowiedzią typu: Dobrze, zostawię ci to wszystko (to wszystko = ‘te dokumenty, o które prosisz’). I przecież w tej sytuacji, ani nasza koleżanka nie jest właścicielką dokumentów, ani my nie stajemy się ich właścicielami, ale co najwyżej ich „przejściowymi” użytkownikami. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2008-07-08 |
| Co ta znaczy latoś? | |
| Latoś to wyraz w języku ogólnym będący już dziś archaizmem, ale nadal używany w gwarach, oznaczający ‘tego roku, w tym roku’, np. Zboże latoś obrodziło (por. np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-06-30 |
| Co to znaczy dezynteria? | |
| Poprawnie zapisany wyraz ten brzmi dyzenteria, ponieważ pochodzi od łac. dys-enteria (gr. dys-entería ‘niemoc jelit’ od gr. énteron ‘jelito’) i jest nazwą bakteryjnej choroby zakaźnej, określanej także jako czerwonka, wywołującej zapalenie i owrzodzenie jelita grubego oraz ropną i krwawą biegunkę (zob. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańko). Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-02-25 |
| Jakie jest znaczenie w toponomastyce terminu nazwa motywowana? | |
| Właściwie wszystkie toponimy (jak i w ogóle wszystkie onimy) są nazwami motywowanymi. W toponomastyce pojęcie motywacji jest o wiele bardziej rozległe niż np. w etymologii (tu forma chronologicznie późniejsza określana jako motywowana) czy słowotwórstwie, w którym termin nazwa motywowana odnoszony jest do wyrazów podzielnych słowotwórczo, a nazwa niemotywowana – do podzielnych. W przypadku nazw miejscowych mamy do czynienia z ich motywacją semantyczną, strukturalno-gramatyczną (odpowiednikiem motywacji słowotwórczej) i relacyjną. Może się okazać, że nazwa jakiegoś miasta pod względem gramatycznym niepodzielna na rdzeń i sufiks (a więc z punktu widzenia słowotwórstwa niemotywowana) będzie w onomastyce uznana za nazwę motywowaną, gdyż jest ufundowana przez apelatyw, czyli wyraz pospolity (por. np. nazwa miejscowa Łódź będzie miała motywację onomastyczną, czyli będzie nazwą motywowaną, a fundująca ją łódź będzie niemotywowana). Więcej informacji na temat motywacji w toponomastyce (i onomastyce w ogóle) znaleźć można w tekście Aleksandry Cieślikowej (Cieślikowa A.: O motywacji w onomastyce. [w:] „Polonica” XVI, Wrocław 1994) oraz w opracowaniu Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska-Feleszko. Warszawa 1998. Katarzyna Mazur | |
| Znaczenie | 2008-02-25 |
| Co oznacza i skąd pochodzi słowo maniera? | |
| Rzeczownik maniera pochodzi od francuskiego manière ‘sposób, metoda’ (zob. A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego). W polszczyźnie używany w liczbie pojedynczej oznacza ‘charakterystyczną, zwykle irytującą cechę zachowania się jakiejś osoby; nawyk, przyzwyczajenie’, np. Miał okropną manierę rozciągania sylab; ‘specyficzny, charakterystyczny dla określonego kręgu lub artysty sposób tworzenia’, np. Maniera stylistyczna pisarza. Maniera młodopolskich poetów ; ‘mechaniczne powielanie wzorów, środków artystycznych czyichś lub własnych’, np. Wpaść w jakąś manierę (za: Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Jeśli wyrazu tego używamy w licznie mnogiej – maniery, mamy na myśli znaczenie ‘sposób bycia, zachowania się, zwłaszcza w towarzystwie’, np. Od dziecka uczono go dobrych manier. Miał prostackie maniery. Nienaganne, wytworne maniery. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-02-10 |
| Co oznacza skrót et al.? | |
| Skrót ten to łacińskie et alii o znaczeniu ‘i inni’. Jest używany w opisach bibliograficznych książek mających wielu (więcej niż trzech) autorów, redaktorów. W takim przypadku w bibliografii podaje się tylko nazwisko pierwszego nich, po czym umieszcza się skrót et al. albo jego polską wersję – i in., np. Bernard Baron et al., Metody numeryczne w Delphi 4; Hodowla zwierząt, t. 1 [oprac. Mieczysław Pietrzak et al.]; Z. Cackowski et al. (red.), Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-02-04 |
| Czy dopuszczalne jest stosowanie zamienne tytułów? Skarżysko-Kamienna jest miastem poniżej 100 tysięcy mieszkańców i zgodnie z przepisami w takich miastach są Zastępcy Prezydenta, a nie Wiceprezydenci (ci ostatni w miastach ponad 100 tysięcy). Często jednak w oficjalnych drukach i dokumentach spotykamy w Skarżysku tytuł Wiceprezydent. Czy jest to dopuszczalne? | |
| Z językowego punktu widzenia zamiennego stosowania nazw wiceprezydent i zastępca prezydenta nie można potępić. Słowniki podają następujące definicje nazw rozpoczynających się od członu wice- (od łac. in vicem ‘zamiast’): wicedyrektor ‘zastępca dyrektora’, wicekanclerz ‘zastępca kanclerza’, wicekonsul ‘zastępca konsula’, wicemarszałek ‘zastępca marszałka – przewodniczącego sejmu lub senatu’, wiceminister ‘zastępca ministra’, wicepremier ‘zastępca premiera’, wiceprezes ‘zastępca prezesa’, wiceprezydent ‘zastępca prezydenta’, wiceprokurator ‘zastępca prokuratora’, wiceprzewodniczący ‘zastępca przewodniczącego’, wicewojewoda ‘zastępca wojewody’. Jak więc widać, nazwy wiceprezydent i zastępca prezydenta są równoważne znaczeniowo. Poradnia językowa nie może się jednak wypowiadać w kwestiach dotyczących uregulowań prawnych – w przypadku administracji państwowej należałoby w tym celu zwrócić się z zapytaniem np. do nadzoru prawnego odpowiedniego wojewody. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-02-04 |
| Siostrzenica ma do wyjaśnienia związek frazeologiczny sos tatarski. Nie jestem w stanie odnaleźć jego znaczenia. Z góry dziękuję za pomoc. | |
| Sos tatarski to ostry sos przyrządzany z żółtek jaj, oliwy, octu, musztardy i ogórków kiszonych lub korniszonów. Definicję taką znaleźć można w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-02-04 |
| W wierszu Andrzeja Bursy Fiński nóż poeta dwukrotnie użył słowa flechta - we flechtach krew tętniła oraz w kącikach flechtów wieczór już. Co znaczy dokładnie to słowo? Niestety w powszechnie dostępnych słownikach (internetowych) nie mogę odnaleźć znaczenia. Proszę również o podanie źródła informacji. | |
| Słowo flechty notuje tzw. Słownik warszawski, w którym znajdujemy następujące objaśnienie znaczenia: flecht – ‘splot, plecionka podłużna krótka, spotykająca się w wyrobie tu i ówdzie dla ozdoby’, z niemieckiego Flechte. Natomiast czasownik fechtować oznacza ‘robić flechty’. Taką informację podaje słownik z początku XX stulecia i na podstawie tej wiadomości można przypuszczać, że flechty w przywołanym przez Pana wierszu to ‘sploty’. Nie należy jednak wykluczać i innych interpretacji tegoż leksemu, które, jako że rodzą się na gruncie poetyki a nie językoznawstwa, pominę. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2008-02-01 |
| Słowo pies to rzeczownik, ale chodzi mi o to, czy jak mówimy przyszedłem do ciebie z psem, to czy mówimy z kimś czy z czymś? | |
| Pies to rzeczownik żywotny (nieosobowy), zatem CO, nie KTO. Zwyczajowo jednak w pytaniach (także o przypadki gramatyczne) mówimy o niektórych istotach żywych, zwłaszcza o zwierzętach, jak o ludziach, wtedy, gdy: a) nie wiemy, że to nie człowiek, np. podczas rozmowy telefonicznej (P: Kogo przyprowadzisz?, z kim przyjdziesz? O: Z moim psem); b) gdy chcemy podkreślić sympatię dla obiektu nazwanego danym rzeczownikiem nieosobowym (kto to taki? To mój ukochany tygrysek // pers // perski kot). Pytanie: Z czym przyszedłeś? zwyczajowo rozumiemy jako: ‘z jaką sprawą // prośbą // pytaniem przyszedłeś’, zatem nieprzedmiotowo (inaczej niż pytanie o przedmioty w tym też o istoty nazywane przez rzeczowniki tzw. żywotne. Zwyczaj językowy czasem rozmija się z regułami gramatyki formalnej. Gdy więc mówimy: Przyszedłem do ciebie z psem, to nasz rozmówca może zapytać (z niedowierzaniem, dla upewnienia się, także gdy np. nie dosłyszał, co powiedzieliśmy): Z kim?, ale - choć tak będzie znacznie rzadziej - możemy również usłyszeć np. Przepraszam, z czym przyszedłeś? - w obu wypadkach nie popełni błędu gramatycznego. Ewa Jędrzejko | |
| Znaczenie | 2007-07-11 |
| Czy mam rację, że forma szocowica to chyba soczewica? | |
| Szocowica to zapewne dawniejsza forma dzisiejszej nazwy soczewica, skoro Słownik języka polskiego S.B. Lindego (Lwów 1807-1814) notuje również formy szocewica i szoczka. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2007-07-11 |
| Wyzina - to mięso ryby, chyba jesiotrowatej, ale jakiej konkretnie? | |
| Wyraz wyzina dawniej oznaczał ‘mięso wyza (Husu huso), ryby z rodziny jesiotrowatych, żyjącej w Morzu Czarnym i Kaspijskim oraz w rzekach wpadających do tych mórz; bieługi (zob. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, Warszawa 1958-1962). Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2007-07-11 |
| Co oznacza wyraz czesać w zdaniu Oczesane ryby co większe rysuj, co mniejsze całkiem sprawiwszy osól, smaż, w czym chcesz, potrząsnąwszy mąką? | |
| Czasownik czesać był w dawnej polszczyźnie używany w znaczeniu ‘rybę czesać, oczosać, sprawować – oskrobać, ołuszczyć’ (zob. S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Lwów 1807-1814). Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2007-07-11 |
| Co oznacza słowo limonia? | |
| Limonia to dawna nazwa cytryny, soku cytrynowego (zob. S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Lwów 1807-1814). Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2007-07-11 |
| Co to znaczy dychtownie? | |
| Odnotowany w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (Warszawa 1958-1962) przymiotnik dychtowny (dziś występujący w gwarach) dawniej był używany w znaczeniu ‘szczelny, ściśle spojony, gęsty; mocny, trwały’, a zatem pochodny od niego przysłówek dychtownie miał pewnie znaczenie podobne (por. zapożyczony z niemieckiego wyraz dycht dawniej oznaczał: a) ściśle, szczelnie, gęsto, zwarcie; b) akurat, w sam raz; c) zupełnie, całkowicie). Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2007-07-11 |
| Ropa oznacza zalewę, tylko z czego? | |
| Ropa to w terminologii spożywczej ‘płyn, w którym marynuje się mięso; zawiera roztwór soli, część rozpuszczonych ciał białkowych i soli mineralnych’ (zob. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (Warszawa 1958-1962). Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2007-07-09 |
| Co to znaczy miscellanea? | |
| Miscellanea to zbiór tekstów różnych autorów, zebranych lub wydanych razem. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2004-06-23 |
| Co oznacza pojawiający się często w bibliografii skrót et. al.? | |
| Jest to łaciński odpowiednik polskiego skrótu i in. = i inni. Skróty tego typu stosuje się, aby uniknąć wymieniania wielu autorów lub redaktorów danego dzieła; podaje się wtedy jedno nazwisko i dopisuje ów skrót. Katarzyna Wyrwas | |