...

Zasady pisowni i interpunkcji polskiej


W Internecie na stronach Wydawnictwa Naukowego PWN dostępne są zasady pisowni oraz zasady interpunkcji polskiej,
które dla Wielkiego słownika ortograficznego języka polskiego opracował
prof. Edward Polański.

Przedstawiamy Państwu łącza do najważniejszych zasad oraz innych tekstów (np. dotyczących nazw własnych):

Pisownia wielką literą
Pisownia małą literą
Pisownia rzeczownika numer w nazwach szkół i innych instytucji (także: imienia,
pod wezwaniem, na rzecz, do spraw, przeciwko
)
Pisownia łączna
Pisownia rozdzielna
Pisownia „nie” z rzeczownikami (typu nienauczyciel) , także odczasownikowymi
(typu niewypełnienie, nieprzybycie)
Pisownia „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi (typu niebędący, nieumyty, niepokonany, niezrobiony)
Pisownia z łącznikiem (typu pseudo-Polak, biało-czerwony)
Pisownia skrótów i skrótowców
Odmiana imion i nazwisk
Nazwiska nieodmienne
Odmiana nazw geograficznych
Nazwy geograficzne nieodmienne z powodów gramatycznych oraz zwyczajowych

Transliteracja i transkrypcja słowiańskich alfabetów cyrylickich
Zalecenia dla urzędów stanu cywilnego dotyczące nadawania imion dzieciom…
opracowane przez Komisję Kultury Języka Polskiej Akademii Nauk

Znaki interpunkcyjne
Kropka
Inne zastosowania kropki
Przecinek
Średnik
Myślnik
Cudzysłów

na górę strony

Pisownia wielką literą


Przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyj? - typu Mickiewiczowski)
Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów (typu andrzejki, mikołajki)
Nazwy świąt i dni świątecznych
Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych (typu Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy)
Tytuły czasopism i cykli wydawniczych oraz nazwy wydawnictw seryjnych
Tytuły utworów literackich i naukowych (np. książek, artykułów, wierszy)
Nazwy programów radiowych i telewizyjnych
Tytuły modlitw i nabożeństw
Nazwy dzielnic, ulic, placów, rynków, ogrodów, parków, bulwarów, budowli, zabytków
Nazwy własne przedsiębiorstw i lokali
Nazwy indywidualne (jednostkowe) urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji
Nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych
Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych (typu marlboro, audi, braun)
Nazwy całości geograficzno-kulturalnych (typu Północ, Południe, Dziki Zachód, Daleki Wschód)
Nazwy okresów, epok (typu Średniowiecze, Odrodzenie, Romantyzm)
Wielka litera wewnątrz nazw własnych (typu EuroCity, InterCity)

na górę strony

Pisownia małą literą


Nazwy okresów kalendarzowych (typu rok, wiek; adwent, karnawał, post)
Nazwy kierunków filozoficznych itp. utworzonych od nazwisk ich twórców (typu heglizm, marksizm, towianizm)
Nazwy wydarzeń lub aktów dziejowych (typu bitwa grunwaldzka, bitwa pod Grunwaldem)
Nazwy rodzaju wytworów przemysłowych (np. samochodów, motocykli, rowerów)
Nazwy jednostek monetarnych
Potocznie używane nazwy roślin (drzew, krzewów, warzyw, owoców, kwiatów - typu jabłko, jabłoń)
Nazwy urzędów, władz, instytucji, organizacji, zakładów używane w znaczeniu nazw pospolitych (typu bank, spółdzielnia, starostwo)
Nazwy senat, sejm, izba, izba ustawodawcza używane w znaczeniu nazw pospolitych
Tytuły naukowe i zawodowe (typu magister, doktor habilitowany, profesor, inżynier, licencjat)
Nazwy godności (typu prezydent, premier, minister, rektor, dziekan, król, marszałek, generał, major, prezes, dyrektor)
Nazwy członków bractw, zgromadzeń zakonnych (typu jezuita, franciszkanin, karmelitanka bosa)
Nazwy członków społeczności wyznaniowych (typu chrześcijanin, katolik, żyd)
Rzeczowniki utworzone od imion własnych, używane jako nazwy pospolite (typu bajronista, kościuszkowiec, piłsudczyk, stachanowiec, marksista, heglista)
Nazwy istot mitologicznych, będących wytworem fantazji lub przedmiotem wierzeń (typu furie, fauny, erynie, rusałki, syrenki, krasnoludki, bogowie, anioły, diabły, mapety)
Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi (typu warszawianin, paryżanka)
Nazwy okręgów administracyjnych (takich jak województwo katowickie, powiat przemyski, ziemia dobrzyńska)
Przymiotniki jakościowe (odpowiadające na pytanie jaki?) utworzone od imion własnych (typu balzakowski wiek, komedie molierowskie, syzyfowe prace, porównanie homeryckie)
Przymiotniki utworzone od nazw kontynentów, krajów, miejscowości, narodów, plemion, niebędące nazwami geograficznymi (typu kultura europejska, plemiona afrykańskie, francuskie koniaki, sery szwajcarskie, języki słowiańskie, piwo bawarskie)
Skrótowce używane w znaczeniu nazw pospolitych, a nie jako jednostkowe nazwy (np. cepelia, desa, cezal)

na górę strony

Pisownia łączna


Pisownia zrostów (typu lwipyszczek, mysikrólik)
Pisownia połączeń z liczebnikiem pół, gdy liczebnik pół jest elementem wyrazu złożonego (półdiablę, półświatek)
Dawne połączenia przyimkowe, które we współczesnej polszczyĄnie są zrostami (naprawdę, przedwczoraj, wprawdzie, zresztą)
Pisownia przyimków złożonych (ponad, spod, spomiędzy)
Pisownia formy zaimkowej z przyimkami (nań, weń, zeń)
Pisownia wyrazów z przedrostkami hiper-, ekstra-, mini-, super-
Pisownia partykuł -że, -ż, -li
Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście z osobowymi formami czasowników
Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście z osobowymi formami czasowników, użytymi w funkcji bezosobowej: należałoby; wypadałoby
Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście z partykułami
Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami
Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście w wyrazach porównawczych jakby, jakoby, niby
Pisownia łączna partykuły nie z rzeczownikami (niekatolik, niezorganizowanie)
Pisownia łączna partykuły nie z przymiotnikami (niedrogi, nieodmienny)
Pisownia łączna partykuły nie z przysłówkami utworzonymi od przymiotników (niedrogo, niemiło)
Pisownia łączna partykuły nie z imiesłowami przymiotnikowymi (niebędący, nieumyty, niepokonany, niezrobiony)

na górę strony

Pisownia rozdzielna


Pisownia zestawień typu lwia paszcza, taki owaki
Pisownia wyrażeń typu dziko rosnący, lekko strawny, nowo otwarty
Pisownia zestawień typu artysta malarz, lekarz chirurg, pies przewodnik, statek cysterna
Pisownia przymiotników złożonych typu jasnoniebieski, rolniczoprzemysłowy, rzymskokatolicki
Pisownia połączeń z liczebnikiem pół, gdy pół jest zwykłym liczebnikiem ułamkowym (pół godziny, pół życia)
Pisownia połączeń z liczebnikiem pół, gdy występujące w zdaniu dwa wyrazy z cząstką pół służą określeniu jednego pojęcia (pół fantastyczny, pół realistyczny)
Przyimki do, na, o, od, po, przez, przy, za z liczebnikiem pół
Przyimek w z liczebnikiem pół
Pisownia połączeń z liczebnikiem ćwierć (ćwierć mili, ale ćwierćfinał)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed czasownikami
Pisownia rozdzielna cząstek bym, byś, by, byśmy, byście po nieosobowych formach czasownika
Pisownia rozdzielna cząstek bym, byś, by, byśmy, byście po zaimkach przysłownych, pytajnych i względnych i odpowiadających im wskazujących
Pisownia rozdzielna cząstek bym, byś, by, byśmy, byście jako połączenie spójnika by z końcówkami -(e)m, -(e)ś, -(e)śmy, -(e)ście
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed wyrazami brak, można, potrzeba, trzeba, wiadomo, warto, wolno, które mają znaczenie czasownikowe
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed imiesłowami przysłówkowymi zakończonymi na -łszy, -wszy i -ąc oraz formami nieosobowymi zakończonymi na -no, -to
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed liczebnikami (nie trzy, nie pierwszy)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed wyrażeniami przyimkowymi (nie za długo, nie na czasie)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed partykułami (nie byle, nie lada)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników (nie bardzo, nie tylko)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym (nie lepszy, nie najlepszy)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed przysłówkami wtedy, gdy partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale i przeciwstawieniem (nie mądrze, tylko głupio)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed rzeczownikami wtedy, kiedy partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale i przeciwstawieniem (nie przyjaciel, ale wróg)
Pisownia rozdzielna partykuły nie przed rzeczownikami użytymi w funkcji orzecznika (Nie wstyd ci?)

na górę strony

Pisownia z łącznikiem


Pisownia wyrazów typu pseudo-Polak, eks-Amerykanin
Pisownia nazw miejscowości typu Bielsko-Biała, Świeradów-Zdrój, Warszawa-Śródmieście
Pisownia nazwisk złożonych typu Mortkowicz-Olczakowa, Dołęga-Mostowicz
Pisownia przymiotników złożonych typu biało-czerwony
Pisownia z łącznikiem dwuczłonowych rzeczowników typu laska-parasol, kupno-sprzedaż
Pisownia połączeń wyrazowych z członami niby-, quasi-
Pisownia par wyrazów występujących zawsze razem (np. czary-mary, kogel-mogel, hokus-pokus, łapu-capu, pif-paf! stuku-puku, gadu-gadu)
Pisownia wyrażeń, w których występuje dwukrotnie przymiotnik złożony, różniący się tylko pierwszym członem (np. mało- i średniorolny)
Użycie łącznika w wyrazach złożonych z liczbą w pierwszej części (np. 3-majowy)
Użycie łącznika w przeciwstawieniach logicznych, w których człon drugi jest pisany wielką literą (np. nie-Polak)
Użycie łącznika dla zaznaczenia granicy między podstawą słowotwórczą i przyrostkiem w wyrazach utworzonych od skrótowców (np. PRL-owski)
Użycie łącznika w wyrazach złożonych z liczebnika pół i rzeczownika, który jest nazwą własną (pół-Polka)
Podział wyrazu w miejscu łącznika

na górę strony

Odmiana imion i nazwisk


Odmiana nazwisk. Uwagi ogólne
Odmiana imion polskich
Odmiana imion obcych (John, Jacques, Helmut), Luigi, Giovanni)
Odmiana i pisownia nazwisk żeńskich (Fonda, Breza, Nowakowa)
Niemieckie nazwiska męskie zakończone na -er (Schiller, Beckenbauer, Luter)
Niemieckie nazwiska męskie zakończone na -el z e ruchomym (Diesel, Weigel)
Niemieckie nazwiska męskie zakończone na -e, -i (Goethe, Zwingli)
Niemieckie nazwiska męskie zakończone na -au (Lenau, Murnau)
Nazwiska włoskie zakończone na -i (Botticelli, Paganini)
Nazwiska włoskie zakończone na -e (Malaparte, Dante)
Nazwiska włoskie zakończone na -o (Leoncavallo, Boccaccio)
Nazwiska węgierskie zakończone na spółgłoskę (Molnár, Liszt)
Nazwiska węgierskie kończące się na -i oraz -y (Ormandy, Nagy, Jókai)
Końcowe -ić w nazwiskach serbskich i chorwackich (Karadżić)

na górę strony

Nazwiska nieodmienne


Wśród nazwisk nieodmiennych wymienia się następujące:

1) zakończone w wymowie na [ła], np. Benoît, Dubois, Pasqua;
2) zakończone w wymowie na samogłoskę u, np. Ceauşescu, Kimbangu, Nehru, Pompidou, a także z końcowym -x w zapisie: Giraudoux, Levittoux;
3) zakończone w wymowie na akcentowaną samogłoskę [o] (ortograficzne -o, -au, -eau z niewymawianymi -s, -x, np. Hugo, Desnos, Despiau, Cocteaux, Cousteau, Rousseau.


Oprócz wymienionych typów nazwisk reszta jest obowiązkowo odmienna.


Za: Jan Grzenia, Słownik nazw własnych. Ortografia, wymowa, słowotwórstwo i odmiana, Warszawa 1998, s. 67
Zob. także Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, Warszawa 2002, s. 1694.


na górę strony

Odmiana nazw geograficznych


Odmienne nazwy geograficzne
Odmiana nazw geograficznych zakończonych na -o (Oslo, Chicago)
Odmiana nazw geograficznych zakończonych na -e (Pardubice, Skopie)

na górę strony