| Frazeologia | 2005-12-19 |
| Co oznacza związek koło Iksjona? | |
| Koło Iksjona oznacza męczarnie, katusze i cierpienie bez kresu (zob. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego). W mitologii greckiej Iksjon to pierwszy człowiek, który zabił swojego krewnego Ejoneusa, za co został strącony do Tartaru, gdzie przykuto go do wiecznie obracającego się koła. Anna Majdak |
|
| Frazeologia | 2005-12-19 |
| Co oznacza kompleks Elektry? | |
| Kompleks Elektry to podświadoma i stłumiona skłonność (płciowa) do ojca i strach przed odwetem matki, jako rywalki budzącej nieuświadomioną wrogość dziecka. Pojęcie to jest używane w psychoanalizie. Elektra (w mitologii greckiej) to córka Agamemnona i Klitemnestry, siostra Ifigenii i Orestesa, która nakłaniała brata do zabicia matki dla pomszczenia zamordowanego przez Klitemnestrę ich ojca, Agamemnona (zob. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego). Anna Majdak |
|
| Frazeologia | 2005-12-19 |
| Co oznacza związek frazeologiczny kompleks Edypa? | |
| Kompleks Edypa to podświadoma skłonność seksualna syna do matki i związane z nią uczucie wrogości wobec ojca oraz poczucie winy i lęk przed karą (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Edyp to znany z mitologii greckiej to król tebański, który nieświadomie zabił ojca i poślubił matkę. Zygmunt Freud, zainspirowany mitem, wprowadził do psychoanalizy pojęcie kompleksu Edypa. Anna Majdak |
|
| Frazeologia | 2005-11-22 |
| Czy poprawne jest sformułowanie: Platforma Obywatelska z pozycji zwycięzcy została zmarginalizowana? | |
| Najlepiej byłoby napisać, że Platforma Obywatelska z pozycji zwycięzcy została zepchnięta na drugi plan (ewentualnie: wyrzucona na margines; lub: znajduje się na marginesie). Wyrażenie być, znajdować się na marginesie oznacza ‘być, znajdować się na drugim planie, na uboczu; być od czegoś odsuniętym’, wyrzucać (kogoś) na margines to znaczy ‘wyłączać kogoś ze społeczności, izolować, pozbawiać znaczenia’, a zepchnąć coś na drugi plan ‘potraktować coś jako rzecz mniej ważną, drugorzędną, mogącą być wykonaną po czymś innym’ (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka; Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-10-10 |
| Czy mogę prosić o wyjaśnienie związków frazeologicznych zapuścić korzenie i wracać do korzeni? | |
| Puścić lub zapuścić korzenie to znaczy ‘ugruntować się, umocnić, wrosnąć, zadomowić się’ (zob np. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka), wracać do korzeni to ‘zaczynać się zajmować swoim pochodzeniem, historią rodziny, tradycją rodzinną’, ale również ‘zaczynać się przyznawać do swego pochodzenia (zob. Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-10-07 |
| Witam:) mam takie malutkie pytanko, skąd można wziąć znaczenie następujących biblizmów: złoty cielec, kolos na glinianych nogach, kto sieje wiatr zbiera burzę, kielich goryczy, płacz i zgrzytanie zębów, zakazany owoc?? Albo co one oznaczają, jakbym mogła prosić. Z góry wielkie dzięki:*:):) | |
| Istnieje publikacja zbierająca związki frazeologiczne pochodzące z Biblii – Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego autorstwa A. Godynia. Poza tym biblizmy odnotowane są również w „zwykłych” słownikach frazeologicznych, których spis zamieszczamy na naszej stronie. Znaczenie interesujących Panią związków frazeologicznych znaleźć można także w słownikach ogólnych języka polskiego. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-09-27 |
| Co oznacza wyrażenie jedenasta plaga? | |
| Jedenastej plagi nie odnotowują ani słowniki frazeologiczne, ani słowniki ogólne języka polskiego. Plag, które Bóg zesłał na Egipt, było dziesięć, idąc zatem tropem plag egipskich dotarłam do słownika A. Godynia Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego. W publikacji tej pod hasłem plaga egipska o znaczeniu ‘coś niezwykle dokuczliwego’, widnieje również notka, że w 2. połowie XIX wieku w prozie Ludwika Sztyrmera pojawiło się określenie Prawdziwa jedenasta plaga egipska, które zapewne dało początek modyfikacjom tego związku frazeologicznego. Jedenastą plagę można zinterpretować jako wzmocnioną formę dawniejszego frazeologizmu plaga egipska, czyli zjawisko w pewnym sensie analogiczne do ósmego cudu świata (cudów było siedem) czy dziesiątej muzy będącej metaforycznym określeniem kina (Muz było dziewięć). Jedenasta plaga oznaczać może po prostu ‘kolejną dokuczliwą rzecz’ lub też ‘coś dokuczliwego jeszcze bardziej niż egipskie plagi’. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-09-27 |
| Co obecnie oznacza wyrażenie okrągły stół? Czy można je zapisać wielką literą? | |
| W Wielkim słowniku frazeologicznym języka polskiego P. Müldnera-Nieckowskiego można przeczytać definicję: ‘rozmowy, dyskusje, negocjacje równoprawnych reprezentantów różnych poglądów albo różnych dziedzin’, według tegoż słownika w języku dziennikarskim ‘okrągły stół to ‘miejsce, w którym toczą się negocjacje równoprawnych reprezentantów różnych poglądów, zazwyczaj politycznych’. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza odnotowuje następującą definicję frazeologizmu okrągły stół: ‘rozmowy, obrady prowadzone przez przedstawicieli różnych ugrupowań, partii politycznych, krajów w celu znalezienia kompromisowego rozwiązania spornych spraw’. W nazwie tej oba elementy można zapisać wielką literą (i bez cudzysłowu) zgodnie ze zwyczajem językowym przyjętym dla tej nazwy przez Polaków i ze względów uczuciowych. Warto jednak pamiętać o zasadzie, że nazwy wydarzeń historycznych zwykle pisze się małą literą (Wielki słownik ortograficzny pod red. E. Polańskiego, reguła 105). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-09-27 |
| Chciałam zapytać, co oznacza związek frazeologiczny zażyć tabaki? | |
| Zażyć tabaki to (przestarzały) frazeologizm o znaczeniu ‘wciągnąć do nosa szczyptę tabaki (sproszkowanego tytoniu) powodującej podrażnianie nozdrzy i kichanie’ (Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka, P. Müldner-Nieckowski: Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-09-19 |
| Chciałabym dowiedzieć się, jak można by przetłumaczyć związki nadzieja prysła jak bańka mydlana lub nadzieje spełzły na niczym. | |
| Porównania prysnąć jak bańka mydlana używamy, gdy mówimy o czymś niematerialnym, prysnąć jak bańka mydlana oznacza ‘zniknąć nagle’ (por. M. Bańko Słownik porównań). To, że czyjeś nadzieje spełzły na niczym, oznacza, że oczekiwania, nadzieje, marzenia tej osoby nie spełniły się. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-09-19 |
| Co oznacza powiedzenie walczyć z wiatrakami? | |
| Walczyć z wiatrakami to inaczej ‘walczyć z czymś nierealnym, urojonym’ (por. np. Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-04-27 |
| Co oznacza zwrot frazeologiczny krecia robota. Dziękuję. | |
| Krecia robota to podstępne, skryte działanie skierowane przeciwko komuś. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-03-25 |
| Co oznacza i jaka jest etymologia przymiotnika zielony w wyrażeniu nie mam zielonego pojęcia? Z góry dziękuję za odpowiedz. Marek Karliner, University of Cambridge | |
| Rzeczownik pojęcie jako ‘pochwycenie, wzięcie sobie, zabranie; poślubienie, tzn. wzięcie za żonę (męża)’ występuje w polszczyźnie od XV do XVIII wieku. Od drugiej połowy XVI wieku sporadycznie pojawia się też w znaczeniu ‘zrozumienie’, które od XIX stulecia będzie dominującym sensem tego słowa. Wyraz pojęcie to derywat odczasownikowy: [po-] + [jąć]. Prefiks po- jest ogólnosłowiańskim przedrostkiem służącym tworzeniu czasowników odczasownikowych. Popularyzowane od XIX wieku pojęcie (w sensie ‘zrozumienie’) jest także podstawą zwrotów, które są z kolei replikami innojęzycznych sformułowań: nie mam pojęcia – ‘nie wiem’ = np. fr. je n’ai pas idée; niem. ich habe keine Ahnung; wyrobić sobie pojęcie – ‘poznać, zrozumieć’ = np. niem. sich einen Brgriff machen; to przechodzi wszelkie pojęcie – ‘to trudno zrozumieć’ = np. niem. das übersteigt alle Begriffe. Polski zwrot nie mieć pojęcia występuje najczęściej w takich oto wariantach: nie mieć zielonego (1899 rok) / najmniejszego / bladego pojęcia o czymś, o kimś. Obecność przymiotnika zielony w omawianym przykładzie należy wiązać z jego konotacjami typu: niedojrzały, np. znać w zielonym, co ma być w dojrzałym, zielone jabłko; młody, np. zielona głowa (o kimś młodym, niedojrzałym), zielone lata (młodość). Stąd możemy wnioskować, iż wyjaśnienie obecności wyrazu zielony najbliższe byłoby takiemu stwierdzeniu: ‘nie mieć nawet niedojrzałego, właściwego młodej osobie (tzn. bez doświadczenia) pojęcia o czymś, o kimś’. Joanna Przyklenk |
|
| Frazeologia | 2005-03-23 |
| Co znaczy związek frazeologiczny sierota boża? | |
| Takiego związku nie odnotowują słowniki, ale jest używany np. w Internecie. Określenie to jest zdecydowanie potoczne i pod względem semantycznym łączy się ściśle z rzeczownikiem sierota w znaczeniu ‘ktoś godny politowania’ (J. Anusiewicz, J. Skawiński Słownik polszczyzny potocznej), ‘ironicznie o człowieku niezaradnym, mało przedsiębiorczym, roztargnionym’ (Słownik współczesnego języka polskiego pod red. B. Dunaja), ‘osoba niezaradna lub budząca współczucie’ (Inny słownik języka polskiego pod red. M. Bańki), ‘potocznie, ironicznie o człowieku niezaradnym, pogardzanym przez innych’ (Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-03-12 |
| Co znaczy związek frazeologiczny miłość platoniczna? | |
| Miłość platoniczna to miłość mężczyzny i kobiety pozbawiona pierwiastków zmysłowych (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-03-07 |
| Co oznacza związek frazeologiczny kulawy kompromis? | |
| Słowniki nie odnotowują połączenia kulawy kompromis, a w Internecie udało mi się znaleźć zaledwie 3 przykłady użycia takiej metafory. Być może jest to omyłkowa lub okazjonalna konstrukcja podobna do związku frazeologicznego zgniły kompromis używanego głownie w publicystyce (przykłady znaleźć można np. w „Polityce”, „Neewsweeku”, „Wiedzy i Życiu”, „Wprost”, „Gazecie Polskiej”, „Tygodniku Powszechnym”, „Gazecie Finansowej”, „Naszym Dzienniku”, „Znaku”, „Myśli Polskiej”, „Fakcie”, „Res Publice” i innych). Zgniły kompromis to ‘ugoda będąca w zasadzie kapitulacją jednej ze stron, która musi się sprzeniewierzyć wyznawanym dotąd zasadom’ (Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Być może modyfikacja kulawy kompromis ma w przekonaniu tak mówiących osób złagodzić negatywny wydźwięk przymiotnika zgniły? Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-03-01 |
| Co oznacza związek frazeologiczny lwi pazur? | |
| Lwi pazur ‘wielki talent dający się dostrzec nawet w szczególe’ (por. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-03-01 |
| Co oznacza związek frazeologiczny lew salonowy? | |
| Lwem salonowym nazywa się mężczyznę uwodzącego kobiety (por. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-03-01 |
| Witam, poproszę kilka przykładów lub wskazówkę na temat - frazeologizmy języka potocznego. Z góry dziękuję za każdą radę, która mnie ukierunkuje w jakikolwiek sposób. | |
| Najłatwiej znaleźć potoczne związki frazeologiczne w Słowniku polszczyzny potocznej J. Anusiewicza i J. Skawińskiego. Oto kilka: dać ciała ‘zrobić coś źle, niewłaściwie, skompromitować się’, na blachę ‘dobrze, doskonale, bezbłędnie, znakomicie’, na chama ‘w sposób bezwzględny, brutalnie, przemocą, z użyciem iły’, wchodzić w coś z butami ‘zachowywać się brutalnie, niedelikatnie, nietaktownie’. Proszę zajrzeć także na stronę www.frazeologia.pl. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-02-22 |
| Co to znaczy czuć się jak groch przy drodze? Pierwszy raz spotkałam się z takim określeniem, a nie mogę tego zwrotu odnaleźć w słowniku frazeologicznym. Z góry dziękuję za pomoc. | |
| Geneza tego znanego nie tylko w Polsce przysłowia jest jasna, idzie bowiem o uprawę pożytecznej rośliny przy drodze, którą poruszają się podróżni. Jeśli ktoś czuje się jak groch przy drodze, to znaczy, że czuje się źle, gdyż jest narażony na nieprzyjemności z każdej strony, jak groch zasiany przy drodze, podskubywany przez głodnych wędrowców (zob. M. Bańko: Słownik porównań. Warszawa 2004). Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza zalicza ten frazeologizm do potocznych i podaje definicję ‘czuć się źle, być stale niepokojonym, nękanym’. Od dawna znany jest również zwrot przysłowiowy jak groch przy drodze o znaczeniu ‘kto idzie, to skubnie’ (zob. Słownik języka polskiego PAN pod red. W. Doroszewskiego). Julian Krzyżanowski zwraca uwagę, że w dobie staropolskiej frazeologizm ten miał postać Jak groch przy drodze, kto idzie, to go głodze z czasownikiem głość o znaczeniu ‘jeść’, który wyszedł z użycia, skutkiem czego zmienił się również kształt przysłowia (J. Krzyżanowski: Mądrej głowie dość dwie słowie. T. 1, Trzy centurie przysłów polskich. Warszawa 1960, s. 177-178). Katarzyna Wyrwas |
|