Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Ortografia2004-02-10
Jaką literą należy pisać wyraz walentynki?
Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. E. Polańskiego (reguła 106) należy walentynki pisać małą literą jako wyraz należący do grupy nazw obrzędów, zwyczajów. [Katarzyna Wyrwas]
Ortografia2007-07-03
Jak piszemy nie w różnych kontekstach np. (nie)palący są zdrowsi, on jest (nie)palący, bo zapomniał papierosów?
W obu tych przykładach użyto imiesłowu przymiotnikowego, z którym partykułę nie zasadniczo pisze się łącznie - o czym informuje reguła wprowadzona w 1997 roku przez Radę Języka Polskiego. Jednakże w odniesieniu do drugiego przykładu odpowiedź nie jest kategoryczna. Rzecz w tym, że ujednolicony (łączny) zapis każe przywołać kontekst pozwalający dopiero stwierdzić, czy mowa o osobie, która nie pali papierosów w ogóle (przykład pierwszy), czy też o osobie, która nie pali w danym momencie (przykład drugi). Imiesłów z 1. przykładu traktuje o cesze, a ściślej - osobie, która się tą cechą wyróżnia; innym razem może to być właściwość przedmiotu. Natomiast imiesłów z 2. przykładu łączy się z okolicznością, nietrwałym stanem, w którym ktoś się znalazł (lub coś się znalazło). Widać zatem, że tak samo brzmiący imiesłów ma często dwa znaczenia. Aby je rozróżnić, można zastosować zapis rozdzielny, tu w przykładzie drugim: nie palący, bo nie ma (akurat) papierosów. W takim właśnie kontekście, jeszcze przed wprowadzeniem zmiany, obligatoryjna była pisownia rozdzielna. Zapis taki jest w dalszym ciągu możliwy, jeśli decydujemy się na niego świadomie, tj. zależy nam na podkreśleniu czasownikowego znaczenia imiesłowu. Być może dlatego także w nowych tekstach spotkać można częściej zapis wierny poprzedniej regule. Trudno bowiem cenić wyżej uproszczenie zasady od świadomości językowej. By rozbudzić tę świadomość, warto sięgnąć po słowniki poprawnościowe wydane przed rokiem 1998, a następnie porównać ich zawartość z aktualnym zapisem (np. w Słowniku pisowni łącznej i rozdzielnej E. Polańskiego i A. Skudrzyk). A oto zestawione przykłady użycia imiesłowów przymiotnikowych, tyle że biernych, o wyraźnej różnicy semantycznej: niezrównany talent a nie zrównane / niezrównane podłoże, nieoceniona wartość a nie ocenione / nieocenione straty, niezbadany wszechświat a nie zbadany / niezbadany pacjent. Czasem trudno wskazać jednoznacznie na charakter bardziej przymiotnikowy lub bardziej czasownikowy imiesłowu. Na przykład wyżej omawiany niepalący w odniesieniu do ostrej potrawy: ‘niezbyt ostry’ czy ‘taki, który nie pali w gardle’? Charakter pisowni nie może natomiast determinować znaczenia innych części mowy, np. nie swój przedmiot sobie przywłaszczył, ale był dziś jakiś nieswój; można przyjąć, że jest to niejako uzasadnione, ale mówię to już nie jako początkujący; niejeden chciałby być teraz na twoim miejscu, ale zero razy jeden to nie jeden (lecz zero) , niemniej (synonim jednakże, mimo to), ale tyle: nie mniej, nie więcej, nie mieć ochoty, ale niemieć (aspekt niedokonany czasownika oniemieć).
Marcin Kluczny
Ortografia2007-07-02
W tekstach naukowych i filozoficznych dostrzegam pewien zwyczaj, który wydaje mi się niezgodny z zasadami pisowni polskiej. Mianowicie autorzy chcący przeciwstawić przymiotnik typu dobry przymiotnikowi o sensie nie jest tak, że x jest dobry piszą nie-dobry; ten zapis ma odróżniać przymiotnik nie-dobry od przymiotnika niedobry, gdyż to, co nie-dobre, może być zarówno złe (=niedobre), jak i neutralne czy obojętne. Zastanawiam się, czy taka tendencja jest tylko świadectwem zapożyczania z angielszczyzny (pisownia non-) i kłóci się z duchem polszczyzny, czy też można ją dopuścić. Merytorycznie taki zwyczaj zdaje się uzasadniony.
Najważniejsza jest tu właśnie owa merytoryczna zasadność. W tym specyficznym kontekście, o którym mówimy, taka ortograficzna innowacja jest uzasadniona.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-07-02
Czy określenie niderlandzki Kościół reformowany piszemy dużymi czy małymi literami?
Wielkimi literami piszemy wielowyrazowe nazwy własne Kościoła oficjalnie zarejestrowane, np.: Polski Narodowy Kościół Katolicki, Rosyjski Kościół Prawosławny, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Katolicki, Kościół Rzymskokatolicki. Jeśli to nazwa oficjalna, to: Niderlandzki Kościół Reformowany. Jeżeli w skład nazwy odłamów wyznaniowych obok wyrazu Kościół wchodzą określenia dopełniające, zapisujemy je małą literą, np.: Kościół anglikański, Kościół prawosławny, Kościół zachodni.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-07-02
Dlaczego nicnierobienie piszemy razem?
Można by zażartować, że to złożenie iście „niemieckie”. Na rzeczownik ten składa się zaimek nic, partykuła nie oraz czasownik robić. Niewątpliwie nic zmienia znaczenie rzeczownika nierobienie. Tym razem jednak zaimek nie stoi „za imieniem". W przeciwnym razie, nierobienie nic należałoby raczej zastąpić postacią nierobienie niczego (dopełnienie w dopełniaczu), a to z kolei w domyśle dopowiadałoby niczego konkretnego, o co nie chodzi przecież w nicnierobieniu. Nicnierobienie to niemal absolutny zastój, kompletne nieróbstwo, próżnowanie. Zapis rozdzielny wprowadziłby niejednoznaczność, np. Nic nierobienie nie przyniosło wobec Nicnierobienie nie przyniosło ulgi. Szyk odgrywa tu ważną rolę, przy czym rozwiązanie z mianownikowym nic na początku wydaje się najsensowniejsze. Wyraz ten nie został co prawda utworzony według ścisłych kryteriów słowotwórczych, jednak nie może dziwić fakt, że rzeczownik, dający nową jakość znaczeniową, jest pisany łącznie. Tu wystarczy powołać się na szereg neologizmów. Niewątpliwie jest już dobrze przyswojony (rozumiany i potrzebny), o czym świadczy jego częstość użycia i umieszczenie bez kwantyfikatora potoczności w Praktycznym słowniku współczesnej polszczyzny Edwarda Polańskiego i Aldony Skudrzyk. W słowniku tym, wydanym w 1999 roku, znalazły się także inne rzeczowniki z nic pisane łącznie: nicniemówienie, nicpotem, nicdobrego.
Marcin Kluczny
Ortografia2007-07-02
Jakimi literami należy pisać nazwy wydziałów np. urzędów gmin oraz nazwy oddziałów szpitali? Wielkimi czy małymi?
Nazwy takie należy traktować jak nazwy nazwy własne (indywidualne) urzędów, instytucji, szkół, stowarzyszeń, partii, organizacji, klubów sportowych, czyli stosować pisownię wielką literą. Jeśli w środku takiej nazwy wystąpi przyimek lub spójnik, piszemy go małą literą, np.
Urząd Nadzoru nad Ubezpieczeniami Zdrowotnymi. Małą literą piszemy także wchodzące w skład nazw wyrazy i wyrażenia typu: przeciwko, przeciw, na rzecz, do spraw, np. Wydział do spraw Kanalizacji; Oddział Wewnętrzny, Oddział Opieki nad Noworodkiem itd.
Aldona Skudrzyk

Ortografia2007-07-02
Chciałbym upewnić się co do pisowni nazwy określającej historyczny Mur Berliński. Napisałem tę nazwę dużymi literami, choć nie mam pewności, czy to poprawne. A więc Mur berliński, mur berliński czy Mur berliński?
Tę nazwę proponuję traktować jak nazwę własną wydarzenia historycznego i zgodnie z tym pisać wielkimi literami: Mur Berliński. Podobnie jak np. Okrągły Stół, mimo iż słowniki podają zapisy wariantywne.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-07-02
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie wątpliwości, czy ó w wyrazie krótki jest wymienne. W Słowniku ortograficznym pod red. M. Szymczaka oraz w publikacjach E. i F. Przyłubskich wyraz ten jest przykładem ó niewymiennego. Jak powinnam wobec tego traktować oboczności w wyrazach krótki i skracać?
W większości wypadków ó wymienia się na o, ale są też niestety takie przypadki, w których takiej oboczności nie znajdziemy (np. góra, córka, dopóki, który itp.). To samo dotyczy wyrazu krótki - nie ma żadnej formy pokrewnej, w której występowałoby o. Wymieniony przez Panią czasownik skracać powstał jako odpowiednik niedokonany czasownika skrócić (podobnie jak wykończyć - wykańczać, przemówić - przemawiać itp.) - w temacie wystąpiła więc oboczność ó : a, która nie ma nic wspólnego z obocznością ó : o. Wymiana o/ó : a jest typowa przy tworzeniu czasowników niedokonanych lub wielokrotnych (np. chodzić - chadzać, moczyć - maczać, mówić - mawiać itp.). Warto zauważyć jednak, że np. w języku rosyjskim, który jest wszak polskiemu pokrewny, istnieją formy korotkij, gora z głoską o.
Mirosława Siuciak
Ortografia2007-07-02
Czy używając w tekście zwrotów z poważaniem, z wyrazami szacunku itp., należy literę z pisać dużą czy małą literą i czy po zwrocie należy postawić kropkę?
Końcowe zwroty grzecznościowe są pisane wielką literą, rozpoczynają bowiem nowe wypowiedzenie i występują po kropce. Po nich zwykle nie stawia się żadnych znaków interpunkcyjnych.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-07-02
Czy istnieje zasada ortograficzna nakazując pisownię im. Jana Pawła II na sztandarze? Czy dopuszczalne jest zapisanie całości drukowanymi literami, czyli IM. JANA PAWŁA II? W dostępnych mi słownikach nie znalazłam niczego na ten temat. W praktyce czyni się to różnie: i tak, i tak.
Pisownia drukowanymi literami jest zawsze możliwa, nie tylko dopuszczalna. Na sztandarze tak nawet będzie pewnie lepiej - wyraźnie i czytelnie.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-06-29
Jestem pielęgniarką. W swojej pracy często używam słowa nieubezpieczony, które odnosi się do osoby, która nie posiada ubezpieczenia. Część moich koleżanek pisze to słowo rozdzielnie, a część razem. Nie potrafię udowodnić im dlaczego należy to słowo pisać razem, dlatego zwracam się do Państwa z gorącą prośbą o pomoc.
Szanowna Pani! We współczesnej polszczyźnie, zgodnie z obowiązującą normą językową imiesłowy przymiotnikowe (na -ący, -ony, -ny, -ty) piszemy łącznie z partykułą nie. Zwracamy wówczas uwagę na przymiotnikowy charakter tego imiesłowu. Wydaje mi się, że w dokumentacji medycznej należy zastosować tę właśnie regułę, jako że bycie nieubezpieczonym określa tutaj pewną cechę rejestrowanej osoby. Istnieje także możliwość pisania rozłącznie nie z imiesłowem. Ma to miejsce głównie na polu składni, gdy wyraźnie negujemy jakiś fakt o charakterze czasownikowym, wyrażony za pomocą imiesłowu. Składnia blokuje nam tę możliwość dla (nie-)ubezpieczonego, gdyż ktoś albo jest nieubezpieczony albo nie jest ubezpieczony. Ale już na przykład dla imiesłowu używany może istnieć nieużywany - taki, którego nikt nie używał (Kupiłem po okazyjnej cenie nieużywany samochód), jak również nie używany - jako wyrazista negacja faktu bycia używanym (Chcę kupić samochód, ale nie używany, tylko nowy).
Radosław Miszak
Pisownia rozdzielna partykuły przeczącej nie z imiesłowami nie jest w polszczyźnie zabroniona (przynajmniej na razie). Faktem jest tylko, że od 9 grudnia 1997 r. zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk partykułę ową z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi powinno się pisać zawsze łącznie, bez względu na znaczenie, tzn. z imiesłowem użytym zarówno w znaczeniu przymiotnikowym, jak i w znaczeniu czasownikowym, i to jest zmiana upraszczająca polską skomplikowaną ortografię, która pozwoli wielu nieświadomym zawiłości gramatycznych osobom na komfort bycia poprawnym. Pisownia łączna nie z imiesłowami jest wersją zalecaną i lansowaną, jako że po okresie przejściowym obowiązywania zmienionej reguły stanie się zapewne jedyną obowiązującą wersją (np. korektorzy w wydawnictwach konsekwentnie poprawiają wszystkie przypadki rozdzielnej pisowni). Faktem jest jednak również i to, że dawna reguła nie straciła mocy i jeżeli obecnie piszącemu szczególnie zależy na podkreśleniu czynnościowego („czasownikowego”) charakteru znaczenia zaprzeczanego imiesłowu, dopuszcza się świadomą rozłączną pisownię partykuły nie (Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, reguła 168). Prof. Walery Pisarek traktuje tak umotywowaną pisownię rozdzielną jako przejaw wyższej świadomości językowej, którą widocznie mają Pani koleżanki walczące o zapis rozdzielny. Ostatecznie zatem wypada wygłosić niezbyt popularny sąd, że oba warianty pisowni są obecnie poprawne (niezbyt popularny, bo użytkownicy polszczyzny zwykle wolą, aby dopuszczalna była tylko jedna wersja poprawna). Podany przez Panią przykład nieubezpieczony można rozumieć „przymiotnikowo” jako określenie cech pacjenta (‘pacjent - jaki?’), można się tu również dopatrywać zanegowanej czynności i rozmieć go „czasownikowo” – (‘pacjent, który się nie ubezpieczył’). Opinie Rady Języka Polskiego na ten temat można znaleźć także na stronach: http://www.rjp.pl/?mod=oip&type=inne&id=214&letter= oraz http://www.rjp.pl/?mod=oip&type=inne&id=314&letter=. Gratuluję Pani i Koleżankom „językowej czujności” – oby więcej osób tak żywo interesowało się polszczyzną!
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-29
Proszę o poradę dotyczącą pisowni łącznej lub rozdzielnej z nie słowa nieumieszczanie, np. w zdaniu: Proszę o nieumieszczanie plakatów na przystankach!
Nie z rzeczownikami w polszczyźnie piszemy łącznie (zob. Wielki słownik ortograficzny). Umieszczanie jest niewątpliwie rzeczownikiem, a zatem jedyna poprawna pisownia to nieumieszczanie.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-29
Chciałam zapytać, jak należy pisać słowa: nienadesłania (w kontekście nienadesłania w terminie dokumentacji) oraz niewyrzucanie (np. śmieci) i czy traktujemy je jako czasowniki czy imiesłowy? Jeśli imiesłowy, to jakie?
Formy te zostały utworzone od odpowiednich czasowników za pomocą przyrostka -anie. Pod względem słowotwórczym należą do grupy zwanej nazwami czynności, dlatego mogą się mylić z czasownikami. Wyrazy typu nienadesłanie, niewyrzucanie nie są ani imiesłowami, ani czasownikami, lecz rzeczownikami (odpowiadają na pytanie co? i odmieniają się przez przypadki). Rzeczowniki piszemy łącznie z partykułą przeczącą nie (zob. Wielki słownik ortograficzny).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-29
Moje pytanie dotyczy pisowni łącznika nie z wyrazem ważne. Jestem pewien poprawności tego: nieważne małżeństwo, nieważny dokument, ale mam wątpliwości co do przykładów: Nie-ważne jak się starał, nie-ważne co myślała.
W każdym z podanych przykładów pisownia partykuły przeczącej nie jest łączna z przymiotnikiem ważny. Niepewność łączy się z funkcją składniową wyrazów w przytoczonych tu przykładach. W tych, które budzą wątpliwości, żywe jest orzekanie o rzeczywistości podobne do roli czasownika (nie jest ważne = zdanie). Nie budzą zaś wątpliwości te, w których wyraźna jest przymiotnikowość, czyli orzekanie o cesze określanego rzeczownika (jakie? małżeństwo, jaki? dokument). W obu jednak przypadkach jest to przymiotnik, którego pisownia z zaprzeczeniem nie jest łączna.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-06-29
Czy słowa oflag, stalag, dulag, będące niemieckimi skrótowcami, w określeniach konkretnych obozów, należy pisać wielkimi literami? A więc np.: oflag II C Woldenberg czy Oflag II C Woldenberg?
Nazwy obiektów topograficznych poprzedza zwykle uściślający znaczenie wyraz pospolity, taki jak: ulica, pomnik, plac, most - tutaj też zaliczymy określenia oflag, stalag, kościół, cmentarz, zaułek. Ponieważ nie wchodzą one w skład nazwy własnej, piszemy je małą literą: ulica Królewska, aleja Trzech Wieszczów, plac Grunwaldzki, pomnik Jana Pawła II, most Śląsko-Dąbrowski, kopiec Kościuszki, oflag II C Woldenberg.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-06-29
Czy wyrażenie ordynacja wyborcza albo nowelizacja ordynacji wyborczej powinno być pisane wielką literą?
Przytaczane przez Panią wyrażenia ordynacja wyborcza lub nowelizacja ordynacji wyborczej nie mają charakteru nazw własnych, nie ma więc żadnego uzasadnienia pisowni wielką literą. Jedyny kontekst, który to mógłby warunkować pisownię wielką literą, to ten, gdyby były to tytuły dokumentów: Ordynacja wyborcza, Nowelizacja ordynacji wyborczej.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-06-29
Jak napisać słowo organospecyficzny. Ja uważam, że razem. Jest to jednak słowo, które często pojawia się w mojej pracy magisterskiej, więc chciałabym się upewnić.
Wyraz ma niewątpliwie charakter terminu, pewnie jest stosowany w dziedzinie nauki, z zakresu której pisze Pani pracę magisterską - warto sprawdzić użycie. Przy tego typu złożeniach jedynie możliwa jest pisownia łączna, por. organoleptyczny, organogeniczny.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-06-29
Jak powinno się odmieniać: brama / ogrodzenie parku Ujazdowskiego czy Parku Ujazdowskiego? Zwrócono mi uwagę, że nie Ujazdowskiego, bo to nie Park M.Ujazdowskiego.
Najpierw uwaga ortograficzna: reguła wymaga, by wyrazy ulica, plac, aleja, park pisać małą literą. Jeśli nazwa parku brzmi: park Ujazdowski (bo znajduje się na Ujazdowie, wiec i park Chorzowski, bo znajduje się w Chorzowie), to nic nie stoi na przeszkodzie, by powiedzieć i napisać: ogrodzenie parku Ujazdowskiego, jak ogrodzenie dużego, ładnego, naszego parku. A jeśli ktoś nie zna etymologii nazwy Ujazdowski i pomyli ten wyraz z ewentualnie możliwym nazwiskiem? No cóż... Trzeba mu wyjaśnić, skąd się ta nazwa wzięła.
Jolanta Tambor
Ortografia2007-06-29
Nigdzie nie mogę znaleźć wytłumaczenia lub reguły do wyrazu seksbomba, który ja zawsze pisałam sex-bomba. Dlaczego pisze się to bez myślnika, a np. quasi-epitety z myślnikiem?
Słowo seksbomba notuje Wielki słownik ortograficzny PWN. W wyrazie tym należałoby człon seks- traktować jak obce przedrostki w złożeniach jednostronnie motywowanych (typu: ekstra-, aero-, archi-, euro-), które pisze się łącznie. Quasi-epitety pisze się z łącznikiem, bo człon quasi- ma obcą pisownię. Gdyby ten wyraz zapisać jako kwaziepitety, wtedy zapisalibyśmy go łącznie (por. we wspomnianym wyżej słowniku).
Jolanta Tambor
Ortografia2007-06-29
Piszę artykuł poświęcony przygotowanemu przez Teatr Narodowy spektaklowi pt. Merlin. Jego tematyka związana jest z siedmioma grzechami głównymi, które są na scenie odegrane, ale nie występują jako fizyczni bohaterowie. Jednak są słowem-kluczem do zrozumienia sensu przedstawienia. Czy należy pisać Siedem Grzechów Głównych czy siedem grzechów głównych? Wielką czy małą literą?
Jest to sprawa decyzji autora tekstu. Wielką literą możemy zapisywać nazwy uosobionych pojęć abstrakcyjnych, jak np.: Tego narodu Los już chyba tylko w rękach Boga. Był czas, że rządzący za swoje czyny odpowiadali przed Bogiem i Historią. Kiedyś po latach, Historia przyzna nam rację (Stanisław Barańczak). Z treści Pani pytania, choć niezbyt jasno, wynika taka właśnie możliwość interpretowania. Wyraźniej uosobienie może się odnosić do poszczególnych grzechów: Pycha, Lenistwo...
Aldona Skudrzyk

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30