Ortografia | 2004-10-19 |
Jaka jest poprawna forma: niewpisany czy nie wpisany i dlaczego? | |
Zgodnie obowiązującymi od 1997 roku zasadami pisowni partykuły nie z imiesłowami odmiennymi poprawne są oba zaproponowane przez Pana sposoby zapisu. Szczegółowe informacje znajdzie Pan w dziale Ortografia, w którym opublikowaliśmy już kilka odpowiedzi na podobne pytania. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-16 |
Jak się pisze słowo w ogóle czy w ogóle – razem czy osobno i dlaczego? | |
Odpowiedź jest krótka: poprawna jest pisownia rozdzielna, bo są to nadal dwa słowa. Nawet słowniki notują w ogóle z definicją ‘ujmując rzecz ogólnie, ogólnie biorąc, podsumowując; w sumie’ lub też ‘w zdaniach zaprzeczonych: zupełnie, wcale, ani trochę’ pod hasłem ogół (por. np. hasło w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego czy Słowniku języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-15 |
Od pewnego czasu nurtuje mnie problem pisowni imion głów panujących, a dokładniej rzecz ujmując – przydomków pochodzących od nazw dzielnic, którymi władali poszczególni książęta śląscy z dynastii Piastów (a więc noszący już „nazwisko” Piast). Mianowicie jak pisać: Bolko II świdnicki czy Bolko II Świdnicki, Mieszko lubuski czy Mieszko Lubuski itd.? Wiem, że najbezpieczniej byłoby zastosować pisownię typu Konrad III, książę oleśnicki, ale chodzi mi dokładnie o formę, jaką podałem powyżej. Co do „przezwisk” typu Rozrzutny, Chrobry, Rogatka, Pierworodny, Plątonogi, Gruby, Wysoki, Mały, Krzywousty, Odważny, Surowy, Rudy itp. nie mam najmniejszych wątpliwości, że tylko i wyłącznie wielką literą. Czy ma tutaj zastosowanie jakaś ogólna reguła (np. pisowni nazw własnych wielką literą), czy też każdy przypadek należałoby rozpatrzyć oddzielnie? |
|
Do pisowni przydomków pochodzących od nazw dzielnic, którymi władali poszczególni książęta, zastosowanie ma reguła o pisowni takich przydomków wielką literą. Problem tkwi więc w tym, czy przytaczane określenia są przydomkami. Przydomek jest stałym, utrwalonym tradycją składnikiem nazwy własnej, por. wielu zapewne było książąt mazowieckich, ale tylko Konrad zyskał taki przydomek (Konrad Mazowiecki – ten od Krzyżaków). Nie tylko więc, jak Pan pisze, najbezpieczniej byłoby zastosować pisownię typu książę oleśnicki Konrad III, ale najpewniej jest to zgodne z funkcjonowaniem nazwy własnej. Nie chodzi o pisownię, ale o historyczną prawdę i w tym sensie każdy przypadek należałoby rozpatrzyć oddzielnie. W odniesieniu do postaci historycznych tylko z ustalonej tradycją i zapisem historii. Przydomek jest dodatkową nazwą nadawaną osobie – pełni funkcję odróżniającą, identyfikującą, jak imię i nazwisko. Reguła ortograficzna jest tu jasna i nie ma formy zalecenia, jest jednoznacznie nakazująca pisownię wielką literą (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, s. 43). Inna rzecz, że w przykładach nie ma przydomka oddzielnicowego, ale to nie zmienia ogólnej zasady. Raz jeszcze: jeśli chodzi o jakiegokolwiek Henryka związanego z Saksonią czy z Sasami – proszę bardzo: Henryk saski, ale jeśli o jednego, konkretnego tak nazywanego w tradycji i historii – to tylko Henryk Saski. Wniosek nasuwa się sam. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2004-10-13 |
Audit i audyt. Ktoś już zadał pytanie o poprawną formę tego słowa, ale wydaje się, że w tej materii mamy dwa różne słowa. Audit – odnoszący się do wszelkich spraw jakościowych (głownie ISO 9001:2000) oraz audyt, który znalazł zastosowanie w kontrolach finansowo-ksiegowych, informatycznych i innych. Chyba zatem nie można skasować słowa audit... Ciekawe co na to prof. Miodek! Zdaje się, że spór o to jedno słowo będzie trwał dość długo... | |
Na temat audytu już się wypowiadaliśmy, podobnie zresztą jak inni językoznawcy normatywiści. Jestem głęboko przekonana, że Profesor Jan Miodek również popiera poprawną formę audyt, w pełni zgodną z tradycją językową polszczyzny, zgodnie z którą przyswajamy obce grupy, takie jak di, jako dy. Polski Komitet Normalizacyjny wprowadził zamieszanie, kiedy w tak istotnym dokumencie, jakim jest norma, umieścił bez konsultacji ze specjalistami pisownię niezgodną z polskimi zwyczajami, a za to będącą kolejnym smutnym przejawem narastającej anglicyzacji polszczyzny, która sprzyja różnego rodzaju wynaturzeniom językowym. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-13 |
Czy poprawne jest użycie z pośród? | |
Domyślam się, że pyta Pan o pisownię przyimka spośród, oznaczającyego ‘z większej liczby kogoś, czegoś, spomiędzy kogoś lub czegoś’. Składa się on z ubezdźwięcznionego przyimka z i przyimka pośród, Zapisujemy go łącznie. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-13 |
Jak zapisać nazwę urzędu Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych – małą czy dużą literą? Może dopuszczalne są obie formy, a zatem kiedy której z nich używać? | |
Jeśli jest to nazwa instytucji, to Pani zapis z wielkimi literami jest w pełni poprawny. Skrót do spraw jest również zapisany poprawnie jako ds. (koniecznie małą literą, z kropką na końcu; niepoprawny zapisem byłoby !d/s). Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-13 |
Skąd wzięła się różnica w pisowni głosek ch i h? | |
Różnica w pisowni ch i h ma uzasadnienie historyczne. Nie jest przypadkiem, że najczęściej głoskę tę piszemy jako ch – występuje ona we wszystkich rdzennie polskich wyrazach, odziedziczonych po języku prasłowiańskim, np. chleb, chwała, mech, schować – i od początku była wymawiana bezdźwięcznie. Natomiast pisownia h pojawiła się w polszczyźnie dość późno, wraz z zapożyczeniami, najczęściej ukraińskimi, np. hałas, hardy, pohaniec, bohater, Bohdan, także czeskimi, np. hańba, huba – i co ważne, była wymawiana dźwięcznie. Dlatego też w XVII wieku i później nie było żadnych problemów ortograficznych, ponieważ były to dwie różne głoski. Zmiana, jaka się dokonała w języku polskim, miała podłoże fonetyczne – pierwotnie dźwięczne h zaczęło być wymawiane bezdźwięcznie i zrównało się artykulacyjnie z ch. Ta różnica wymawianiowa zachowała się do dzisiaj na kresach wschodnich (można doskonale usłyszeć dźwięczne h u ludzi pochodzących ze wschodu), częściowo też na Podhalu. Pisownię h możemy także spotkać w innych wyrazach zapożyczonych z różnych języków (jest to pisownia zgodna z oryginałem), np. niemieckie: huta, hebel, haft, handel, greckie: harmonia, historia, hymn, hemoglobina, łacińskie: habilitacja, honor, hacjenda, hospicjum, tureckie: harem, maharadża, angielskie: holding, halogen, holować, hot-dog; także w nazwach własnych, np. Hawana, Haga, Holandia, Himalaje itp. Mirosława Siuciak |
Ortografia | 2004-10-11 |
Słowo nierozpoczęty piszemy razem czy osobno? | |
Ten zaprzeczony imiesłów można zgodnie z nowymi zasadami polskiej ortografii napisać zawsze łącznie, jeżeli jednak piszącemu szczególnie zależy na podkreśleniu czynnościowego („czasownikowego”) charakteru znaczenia imiesłowu, dopuszcza się rozłączną pisownię partykuły nie (zob. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 168). Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-11 |
Czy skrót od spółka akcyjna piszę się z kropkami (S.A.) czy bez kropek (SA)? | |
Od 1957 roku zgodnie z zasadami polskiej ortografii (Pisownia polska; przepisy – słowniczek. Wydanie XII. Polska Akademia Nauk. Wrocław 1957) skrótowce, czyli skrótowe nazwy instytucji i organizacji (zarówno obcych przyswojonych, jak i rodzimych), zapisujemy bez kropek. Skrótowiec od nazwy spółka akcyjna powinien być zatem zapisywany SA. Pisownię S.A. – z kropkami – zalecili na zasadzie wyjątku – W. Doroszewski i H. Kurkowska w Słowniku poprawnej polszczyzny z 1973 roku i ten zapis jest przyczyna trwającego do dziś zamieszania. We współczesnym zwyczaju językowym przeważa – jak łatwo zauważyć – pisownia S.A., występująca w dokumentach urzędowych, ustawach oraz rejestrach sądowych. Z tych powodów – i mimo niezgodności pisowni z kropkami z polską ortografią – formę S.A. uznano za oboczną i już zarejestrowano w niektórych słownikach. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego pod red. E. Polańskiego podaje tylko zapis bez kropek: SA, natomiast Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego oraz Słownik skrótów i skrótowców J. Podrackiego akceptują obie postaci omawianego skrótowca. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-11 |
Która forma jest poprawna – tylni czy tylny? | |
Słowniki notują jedynie przymiotnik tylny i wyłączne ten jest poprawny. Błędna forma tylni powstaje pod wpływem przeciwstawnego przymiotnika przedni o miękkim typie odmiany. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-10-06 |
Przed południem czy przedpołudniem? | |
Oczywiście przed południem! Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-07-02 |
Czy nazwy rodzajowe łacińskie np. rodzaj bakterii, piszemy wielką literą, oba człony, oczywiście jeśli są dwa? | |
Wielki słownik wyrazów obcych pod red. A. Markowskiego zaleca pisownię małymi literami obu członów nazwy bakterii. Aldona Skudrzyk W literaturze fachowej (medycznej i innej), na ulotkach leków, w prasie, w Encyklopedii PWN zwraca jednak uwagę inna pisownia – pierwszy człon łacińskich nazw rodzajowych baterii pisany jest wielką literą, a człon drugi (nazwa gatunkowa) małą, np. popularna Escherichia coli, reklamowana ;-) Helicobacter pylori czy słynna dzięki szpitalnej aferze Klebsiella pneumoniae itd. Taka pisownia łacińskich nazw organizmów żywych jest typowa dla nauk biologicznych, por. np. Monomorium pharaonis (mrówka faraona), Felis domestica (kot), Oryctolagus cuniculus (królik), Corvus corax (kruk), Hypericum perforatum (dziurawiec), Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego nie wypowiada się niestety na temat bakterii, ale zwraca uwagę, że w przypadku polskich nazw roślin w tekstach specjalistycznych używa się nazw dwuczłonowych, które obejmują: a) polską nazwę rodzajową wyrażoną rzeczownikiem pisaną najczęściej wielką literą, b) polską nazwę gatunkową w formie przymiotnika pisanego małą literą, np. Agawa amerykańska albo agawa amerykańska, Begonia Englera albo begonia Englera itp. Sądzę, że można uszanować istniejący zwyczaj językowy i zapisywać łacińskie nazwy bakterii tak jak w literaturze fachowej. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-07-02 |
Jak piszemy spolszczone nazwy chorób np. borelioza, bakterie borelii? | |
Nazwy chorób piszemy małą literą, np. astma, grypa, borelioza. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2004-06-29 |
Był to ponad 50-letni mężczyzna - czy dopuszczalny jest taki zapis, czy tylko: ponadpięćdziesięcioletni? | |
Żadna reguła nie zabrania zapisywania wieku za pomocą cyfr, a skoro już w ten sposób zapiszemy złożenie 50-letni, to naprawdę nie mamy wyboru i ponad musimy pisać rozdzielnie. Wynika z tego, że obie wersje są poprawne. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-06-25 |
Sfinansować czy zfinansować? | |
Zdecydowanie sfinansować! Nawet Word podkreśla, że mu się inny zapis nie podoba! Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-06-24 |
Jak piszemy połączenie krótko działający – razem czy osobno? | |
Jak czytamy w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego (reguła 134), wyrażenia z pierwszym członem jest przysłówkowym, a drugim w formie imiesłowu odmiennego lub przymiotnika określanego przez ten przysłówek pisze się rozdzielnie, np. dziko rosnący, szybko schnący, świeżo malowany, zdalnie sterowany, nowo otwarty, łatwo zapalny, krótko trwający. Niektóre wyrażenia tego typu scaliły się i traktowane są jako wyrazy pisane łącznie, np. jasnowidzący ‘jasnowidz’, płyta długogrająca (= longplay), zestaw głośnomówiący. W Pani przykładzie obowiązuje pisownia rozdzielna. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-06-23 |
Wypisuję świadectwa. Czy w nazwie szkoły mogę napisać 21-go Warszawskiego Pułku Piechoty czy 21.Warszawskiego Pułku Piechoty? | |
Przy liczebnikach porządkowych zapisywanych cyframi arabskimi poprawny jest zapis z kropką po liczbie. Nie wolno dopisywać żadnych końcówek czy pseudokońcówek, poprawna jest więc druga wersja. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-06-19 |
Jak pisze się mało pracowity, mało obowiązkowy, razem czy osobno? | |
Przysłówki z przymiotnikami piszemy zwykle rozdzielnie zgodnie z regułą 134 zasad pisowni polskiej, a zatem Pani zapis jest poprawny. Wyjątki od tej reguły są omówione w słownikach ortograficznych. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-06-18 |
Jak napisać nazwę: Filologia Polska? Należy użyć małych czy dużych liter? | |
W nazwach kierunków studiów i specjalności stosuje się pisownię małą literą, a więc filologia polska. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2004-06-16 |
Proszę o odpowiedź na pytanie, czy nazwy historyczne w środku zdania piszemy wielkimi literami (np. Powstanie Krakowskie)? | |
Nazwy wydarzeń lub aktów dziejowych piszemy w zasadzie małą literą, np. powstanie warszawskie, powstanie krakowskie, traktat wersalski, unia lubelska, kongres wiedeński itd. Ze względów uczuciowych lub dla uwydatnienia szacunku możemy jednak nazwy takie napisać wielkimi literami. (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 99). Katarzyna Wyrwas |