| Ortografia | 2005-03-01 |
| Proszę o autorytatywną odpowiedź na pytanie czy wszechczasów pisze się razem czy osobno. | |
| Słowniki PWN-u podają pisownię rozdzielną: wszech czasów i taka jest zgodna z normą ortograficzną. Coraz bardziej rozpowszechnia się pisownia łączna, ponieważ forma wszech jest archaizmem językowym, który obecnie nie występuje samodzielnie, lecz wchodzi w skład utartych związków wyrazowych (frazeologizmów), dlatego też pisownia wszechczasów może wkrótce zostać uznana za dopuszczalną. Na razie jednak nie jest jeszcze akceptowana, a Rada Języka Polskiego stwierdza w swej opinii, że nie ma ona uzasadnienia. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-02-26 |
| Jeśli w piśmie używam skrótu p. zamiast Pan przed nazwiskiem np. p. J. Kowalski, to p. powinno być z dużej czy z małej litery? | |
| Wszystkie słowniki podają wyłącznie skrót pisany małą literą, jeżeli nie jest on użyty na początku zdania, a zatem - Przyszedł p. J. Kowalski, ale P. J. Kowalski przyszedł. Prawdą jest także, że zawsze możemy napisać jakiś wyraz wielką literą ze względów grzecznościowych lub emocjonalnych, nie można więc uznać, że zapis Przyszedł P. J. Kowalski jest błędny. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-02-25 |
| Proszę o rozstrzygnięcie sporu: Czy forma dwudziestopięcio i pół letni jest napisana poprawnie. Dziękuję. | |
| Ten złożony przymiotnik należy zapisać łącznie – dwudziestopięcioipółletni, zob. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 136. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-02-22 |
| Bardzo proszę o odpowiedź, czy w niżej zamieszczonym zdaniu wyraz użytkownik powinien być zapisany z małej czy z wielkiej litery i dlaczego? Nowym moderatorem forum Szkoła został... użytkownik Ogniowy. | |
| Wielkiej litery możemy w polszczyźnie używać ze względów grzecznościowych czy emocjonalnych, dlatego też może Pan napisać Użytkownik lub też użytkownik. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-02-22 |
| Chciałbym wiedzieć czy zapisanie partykuły nie rozłącznie z przymiotnikiem możliwe jest poprawne? W zdaniu: Oczywiście pod warunkiem, że uda nam się zalogować na stronie z ocenami, co jest od wielu tygodni nie możliwe, chcąc np. podkreślić, że kiedyś nastąpi możliwość zalogowania się. | |
| Nie z możliwe piszemy w łącznie, nawet przy zaproponowanej przez Pana intencji wypowiedzi. Jeśli koniecznie chcemy zapisu rozdzielnego, to w takim kontekście, w którym nie od możliwe oddzielone jest innym wyrazem, np. czasownikiem – od wielu tygodni nie jest możliwe. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-02-18 |
| Często spotykam zwrot nieustalenia (warunków, zasad itp.) raz pisany z nie łącznie, raz rozdzielnie - co to jest za forma i jak powinno się poprawnie pisać? | |
| Wyraz nieustalenia to rzeczownik, a rzeczowniki z nie piszemy zawsze łącznie. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-02-18 |
| Przedrostek ekstra piszemy łącznie zarówno z przymiotnikami jak i z rzeczownikami. Czy istnieje jednak reguła mówiąca, że jeśli dodajemy więcej przedrostków, to ten pierwszy nie jest pisany łącznie? Chodzi mi o termin (blachy) ekstra wysokowytrzymale. | |
| Nie mamy do czynienia z kilkoma przedrostkami! Po prostu przymiotnik, który jest wyrazem złożonym - wysokowytrzymałe - jest poprzedzony przedrostkiem ekstra-. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-02-18 |
| Jak pisze się tytuł Akademia Pana Kleksa? Czy człon pana wielką czy małą literą? | |
| Człon pan wchodzi w skład nazwy własnej, dlatego pisownia: Pan Kleks. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-02-01 |
| Jaka jest prawidłowa zasada pisowni oznaczenia formy organizacyjnej, np.: Złota Rybka spółka akcyjna czy Złota Rybka Spółka Akcyjna oraz Kopciuszek spółka z ograniczoną odpowiedzialnością czy Kopciuszek Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub też Kopciuszek Spółka z Ograniczoną Odpowiedzialnością? Jaka jest poprawna pisownia skrótu: spółka z o.o.; Spółka z O.O. sp. z o.o.; Sp. z o.o. lub może inna? Pozdrowienia z pięknego Kołobrzegu. | |
| Nazwy firm piszemy wielkimi literami i nie musimy stosować cudzysłowu. Skrót określenia spółka akcyjna po nazwie formy piszemy wielkimi literami, najlepiej bez kropek – SA (choć pisownia z kropkami – S.A. – jest również dopuszczalna), skrót spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zapisuje się jako Sp. z o.o. (tylko pierwsza litera wielka), ale można też napisać małą literą – sp. z o.o. Spółka akcyjna może się zatem nazywać np. Bank Polska Kasa Opieki SA, Telewizja Polska SA tudzież Złota Rybka SA, a spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to np. Pekao Fundusz Kapitałowy Sp. z o.o., Airpol - Przedsiębiorstwo Produkcji Sprężarek Sp. z o.o. czy też Kopciuszek Sp. z.o.o. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-01-30 |
| Czy wyrazy typu ponadwojewódzki, ponadregionalny piszemy razem czy osobno? Z góry dziękuję za odpowiedź. Z poważaniem, Alicja L. | |
| Wyrazy te piszemy łącznie. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-01-27 |
| Jakie są zasady pisowni członu święty, święta, święci w nazwach własnych? Czy słowo Plac w nazwie np. Plac Kopernika lub w używanym skrócie należy pisać małą czy dużą literą? Bardzo dziękuje za odpowiedź! Pozdrawiam. Katarzyna | |
| Wielką literą pisze się nazwy obiektów topograficznych, takich jak: ulice, aleje, place, parki, osiedla, budowle, zabytki: Królewska, Trzech Wieszczów, Grunwaldzki, Sukiennice, Świętej Trójcy, Akropol. Zwykle nazwy te poprzedza uściślający znaczenie wyraz pospolity, taki jak: ulica (ul.), osiedle (os.), plac (pl.), pomnik, most, kościół, cmentarz, zaułek. Wyrazy te nie wchodzą w skład nazwy własnej, piszemy je (a także ich skróty) małą literą: ulica Królewska, aleja Trzech Wieszczów, plac Grunwaldzki, kościół Świętej Trójcy, cmentarz Powązkowski, pomnik Jana Pawła II, most Śląsko-Dąbrowski, kopiec Kościuszki, galeria Pod spodem, osiedle Piastów. W przypadku posługiwania się w zapisie skrótami typu ul., pl., os. piszemy je małą literą, np. pl. Hallera, ul. Podchorążych, kościół św. Jana, os. Naftowa. Wchodzące w skład nazwy skróty typu św. (święty), gen. (generał), bł. (błogosławiony), oo. (ojcowie) piszemy małą literą, jeśli jednak skróty są rozwinięte, stosujemy wielką literę, czyli: rondo gen. de Gaulle’a, ale rondo Generała de Gaulle’a, kościół św. Barbary, ale kościół Świętej Barbary, kościół oo. Dominikanów, ale kościół Ojców Dominikanów, pomnik bł. Jana Beyzyma, ale pomnik Błogosławionego Jana Beyzyma. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-01-16 |
| Czy zdanie: Byłam na wieczorku mickiewiczowskim jest zapisane poprawnie? Może powinnam wyraz mickiewiczowski napisać wielką literą? | |
| W polszczyźnie przymiotniki piszemy zasadniczo małą literą (por. Polska, ale polski, Warszawa, ale warszawski), lecz przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyj?), odnoszące się do autora, twórcy i pochodzące od imion własnych piszemy wielką literą ze względów znaczeniowych (reguła 69). Należałoby zatem napisać Mickiewiczowski, gdyby było to dramat Mickiewiczowski w znaczeniu ‘dramat autorstwa Mickiewicza’. Mamy tu jednak do czynienia z innym znaczeniem przymiotnika utworzonego od nazwiska narodowego wieszcza, w połączeniu wieczorek mickiewiczowski bowiem występuje przymiotnik jakościowy, odpowiadający na pytanie jaki? (por. inne tego typu: balzakowski wiek, ogród jordanowski, porównanie homeryckie, syzyfowe prace). Z tego względu, czyli ze względu znaczeniowego, opowiadam się za pisownią wieczorek mickiewiczowski (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 130). Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-01-12 |
| Witam! Mam wątpliwości odnośnie paru wyrazów: pisownia nie - np. niewybieralności, niepołączalność stanowisk, nierespektowania norm. | |
| Nie z rzeczownikami piszemy w polszczyźnie łącznie. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-01-12 |
| Dlaczego wyraz wydarzenia piszemy przez rz? | |
| Jak wiadomo, przez rz piszemy wówczas gdy wymienia się do r. Ta zasada ortograficzna wynika stąd, że każde rz powstało z r - kiedyś w języku prasłowiańskim i później w staropolskim istniała głoska r’ zmiękczone, które w ciągu kilku wieków przekształciło się w dwie głoski rż’, a później - około XVIII wieku zrównało się w wymowie z ż, np. najpierw wymawiano kar’eł, następnie karżeł, a od XVIII wymawiamy każeł, ale zapisujemy karzeł, co jest właśnie pozostałością rozwoju historycznego tej głoski, a śladem pierwotnej formy jest odmiana tego wyrazu: karzeł – karła, z karłem itp., także przymiotniki karli, karłowaty. Wyraz wydarzenia piszemy przez rz, ponieważ jego etymologia związana jest z rzeczownikiem dar, od którego w okresie staropolskim utworzono czasownik darzyć się, czyli ‘udawać się, powodzić się’, stąd powiedzenie – Niech ci się darzy. Z czasem zaczęto dodawać do tego czasownika różne przedrostki, które zmieniały jego znaczenie, np. wydarzyć się, zdarzyć się, nadarzyć się, przydarzyć się itp. Czasownik wydarzyć się nabrał znaczenia ‘stać się’, a od niego utworzono później rzeczownik wydarzenie, który oznacza ‘coś, co się stało, zaistniało’. Mirosława Siuciak |
|
| Ortografia | 2005-01-10 |
| Kiedy piszemy ha, ha! a kiedy cha, cha!? | |
| Wszystkie źródła traktują te zapisy śmiechu jako oboczne, tożsame. Można myśleć o różnicy pozajęzykowej, tzn. cha, cha oddaje śmiech radosny; ha, ha - śmiech tubalny. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-01-10 |
| Pociągi relacji Katowice-Warszawa - piszemy z myślnikiem bez spacji? | |
| Zapis relacji pociągów istotnie tak właśnie wygląda, jak w zadanym pytaniu. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-01-09 |
| Jak piszemy M3 (mieszkanie)? Czy należy dać spację? | |
| M-3 (i podobne) piszemy z łącznikiem (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza, tak też w większości w Korpusie języka polskiego PWN). Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-01-09 |
| Szanowna Pani, jaki zapis jest właściwy: Bank PKO SA, Bank PeKaO SA, Bank Pekao SA (tak na stronie internetowej banku)? A może wszystkie te skróty są równoprawne i można je stosować wariantywnie? Dziękuję i pozdrawiam, Joanna C. | |
| Mamy więc w Polsce dwa (różne) banki, które używają w nazwach skrótowców – PKO i Pekao . Skrótowce te przy odczytywaniu dają bardzo podobny efekt. Obie nazwy czytamy akcentując ostatnią sylabę, jednak literowiec PKO należy czytać [pe-ka-o] oddzielając poszczególne sylaby jako odrębne litery skrótowca. Nazwę Pekao można również czytać jak zwykły wyraz akcentując drugą sylabę od końca: [pe-ka-o]. Jak czytamy w rysie historycznym zamieszczonym na internetowej stronie www.pkobp.pl, bank ten został założony w 1919 roku jako Pocztowa Kasa Oszczędnościowa, w 1920 roku nazwa została zmieniona na Pocztową Kasę Oszczędności, a w 1948 roku na Powszechną Kasę Oszczędności. W 1960 roku Powszechna Kasa Oszczędności stała się bankiem państwowym, a w 1993 roku powołana została pierwsza w historii banku Rada Nadzorcza, funkcjonująca na zasadach podobnych do spółek prawa handlowego. Drugi z interesujących nas banków – Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna posługujący się skrótem Bank Pekao SA – jest nieco młodszy, powstał bowiem w 1929 roku. Jak informuje statut banku opublikowany na stronie www.pekao.com.pl, bank ten w okresie przedwojennym miał za zadanie ochronę oszczędności wychodźstwa polskiego, operacje kredytowe, obsługę finansowa eksportu i importu polskiego oraz obsługę przekazów z zagranicy. Po wojnie w nowym systemie bank Pekao przetrwał i zachował samodzielność mimo specyficznego charakteru działania, działał jednak w wąskim sektorze eksportu, dostarczał dewiz dla bilansu płatniczego kraju, a w latach 70. XX wieku wyspecjalizował się w dewizowej obsłudze ludności. Zapis !PeKaO trudno zaakceptować (czy jest on w ogóle używany?). Wielki słownik ortografoczny PWN pod red. E. Polańskiego (reguła 96) tylko wyjątkowo akceptuje wielką literę wewnątrz wyrazów, które są nazwą własną lub wchodzą w jej skład, np. EuroCity, InterCity, EquiLibre, WordPerfect, PageMaker, InterChristiana, MulitBank, MasterCard, CyberWielkopolska itp. Nową manierę zauważa także I. Bajerowa (Zarys historii języka polskiego, Warszawa 2005, s. 149: «W modzie jest też mieszanie majuskuły z minuskułą, różnych formatów pisma, np. bruLion (czasopismo), InterCity (typ pociągu); przed tym zwyczajem przestrzegają zasady ortografii». W dodatku pojawiają się również nazwy o całkiem już nietypowej pisowni z początkową małą literą, które zostały albo zapożyczone, albo utworzone już na gruncie polskim na wzór obcych nazw własnych, takie jak np. nazwy firm (mBank, eService SA, dBASE Inc.), publikacji (cytowany już bruLion), witryn internetowych (eNormy.pl, ePraca.net, eZakupy.com.pl) oraz urządzeń (iPod, iPaq) i programów komputerowych (dBASE, iTunes, iLife, iDVD) itp. Żadna publikacja nie akceptuje bezwarunkowo tego nowego zwyczaju nazewniczego, a Wielki słownik ortografoczny PWN stwierdza wręcz: «Tego zwyczaju nie należy upowszechniać». Coraz więcej organizacji, instytucji, a nawet publikacji nosi już jednak nowatorskie jak na razie nazwy i tytuły naśladujące adresy internetowe, pod którymi znaleźć można organizację (np. Partia Demokratyczna - demokraci.pl), serwis internetowy (Allegro.pl, Gazeta.pl, por. także tytuły książek Krystyny Jandy: www.małpa.pl i www.małpa2.pl, jak również tytuł naszej poradnianej książki: www.poradniajęzykowa.pl). Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2005-01-09 |
| Jak należy napisać zakon Chrystusowców? Według zasady franciszkanie małą literą, ale kościół Franciszkanów. | |
| Nazwy chrystusowiec (zakonnik), ksiądz chrystusowiec pochodzą od nazwy Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej (Societas Christi pro Emigrantibus Polonis, skrót: Schr lub Tchr). W wyrażeniu kaplica (klasztor, kościół) Chrystusowców drugi człon pisany jest wielką literą, w pełnej nazwie zakonu obydwie części nazwy piszemy wielką literą: Zakon Chrystusowców. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-01-07 |
| Szanowni Państwo, wielką literą pisze się Dworzec Centralny, ale jak należy pisać: Dworzec (czy: dworzec) Wrocław Nadodrze, Wrocław Główny itp.? Dziękuję za pomoc. Joanna | |
| Pisownia zależna od tego, co wchodzi w skład nazwy własnej. Główny dworzec Warszawy nazywa się: Dworzec Centralny, ale można też określić go inaczej, np. dworzec Warszawa Centralna; wtedy wyraz dworzec jest wyrazem pospolitym, nie wchodzi w skład nazwy własnej. Także Dworzec Główny w Krakowie lub dworzec Kraków Główny, podobnie dworzec Wrocław Nadodrze; dworzec Wrocław Główny lub Dworzec Główny we Wrocławiu. Aldona Skudrzyk |
|