Ortografia | 2015-12-16 |
Jak poprawnie zapisać skrót rzeczownika gimnazjum - gim. czy gimn.? | |
„Wielki słownik ortograficzny PWN” podaje jednoznaczną odpowiedź na to pytanie. Poprawny skrót rzeczownika gimnazjum brzmi: gim. (z kropką). Katarzyna Krulicka |
Ortografia | 2015-11-25 |
Dlaczego słowo długi pisze się przez u a nie ó? Jaka jest jego etymologia? W języku rosyjskim jest przecież долго, które brzmi, jakby pochodziło z tej samej rodziny. | |
Wyraz polski długi oraz rosyjski долгий (dołgij) rzeczywiście wywodzą się od tego samego źródłosłowu prasłowiańskiego. Ten rodzimy i znany całej słowiańszczyźnie przymiotnik (por. np. czeski dlouhý, ukraiński dovhyj) kontynuuje prasłowiańską formę *dḷ’gъ. W formie tej występuje ḷ’, czyli sonant miękki l. Sonanty są to spółgłoski płynne (r, l) zgłoskotwórcze, a zatem takie, które mogą tworzyć sylabę. Około X wieku nastąpił proces zwany wokalizacją sonantów; ponieważ jednak już wówczas języki słowiańskie nie stanowiły względnie jednorodnej wspólnoty językowej (grupa prasłowiańska istniała od około VI w. p.n.e. do około VI w. n.e.), proces ten przebiegał z różnym skutkiem w poszczególnych językach. I tak w języku polskim sonant l miękki, jeśli występował po spółgłosce zębowej, a taką jest d, przechodził w łu, np.: dłubię, tłukę, tłusty. Natomiast w języku rosyjskim wokalizacja sonantu ḷ’ dawała grupę oł, np. волк (vołk). Zauważmy przy tym, że zgłoskotwórcze ḷ istnieje do dziś w języku czeskim (np. vlk, vlna) i słowackim (np. tlstý), a zgłoskotwórcze ṛ w czeskim (np. trh), słowackim (np. zrno), słoweńskim (np. vŕh), serbskim, chorwackim i macedońskim. Warto też dodać, że nie tylko etymologia, pochodzenie wyrazu decyduje o jego zapisie; obok pisownianej zasady historycznej są jeszcze zasady: fonetyczna, morfologiczna i konwencjonalna. Przypomnijmy w tym miejscu, że np. wyraz ślusarz (pochodzący od niem. Schloss ‘zamek’) zapisywano niegdyś – zgodnie z historyczną motywacją ślósarz. Ślady tej dawnej pisowni dostrzegamy np. w nazwiskach typu Ślósarczyk czy Ślósarz. |
Ortografia | 2015-11-14 |
Czy w zdaniu Pozostała działalność w zakresie opieki zdrowotnej, gdzie indziej niewymieniona/niesklasyfikowana łączna pisownia wyrazów niewymieniona i niesklasyfikowana jest jedyną słuszną, czy może dopuszcza się również zapis oddzielny? | |
Zarówno niewymieniona, jak i niesklasyfikowana powinny mieć pisownię łączną zgodnie z zasadą, że partykułę przeczącą nie pisze się łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi (zob. „Zasady pisowni polskiej”: http://sjp.pwn.pl/zasady/;629516). Przez 1997 rokiem nie z imiesłowami w znaczeniu przymiotnikowym pisać należało rozdzielnie, a łącznie z imiesłowami w znaczeniu czynnościowym, czasownikowym; pisano zatem niepalący o kimś, kto nie palił papierosów wcale (była jego stała cecha), a nie palącym był ten, kto nie palił w danym momencie (imiesłów odnosił się do wykonywania czynności). Pierwsza uchwała ortograficzna Rady Języka Polskiego z 1997 roku dotyczyła właśnie tego by wprowadzić jednolitą, łączna pisownię nie z imiesłowami odmiennymi (zob. http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=73:pisownia-qnieq-z-imiesowami-przymiotnikowymi&catid=43:uchway-ortograficzne&Itemid=59), lecz w uchwale zastrzeżono, że dopuszczalna jest świadoma pisownia rozdzielna, jeżeli piszącemu szczególnie zależy na podkreśleniu czynnościowego („czasownikowego”) charakteru znaczenia zaprzeczanego imiesłowu. Prof. Walery Pisarek, honorowy przewodniczący RJP, traktuje tak umotywowaną pisownię rozdzielną jako przejaw wyższej świadomości językowej, pozwalającej odróżnić oba odcienie znaczeniowe, o których była mowa wyżej. Uchwała z 1997 roku miała na celu uproszczenie reguły, która sprawiała wiele kłopotów użytkownikom polszczyzny. |
Ortografia | 2015-11-12 |
Szanowni Państwo, przygotowuję pracę dotyczącą ochrony środowiska i proszę o rozstrzygnięcie wątpliwości w zakresie pisowni terminologii z nią związanej. Np. czy bloki energetyczne są wysokosprawne (tak jak silniki wysokoprężne) czy wysoko sprawne (jak podają słowniki)? I generalnie: w jakich sytuacjach możliwy jest dwojaki zapis podobnych do wymienionych przeze mnie terminów, jeśli nie odnotowano takiej możliwości w słownikach ortograficznych (np. słowniki PWN odnotowują wysoko rozwinięty i wysokorozwinięty, ale tylko wysoko sprawny). Serdecznie pozdrawiam Katarzyna |
|
Słowniki nie odnotowują wszystkich form, zwłaszcza tych, które kształtują się na gruncie różnych dyscyplin naukowych i które stają się terminami albo określeniami stałych cech produktów. Dobrymi przykładami mogą być przymiotniki długodojrzewający, który nazywa typ sera, szybkoschnącyodnoszony do różnego typu klejów i zapraw, głośnomówiący używany w odniesieniu do zestawu pozwalającego rozmawiać przez telefon komórkowy podczas jazdy samochodem, wysokomleczny mający zastosowanie w nazewnictwie hodowców bydła mlecznego, wysokorozwinięty (taki, który osiągnął wysoki stopień rozwoju) i wiele innych. Wedle zasad pisowni polskiej (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/134-Pisownia-wyrazen-typu-dziko-rosnacy-lekko-strawny-nowo-otwarty;629461) wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie, lecz – jak pokazują przykłady – niektóre wyrażenia tego typu scalają się w pisowni, ponieważ nie wykazują już doraźnej cechy obiektu, do którego się odnoszą, lecz określają o trwałą właściwość obiektu. Skoro bloki energetyczne są wysokosprawne i wysokosprawność jest ich stałą cechą, to konieczna jest już pisownia łączna. |
Ortografia | 2015-11-12 |
Jak jaka jest pisownia wyrazów nieuprawiający (np. ziemi, sportu), nienadchodzący (czas)? | |
Oba przykłady z nie powinny mieć pisownię łączną zgodnie z zasadą, że partykułę przeczącą pisze się łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/;629516). Rozdzielnie należałoby zapisać partykułę nie w wyraźnych przeciwstawieniach, jak np. czas nie nadchodzący, ale miniony; nie uprawiający, lecz zaniedbujący ziemię. Jeżeli chcemy szczególnie podkreślić czynnościowy („czasownikowy”) charakter znaczenia zaprzeczanego imiesłowu, zasady pisowni polskiej dopuszczają świadomą rozłączną pisownię partykuły nie. |
Ortografia | 2015-11-12 |
Jak należy zapisać wyrazy typu okołotreningowy (około treningowy)? Jeśli łącznie – są okropnie długie... | |
Okołotreningowy to wyraz słowotwórczo złożony, a te pisze się łącznie, podwodnie jak podbiegunowy, międzynarodowy, przedwyborczy, przydomowy, naszyjnik, nagrobek, podkolanówka. „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. A. Dubisza definiuje około- następująco: «pierwszy człon przymiotników złożonych oznaczający bliskie położenie czegoś, występowanie, ruch dookoła tego, co nazywa drugi człon złożenia, np. okołobiegunowy, okołorównikowy, okołosłoneczny, także bliski związek z czymś, np. okołobudżetowy, okołokonkordatowy». Warto dodać, że to nie są najdłuższe formy w polszczyźnie. Proszę spojrzeć na tę: ponaddziewięćdziesięciodziewięcioipółletni. |
Ortografia | 2015-11-11 |
Bardzo proszę o poradę w sprawie skrótów nazw oddziałów wojskowych. Czy dla nazwy 2. Dywizja Piechoty Legionów Armii Krajowej prawidłowy będzie zapis 2. DPLeg. AK? Czy dla nazwy 3. Pułk Piechoty Legionów Armii Krajowej prawidłowy będzie zapis 3. ppleg. AK? Czy dla nazwy 72. Pułk Piechoty Armii Krajowej prawidłowy będzie zapis 72. pp AK. Bardzo proszę o rozstrzygnięcie moich wątpliwości i wskazanie prawidłowych form skrótów. | |
Rzeczownik dywizja w skrótowcach nazw oddziałów wojskowych zapisuje się wielką literą, a rzeczownik pułk małą, dlatego też układ wielkich i małych liter powinien być następujący: DPLeg ‘dywizja piechoty legionów’, ppleg ‘pułk piechoty Legionów’. Skróty i skrótowce wszelakie gromadzi „Wielkim słowniku skrótów i skrótowców” Piotra Müldnera-Nieckowskiego. Z tejże publikacji pochodzą następujące formy: pa ‘pułk artylerii’, pccz ‘pułk ciężkich czołgów’, dal ‘dywizjon artylerii lekkiej’, dappanc ‘dywizjon artylerii przeciwpancernej’, dar ‘dywizjon artylerii rakietowej’, DAPlot ‘dywizja artylerii przeciwlotniczej’, DLB, DLBomb ‘dywizja lotnictwa bombowego’, DLM, DLMyśl ‘dywizja lotnictwa myśliwskiego’, DSpad ‘dywizja spadochronowa’. Bardzo przydatną wypowiedź na temat pisowni nazw jednostek wojskowych przedstawił w Poradni Językowej PWN dr Maciej Malinowski (zob. http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/nazwy-jednostek-wojskowych;12655.html). Autor wskazuje w niej między innymi, że w kropka po cyfrach będących numerami jednostek wojska nie jest konieczna. Jeśli idzie o kropki po wymienionych skrótowcach, to zapisy słownikowe oraz wojskowe są dość niejednolite, np. „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN” pod red. E. Polańskiego podaje zapis ppanc. z kropka na końcu (http://sjp.pwn.pl/so/ppanc;4495359.html), a słownik Müldnera-Nieckowskiego – wersję z kropką i bez niej. Można uznać, że w użyciu specjalistycznym, wojskowym funkcjonują obie formy i przyjąć równoległe zapisy: 2 DPLeg AK,2 DPLeg. AK, 3 ppleg. AK, 3 ppleg AK, 72 pp AK, 72 pp. AK – każdy z nich będzie równie czytelny i jednoznaczny, zwłaszcza w kontekście. |
Ortografia | 2015-11-11 |
„Absolwenta Wyższej Szkoły Handlowej, Najstarszego zawodowo Kupca w Polsce Długoletniego członka i honorowego Prezesa Zrzeszenia Handlu i Usług w Wolsztynie” Taka jest dosłownie treść tablicy pamiątkowej. Czy prawidłowo użyto dużych liter w słowie Najstarszego, Kupca, Długoletniego oraz czy prawidłowy jest brak kropek na końcu zdania? |
|
Nie widzę tu zdania, które należałoby zamknąć kropką, bo w cytowanym tekście brak osobowej formy czasownika (być może cytowany jest jednak niepełny tekst). Kropkę zresztą pomija się na afiszach, transparentach i szyldach, sloganach reklamowych, a g=do tej grupy zaliczymy też napisy na tablicach pamiątkowych, nagrobkach itp. (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/354-Po-napisach-na-afiszach-transparentach-i-szyldach-sloganach-reklamowych;629762.html). Jeśli idzie o ortografię, trudno znaleźć uzasadnienie dla wielkich liter w wyrazach najstarszego, kupca, długoletniego, nawet posiłkując się zasadą pisowni polskiej mówiącą, że wielka litera używana jest ze względów uczuciowych i grzecznościowych, stanowiąc wyraz postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) nadawcy w stosunku do osób, o których pisze (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/97-Zasady-uzycia;629418.html). Także rzeczowniki absolwent (jako rzeczownik pospolity, nie nazwa własna) i prezes (jako nazwa piastowanego stanowiska) powinny się rozpoczynać od małych liter (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/116-Nazwy-godnosci;629438). |
Ortografia | 2015-11-11 |
Witam serdecznie, czy w życzeniach świątecznych dla kontrahentów zwrot życzą Zarząd i Pracownicy powinno być pisane wielką literą czy małą? Jaka jest reguła językowa na stosowanie w tym wypadku wielkiej lub małej litery? | |
Zgodnie z zasadami pisowni polskiej wiele form można zapisać wielką literą z powodów uczuciowych i grzecznościowych, jeśli mamy na względzie wyrażenie szacunku albo podkreślenie ważności osoby, pojęcia, nazwy wydarzenia dziejowego itp. Ma tu zastosowanie reguła mówiąca, że wielką literą piszemy nazwy osób, do których się zwracamy w listach prywatnych i oficjalnych oraz urzędowych podaniach, a także nazwy osób bliskich adresatowi lub piszącemu (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/98-Nazwy-osob-do-ktorych-sie-zwracamy-w-listach-podaniach;629419.html). Oficjalne pismo z życzeniami świątecznych dla kontrahentów również można zaliczyć do tych tekstów, w których postawa szacunku powinna się przejawiać zarówno w stosunku do adresatów życzeń, jak i tych, którzy życzenia składają. Jak podkreśla się w zasadach pisowni, użycie wielkiej litery „ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę piszącemu, ponieważ użycie wielkiej litery jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w stosunku do tego, o czym pisze” (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/97-Zasady-uzycia;629418.html). Podobnie nazwy wydarzeń dziejowych zgodnie z zasadami powinniśmy pisać małą literą, jak powstanie styczniowe, postanie warszawskie, druga wojna światowa itp. (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/105-Nazwy-wydarzen-lub-aktow-dziejowych;629427.html), lecz ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku możemy te nazwy zapisać wielką literą: Powstanie Styczniowe, Postanie Warszawskie, Druga Wojna Światowa itp. (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/99-Wyrazy-i-wyrazenia-Ojczyzna-Kraj-Orzel-Bialy-Narod;629420.html). Nadawcy cytowanego w pytaniu fragmentu życzeń używając wielkich liter, wpisują się w konwencje grzecznościowe, okazując szacunek zarówno zarządowi, jak i pracownikom firmy. |
Ortografia | 2015-11-10 |
Szanowni Państwo, piszę w sprawie pisowni słowa bank. Chodzi o wyrażenia typu: niektórzy pracownicy naszego banku mają…, przypominamy, że w naszym banku obowiązują zasady… W większości różnych publikacji w takich wyrażeniach słowo bank pisane jest wielką literą. Szczególnie przez same banki. Czy słowo bank nie jest słowem pospolitym, takim samym jak np. słowo fabryka? Właściciel fabryki do swoich pracowników napisałby raczej tak: niektórzy pracownicy naszej fabryki mają... (a nie Fabryki), przypominamy, że w naszej fabryce (a nie Fabryce) obowiązują zasady… Pisanie wielką literą słowa bank tłumaczone jest tym, że w tekście zastępuje ono całą formalną nazwę, którą pisze się wielką literą, albo że jest to część nazwy własnej, albo tym, że słowo bank w takim tekście nie jest słowem pospolitym, bo oznacza nie jakiś tam bank, tylko ten jeden konkretny Bank. Proszę o wykładnię w tej sprawie. |
|
Zgodnie z zasadami pisowni polskiej (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/93-Skrocone-nazwy-instytucji-i-ich-dzialow;629413.html) wielką literą „można zapisać skrócone nazwy instytucji i ich działów, których pełna nazwa została wymieniona wcześniej, np. Instytut Języka Polskiego zatrudnia 60 osób. W Instytucie prowadzone są badania nad stanem współczesnej polszczyzny (albo: W instytucie prowadzone są badania nad...)”. Zapewne tą zasadą kierują się banki, urzędy i inne instytucje, używając wielkich liter przy wymienianiu nie tylko swych pełnych nazw, lecz także nazw skróconych, ograniczających się do wyrazów, które – bez kontekstu – można byłoby uznać za nazwy pospolite. Zasady pisowni polskiej uwzględniają takie sytuacje, nakazując pisownię małą literą nazw urzędów, władz, instytucji, organizacji, zakładów używane w znaczeniu nazw pospolitych (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/113-Nazwy-urzedow-wladz-instytucji-organizacji-zakladow-uzywane-w-znaczeniu-nazw-pospolitych;629435). „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN” pod red. E. Polańskiego podaje przykłady: Sprawdziłam oprocentowanie lokat w sześciu bankach. Kupiłam tę książkę w księgarni na uniwersytecie. Jeśli więc bank nazywa się Narodowy Bank Polski, Bank Pocztowy, Bank PKO SA itp., to w tekście, w którym używa się rzeczownika bank jako ewidentnego nawiązania do tej nazwy własnej, może wystąpić pisownia Bank, podobnie jak Urząd Skarbowy czy Urząd Miejski może w tekście pisma użyć nawiązania do swej nazwy za pomocą pisowni Urząd. Jeśli jakiś zakład pracy ma w oficjalnej nazwie rzeczownik fabryka, to sytuacja jest analogiczna. Fabryka Maszyn Górniczych „NIWKA” SA ma na swojej stronie internetowej zdanie: Poza przedstawionym wyżej w sposób ramowy programem produkcji maszyn i urządzeń górniczych fabryka oferuje wykonanie maszyn i urządzeń na zamówienie i według dokumentacji klienta, lecz równie poprawny byłby zapis Fabryka oferuje wykonanie maszyn i urządzeń, ponieważ wcześniejszy tekst na stronie zawiera pełną nazwę tego zakładu produkcyjnego. |
Ortografia | 2015-11-08 |
Mówiący po angielsku mają skrót WWII lub WW II (forma rzadziej spotykana) oznaczający drugą wojnę światową (od nazwy World War II). Jaki my, Polacy, mamy skrót dla sformułowania druga wojna światowa? Czy istnieje takowy? | |
My, Polacy, nie lubujemy się w skrótowcach aż tak bardzo, a w dodatku do drugiej wojny światowej, która w Polsce się rozpoczęła i pochłonęła wiele istnień ludzkich spośród naszego narodu, mieliśmy specyficzny stosunek. Owszem, bywają w użyciu skróty, bo te są czasem konieczne (np. w wydawnictwach encyklopedycznych). Piotr Müldner-Nieckowski w „Wielkim słowniku skrótów i skrótowców” odnotowuje dwie wersje: II w. św., II w. świat., ale nie znajdziemy ich w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. Edwarda Polańskiego (http://sjp.pwn.pl) ani w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. Andrzeja Markowskiego, a „Słownik skrótów i skrótowców” Jerzego Podrackiego podaje tylko znana Panu wersję angielską. |
Ortografia | 2015-11-08 |
Która wersja jest poprawna: lady Makbet czy Lady Makbet? Słownik PWN zaleca pisownię nazw postaci literackich wielkimi literami (np. Czerwony Kapturek, Piotruś Pan), a jednocześnie w haśle słownikowym stosuje małą literę: lady Makbet. | |
Zapis wielką literą będzie wskazywał na użycie nazwy pospolitej lady w funkcji części nazwy własnej (nazwy postaci literackiej), więc pisownię taką – Lady Makbet – można uznać za poprawną. Warto jednakże zauważyć, że „Słownik postaci literackich” Andrzeja Makowieckiego notuje nazwę lady Makbet z użyciem małej litery, podobnie „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN” pod red. E. Polańskiego (zob. http://sjp.pwn.pl/so/Makbet;4461516.html), co powinno stanowić ostateczny argument za pisownią lady Makbet, ponieważ tytuł lub zwrot grzecznościowy lady zapisujemy małą literą zgodnie z zasadami ortograficznymi. Aleksandra Weber |
Ortografia | 2015-11-08 |
Proszę o wskazówki, jaką literą pisać wyrazy OSCAR, OSCAROWE (wielką czy małą, a może też pisane przez k?) podczas redagowania sprawozdania ze szkolnej uroczystości rozdania nauczycielskich statuetek, np. uroczysta gala, podczas której na wzór Amerykańskiej Akademii Filmowej przyznano okolicznościowe Oscary; szkolną galę oscarową poprowadzili uczniowie klasy III gimnazjum. | |
Oscar to oficjalna nazwa nagrody Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej; nazwa ta w formie oryginalnej jest odnotowana w „Wielkim słowniku ortograficznym języka polskiego” pod red. E. Polańskiego (zob. http://sjp.pwn.pl/so/Oscar;4481841.html) i tak należałoby ja zapisywać w odniesieniu do prawdziwych Oscarów (zgodnie z regułą zasad pisowni polskiej dotyczącą jednowyrazowych nazw nagród, jak Felix, Nike, Nobel, Pulitzer: http://sjp.pwn.pl/zasady/87-Jednowyrazowe-nazwy-nagrod;629406). Jeśli używamy tej nazwy na gruncie polskim w odniesieniu innym niż wymienione nagrody filmowe, czyli jak w Pani pytaniu, możemy użyć formy spolszczonej Oskar, Oskary, która będzie wskazywać właśnie na odmienność od wersji oryginalnej. Formę przymiotnika zapiszemy małą literą: oskarowy, a w odniesieniu do nagród filmlowych – oscarowy. |
Ortografia | 2015-11-08 |
Czy pisanie wyrazu piszę dla 1 os. bez głoski nosowej jako pisze to błąd ortograficzny czy fleksyjny? | |
Jeśli ktoś zamiast formy 1. os. lp. używa formy 3. os. lp., to nie popełnia błędu fleksyjnego, lecz składniowy, ponieważ wzajemne wymagania między podmiotem i orzeczeniem w zdaniu zwykle jednak wyraźnie nakazują, aby czasownik będący w związku głównym z rzeczownikiem lub zaimkiem (podmiotem) niebędącym zaimkiem osobowym ja przybrał formę 3. os. lp., a jeśli podmiot jest zaimkiem lub nie jest wyrażony, lecz wiemy, że nadawcą wypowiedzi jest osoba mówiąca o sobie ja, orzeczenie ma mieć formę 1. os. lp., np. Piszę. Ja piszę. On pisze. Uczeń pisze. Jeśli chcemy w zdaniu (na przykład) !Ja pisze powieść wskazać błąd ortograficzny, to użycie pisze zamiast piszę nazwiemy błędem rażącym. Klasyfikację błędów ustaliła Komisja Dydaktyczna Rady Języka Polskiego (www.rjp.pan.pl) na podstawie reguł ortografii polskiej, co zawarto w dokumencie pt. „Ustalenia dotyczące błędów ortograficznych” z 21 lutego 2005 roku. Za błędy ortograficzne rażące uznano błędy w zakresie pisowni wyrazów z ó-u, rz-ż (w tym wyjątki od pisowni rz po spółgłoskach), ch-h; partykuły nie z różnymi częściami mowy; w pisowni zakończeń -ji, -ii, -i; wyrazów wielką i małą literą (z wyjątkiem pisowni przymiotników dzierżawczych); cząstki -by z osobowymi formami czasownika; przedrostków roz-, bez-, wez-, wes-, wz-, ws- oraz właśnie błędy w pisowni samogłosek nosowych (ą, ę) i połączeń om, on, em, en. |
Ortografia | 2015-11-06 |
Chciałbym zapytać o wykładnię pisowni nazw węzłów autostradowych. Spotyka się nawet w oficjalnych dokumentach właściwie każdą kombinację: w cudzysłowie, bez cudzysłowu, wszystko wielkimi literami, część wielką literą. | |
Pisownia takich wyrażeń, które określają węzły komunikacyjne, nie powinna nastręczać kłopotów: część określana jest wyrażeniem pospolitym węzeł autostradowy (jak ulica, plac, aleja); druga część jest właściwą nazwą własną, jak Murckowska, Łódź, Sośnica. Poprawna pisownia to zatem np. węzeł autostradowy Łódź Północ, węzeł Sośnica, węzeł Przylesie. Cudzysłów nie jest konieczny w zapisie tego typu nazw, nie wymagają one bowiem specjalnego wyodrębniania jak np. słowa cytowane czy specyficzne, ironiczne użycia wyrazów i wyrażeń – a do tego służy nam cudzysłów (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Cudzyslow;629866.html). Pisownia z cudzysłowem ma pewnie źródło w tym, że zgodnie z zasadami pisowni polskiej, co widać w praktyce językowej, można go użyć w celu wyodrębnienia nazwy własnej, jak przezwisko, pseudonim, kryptonim, nazwa własna instytucji lub obiektu (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/446-Cudzyslow-uzyty-do-wyodrebnienia-niektorych-nazw-wlasnych;629878.html), ale konieczności takiej nie ma i często cudzysłów bywa nadużywany. Użytkownicy języka mają także często problem z rozpoznaniem, co jest nazwą własną, a co rzeczownikiem pospolitym. Istotny dla ustalania się pisowni nazw węzłów może być również fakt, że nazwy lokali można pisać z cudzysłowem, co pokazuje reguła dotycząca pisowni tych nazw wielką literą (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/83-Jedno-i-wielowyrazowe-nazwy-wlasne-przedsiebiorstw-i-lokali;629402) z pominięciem rzeczowników pospolitych kawiarnia, hotel, zajazd, apteka, księgarnia, sklep, bar, winiarnia itp. Można więc pisać np. apteka Pod Orłem, bar Flisak, hotel Pod Różą, kawiarnia Kryształowa, kino Rialto, księgarnia U Trzech Panów, schronisko Murowaniec, sklep Orient, spichrz Pod Jeleniem, winiarnia Bachus, zajazd U Kmicica, albo: apteka „Pod Orłem”, bar „Flisak”, hotel „Pod Różą”, kawiarnia „Kryształowa”, kino „Rialto”, księgarnia „U Trzech Panów”, schronisko „Murowaniec”, sklep „Orient”, spichrz „Pod Jeleniem”, winiarnia „Bachus”, zajazd „U Kmicica”. Możliwe jest zatem, że pisownia nazw węzłów autostradowych ustali się ostatecznie dwojaka – z cudzysłowem lub bez niego. Ważne, aby pamiętać o małej literze w słowie węzeł w analogii do pisowni rzeczownika ulica. |
Ortografia | 2015-11-06 |
Mam problem z pisownią określenia gdańska starówka w rozumieniu ul. Długiej, posągu Neptuna i okolic. Czy powinnam pisać to małą czy wielką literą? Intuicja podpowiada, że małą – nie jest to nazwa własna, nazwa urzędowa konkretnej dzielnicy, raczej sformułowanie potoczne... | |
Intuicja Pani nie zawodzi! „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN” pod red. E. Polańskiego odnotowuje słowo starówka pisane małą literą w znaczeniu ‘stara część miasta’ (zob. http://sjp.pwn.pl/so/starowka;4514792.html). „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza podaje przykłady warszawska, gdańska starówka; kręte uliczki starówki. Pisana wielką literą Starówka może się pojawić w tekście jako potoczna nazwa Starego Miasta (zob. WSO: http://sjp.pwn.pl/so/Starowka;4514791.html). |
Ortografia | 2015-11-04 |
Piszemy łódzka Filmówka czy filmówka? | |
Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk (www.rjp.pan.pl) z 2008 roku w sprawie zapisu potocznych jednowyrazowych nazw ośrodków dydaktycznych (przedszkoli, szkół i uczelni, bibliotek i in.) nazwy takie należy zapisywać od wielkiej litery – w cudzysłowie lub bez cudzysłowu. W uchwale podano następujące przykłady: Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna – „Filmówka” lub Filmówka; II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Śniadeckiego – „Śniadek” lub Śniadek; V Liceum Ogólnokształcące im. Księcia Józefa Poniatowskiego – „Poniatówka” lub Poniatówka; X Liceum Ogólnokształcące im. Królowej Jadwigi – „Królówka” lub Królówka; Biblioteka Jagiellońska – „Jagiellonka” lub Jagiellonka. |
Ortografia | 2015-11-04 |
Szanowni Państwo, prosiłabym o informację, w jaki sposób zapisuje się podtytuły czasopism. Czy wszystkie człony powinny być zapisane wielkimi literami, np. „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, czy wielką literą otwiera się tylko nowe zdanie, tj. „Konteksty. Polska sztuka ludowa”? Dziękuję za pomoc. |
|
Wprawdzie w tytułach gazet, czasopism i cykli wydawniczych oraz nazwy wydawnictw seryjnych wielką literą piszemy wszystkie wyrazy z wyjątkiem przyimków i spójników, które znajdują się wewnątrz tych nazw (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/72-Tytuly-czasopism-i-cykli-wydawniczych-oraz-nazwy-wydawnictw-seryjnych;629390.html), to jednak w podtytuły czasopism oraz tytuły jednorazowych dodatków do pism pisze się tak jak tytuły książek, czyli wielką literą pisze się tylko człon pierwszy, pozostałe człony małą literą. W tytułach stałych dodatków wszystkie człony oprócz spójników i przyimków pisze się wielką literą. Zapis ten zawarto w aneksie do zasad pisowni polskiej (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Aneks;5551461.html) jako wynik uchwały Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk (www.rjp.pan.pl). Piszemy zatem tytuły czasopism: „Gazeta Wyborcza”, „Życie Warszawy”, „Tygodnik Powszechny”, „Polityka”, „Zwierciadło”, „Kobieta i Życie”, „Listy z Teatru”, „Literatura na Świecie” itd., a nazwy czasopism z podtytułami zapisujemy następująco: „Tele Tydzień. Popularny magazyn telewizyjny”, „Tele Świat. Magazyn telewizyjny”, „Cogito. Szkoła – matura – studia – życie”. We wspomnianej uchwale czytamy, że podtytułem jest formuła następująca każdorazowo po tytule czasopisma, umieszczona na jego stronie tytułowej (w zależności od układu graficznego – np. za tytułem albo właśnie po nim). Jeśli spojrzymy na okładki tego czasopisma „Konteksty”, nie znajdziemy wprawdzie takiego układu graficznego (zob. http://www.konteksty.pl/), lecz skrupulatne opisy biblioteczne – np. w katalogach dostępnych w Internecie – zachowują kolejność tytułu i podtytułu. Zgodnie z powyższym poprawny zapis to „Konteksty. Polska sztuka ludowa”. |
Ortografia | 2015-11-02 |
Jak poprawnie zapisać mmm jako dźwięk zamyślenia? | |
Tej formy nie odnotowują słowniki języka polskiego czy ortograficzne, ale w tekstach literackich znajdujemy je dość często, bo twórcy chcą wiernie odtworzyć kształt naturalnego dialogu, w którym przecież pojawiają się dźwięki w opisach naukowych nazywane pauzami wypełnionymi. Słowami owe pauzy nie są, przyjmują postaci yyy, eee, mmm, hmm, z których jedynie ostatnią można znaleźć w słownikach, lecz zapisaną jako hm z definicją «wykrzyknik wyrażający namysł mówiącego i zarazem niepewność co do reakcji słownej na daną sytuację» („Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza, zob. także w słowniku na stronie Wydawnictwa PWN: http://sjp.pwn.pl/doroszewski/hm;5433448.html) i przykładami: Hm, nie wiem, co powinienem powiedzieć. Szkoda, że autor nie dostrzegł pewnych, hm, nieścisłości w swoim reportażu. „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego” pod red. E. Polańskiego) również zawiera jedynie formy hm i hm! różniące się intonacją (zob. http://sjp.pwn.pl/so/hm;4441652.html). W literaturze naukowej przyjęło się zapisywać pauzy wypełnione jako trzy jednakowe znaki: yyy, eee, mmm, choć zapewne fakt, że są one objawami niepłynności, czyli tego, że mówiący zahamował lub spowolnił wybór elementów wypowiedzi, co może trwać dłużej lub krócej, powoduje, że interesujący nas ciąg dźwięków mógłby zostać ewentualnie zapisany za pomocą większej liczby liter. Zapis trzyliterowy i wskazanie możliwości dodawania kolejnych liter znajdziemy w „Słowniku onomatopei, czyli wyrazów dźwięko- i ruchonaśladowczych” Mirosława Bańki (Warszawa 2009, s. 116). W słowniku tym mmm jest definiowane jako nazwa nieartykułowanego, nosowego dźwięku, jaki ludzie wydają, gdy zastanawiają się, co powiedzieć, a także – w znaczeniu drugim – jako nazwa dźwięku, który ludzie wydają, gdy coś im się bardzo podoba, a zwłaszcza bardzo smakuje. Na koniec warto wskazać kilka prac naukowych, w których pojawiają się opisy (i zapisy) pauz wypełnionych: Krystyna Rudek-Data „Pauza a przerwanie w wypowiedzi mówionej”. W: „Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa”. T. 1. Red. B. Dunaj. Kraków 1972, s. 103–108. Janina Labocha „Przerwania jako sygnały trudności wyboru leksykalnego i formalnego w polszczyźnie mówionej”. W: „Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa”. T. 1. Red. B. Dunaj. Kraków 1972, s. 111–120. Piotr Bąk „Przerywniki jako charakterystyczna cecha języka potocznego”. „Poradnik Językowy”, 1974, z. 1, s. 24–30. Małgorzata Kita „Wypowiedzi przerwane we współczesnym polskim języku potocznym: na materiale autentycznych tekstów potocznych i tekstów beletrystycznych”. Katowice 1989. Anna Majewska-Tworek „Niepłynność wypowiedzi w oficjalnej odmianie polszczyzny. Propozycja typologii”. Wrocław 2014. |
Ortografia | 2015-10-31 |
Moje wątpliwości dotyczą zdania: Rozwój energetyki na południowym Bałtyku. Czy południowy należy pisać małą literą i czy przed słowem Bałtyk czy po nim? |
|
Zapis południowy Bałtyk jest właściwy, ponieważ połączenie tych dwóch słów nie jest nazwą własną, jak np. Ameryka Północna czy Europa Środkowo-Wschodnia, lecz wskazuje jedynie na część tego zbiornika wodnego. Zasady pisowni polskiej mówią, że przymiotniki: południowy, północny, wschodni, zachodni pisze się wielką literą, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych, nazw państw oraz innych jednostek terytorialnych lub administracyjnych, np. Beskidy Wschodnie, Europa Zachodnia, Morze Północne, Przylądek Północny, Republika Południowej Afryki, Tatry Zachodnie, Wyspa Południowa, Zachodni Brzeg Jordanu, Ziemia Północna. Jeśli mowa jest jedynie o części jakiegoś obszaru, stosuje się pisownię małą literą, np. Zwiedziłem zachodnią Europę. Nad Polskę północną przesuwa się niż znad Skandynawii (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/81-Wielowyrazowe-nazwy-geograficzne-i-miejscowe;629400). Wymienione powyżej nazwy pokazują również prawidłowość szyku: nazwy geograficzne mają przymiotniki południowy, północny, wschodni, zachodni w pozycji drugiej (Europa Zachodnia), a gdy mowa o terytoriach, przymiotnik jest przed nazwą właściwą (zachodnia Europa). W dokumencie Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP pt. „Nazewnictwo geograficzne świata” (zeszyt 10 „Morza i oceany”. Warszawa 2008, s. 51, zob. http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zeszyty/zeszyt_10.pdf) znajdujemy jedynie nazwy Bałtyk i Morze Bałtyckie, a zatem poszczególne części tego morza nie stanowią nazw geograficznych pisanych wielkimi literami. |