Ortografia | 2008-02-06 |
Proszę o wskazanie zasady regulującej pisownię z cząstką -ć; np. będę-ć czy będęć, ona-ć czy onać, że-ć czy żeć? | |
Pisownia partykuły -ć jest łączna, por. boć, toć, ponoć, zob. reguła 154 polskiej pisowni, a więc: będęć, onać, żeć. Aldona Skudrzyk{/>] |
Ortografia | 2008-02-04 |
Czy określenie ciemno niebieski pisze się razem czy oddzielnie? | |
Kolor ciemnoniebieski to niebieski o ciemnym odcieniu. Określenie to jest przymiotnikiem złożonym z członów nierównorzędnych znaczeniowo, w którym główne znaczenie zawarte jest w członie drugim (niebieski), a człon pierwszy (ciemno-) określa bliżej to znaczenie. Tego typu wyrazy pisze się w polszczyźnie łącznie, a reguluje to zasada 136 polskiej ortografii. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2008-02-04 |
Spotkałem się ze stwierdzeniem, że prawidłową odmianą słowa pomagać jest pomódz. Podobno wynika to z logiki języka polskiego. Słowo pomóc natomiast logicznie pochodziłoby od słowa pomakać. Jak to jest? Czy przedwojenna reforma języka polskiego była więc nielogiczna? | |
Poprawną, umotywowaną etymologicznie formą dokonaną od pomagać jest pomóc. W języku polskim większość bezokoliczników ma zakończenie -ć. Tylko nieliczne, mające w temacie spółgłoskę tylnojęzykową (g, k) są w bezokoliczniku zakończone na -c (np. móc, biec, rzec, piec, wlec). Taka norma występowała w polszczyźnie od najdawniejszych czasów, gdyż jest efektem przemian fonetycznych, jakie się dokonały w okresie prasłowiańskim i staropolskim. Przejściowo, w XIX stuleciu pojawiła się tendencja, by bezokolicznik czasowników mających w temacie spółgłoskę g zapisywać z zakończeniem -dz. Było to nawiązanie do istniejącej w języku polskim oboczności g : dz, np. noga - nodze, droga – drodze. Stąd w XIX wieku wprowadzono zapis bezokoliczników: módz, biedz, strzedz, pomódz itp. (odmiana czasowników: mog-ę, biegn-ę, strzeg-ę, pomog-ę). Pisownia taka obowiązywała aż do 1918 roku. Nie miała ona jednak uzasadnienia w historycznym rozwoju, ponieważ zakończenie bezokolicznika nigdy nie wchodzi w alternację fonologiczną z tematem czasownika, gdyż jest zupełnie niezależnym morfemem. Można więc powiedzieć, że norma XIX-wieczna miała charakter pseudoetymologiczny, dlatego została zniesiona. Nawiązywanie obecnie do pisowni, która była stosowana tylko przez około 100 lat i została dawno wyeliminowana jako niepoprawna i nieuzasadniona żadnymi względami językowymi, jest obecnie błędne. Mirosława Siuciak |
Ortografia | 2008-02-01 |
Czy w pracy napisanej przez ucznia wyraz: ide zamiast idę itp. można uznać za błąd ortograficzny? | |
Z całą pewnością zapis (!)ide zamiast idę jest błędem ortograficznym. Ten zapis bowiem oddaje wymowę wyrazu, nie jest zaś zgodny z zasadami pisowni -ę na końcu wyrazu. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2008-01-11 |
Jak powinno się poprawnie napisać: Północna Dakota czy Dakota Północna? | |
Wielki słownik ortograficzny PWN odnotowuje wersję Dakota Północna. Być może ta druga wersja odwrotnym szyku wzięła się stąd, że w języku angielskim przymiotnik występuje w tym wypadku przed rzeczownikiem (North Dakota) i jego dosłowne tłumaczenie na język polski to Północna Dakota. Nie jest to jednak poprawna forma. Ewelina Pałka |
Ortografia | 2006-05-18 |
Czy używając w tekście zwrotu z poważaniem, z wyrazami szacunku, itp., należy literę z pisać z dużej, czy małej litery i czy po zwrocie należy postawić kropkę? | |
Końcowe zwroty grzecznościowe są pisane wielką literą, rozpoczynają bowiem nowe wypowiedzenie i występują po kropce. Po nich zwykle nie stawia się żadnych znaków interpunkcyjnych. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2006-05-18 |
W folderze reklamującym pewną instytucję znalazł się zapis nazwy ulicy niezgodny z regułami języka polskiego. Twórcy folderu tłumaczyli ów niepoprawny zapis w ten sposób, że taka właśnie forma widnieje w akcie urzędowym zawierającym nazwy ulic w interesującym nas mieście. Moje pytanie brzmi: czy urzędowy spis ulic sporządzony w magistracie powinien stanowić podstawę (wzorzec, standard) do powielania tych nazw dokładnie w takiej formie jak tam zapisano? Czy zapisanie nazwy ulicy zgodnie z regułami języka polskiego, a niezgodnie z zapisem we wspomnianym urzędowym spisie jest niewłaściwe? Iwona | |
Reguły ortograficzne odnoszące się do pisowni nazw obiektów topograficznych mówią, że zwykle nazwy te poprzedza uściślający znaczenie wyraz pospolity, taki jak: ulica, pomnik, plac, most, kościół, cmentarz, zaułek. Ponieważ nie wchodzą one w skład nazwy własnej, piszemy je małą literą: ulica Królewska, aleja Trzech Wieszczów, plac Grunwaldzki, kościół Świętej Trójcy, cmentarz Powązkowski, pomnik Jana Pawła II, most Śląsko-Dąbrowski, kopiec Kościuszki, galeria Pod spodem. W przypadku posługiwania się w zapisie skrótami typu: ul., pl., os., piszemy je małą literą, np.: pl. Hallera, ul. Podchorążych, kościół św. Jana, os. Naftowa. Wchodzące w skład nazwy skróty typu św., gen., bł. piszemy małą literą, jeśli jednak skróty są rozwinięte, stosujemy wielką literę, czyli: rondo gen. de Gaulle’a, ale rondo Generała de Gaulle’a, kościół św. Barbary, ale kościół Świętej Barbary, kościół oo. Dominikanów, ale kościół Ojców Dominikanów, pomnik bł. Jana Beyzyma, ale pomnik Błogosławionego Jana Beyzyma. I jeszcze jedna uwaga: jeśli wyraz aleja występuje w liczbie pojedynczej, wyraz ten piszemy małą literą, zaś wielką literą piszemy go wtedy, gdy użyty jest w liczbie mnogiej, np. Aleje Kościuszki, Aleje Ujazdowskie. Wyrazy niesamodzielne znaczeniowo, tj. przyimki i spójniki, wchodzące w skład tego typu nazw piszemy małą literą, np.: ulica Cyryla i Metodego, plac Bitwy pod Kockiem, ulica Stanisława ze Skalbmierza. Jeśli nazwa zaczyna się od przyimka, piszemy ją wielką literą, np.: ulica Na Stoku, ul. Nad Strugą, ul. Pod Szwedem, ul. Przy Kuźni, osiedle Za Rzeką, os. Na Wzgórzach Krzesławickich, plac Przy Rynku. Zatem w myśl tych zasad: ul. ks. I. Skorupki, al. (aleja) Jana Pawła II, ul. Prymasa Wyszyńskiego. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2006-05-18 |
Jaka jest zasada pisowni końcówek -ji, -ii, -i? | |
Zasada ta sformułowana została dość jednoznacznie i nie wymaga szczególnych interpretacji. W dopełniaczu, celowniku i miejscowniku rzeczowników żeńskich zakończonych na -ja lub -ia: a) zakończone na -ja, występującym po s, z, c, mają -ji (misja - misji; stacja - stacji); natomiast zakończone na -ja, występującym po samogłoskach, mają zakończenie -i (aleja - alei); b) zakończone na -ia mają -ii lub -i. Wiąże się to z poczuciem rodzimości lub obcości wyrazu oraz z wymową mianownika wyrazu: 1) jeśli -ia występuje po wargowych p, b, f, w, m to bez względu na wymowę w wyrazach rodzimych i przyswojonych piszemy -i (głębi, ziemi), natomiast w wyrazach obcych -ii (anemii, akademii); 2) jeśli -ia występuje po t, d, r, l, k, g, ch (czyli w wyrazach zapożyczonych), to piszemy -ii (apatii, demagogii); 3) jeśli -ia występuje po n, to w wyrazach, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [ńa] piszemy -ni (jaskini, bieżni), natomiast w tych wyrazach, których zakończenie wymawiamy jako [nja], piszemy -nii (ironii, opinii). Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2006-05-18 |
Jak pisze się marki szampana, piwa, np. moet & chandon, dużą czy mała literą? | |
Nazwy marek, firm i typów wyrobów przemysłowych piszemy wielką literą (reguła 88 w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod. red. E. Polańskiego). Mamy więc szampan marki Moet&Chandon, piwo marki Warka. Jeżeli jednak używamy tych nazw jako nazw pospolitych konkretnych przedmiotów, a nie jako nazw firm czy marek, to piszemy je małą literą (reguła 109): Codziennie piję moet & chandon albo dwie warki. Alicja Podstolec |
Ortografia | 2006-01-27 |
Zabawa - sylwester czy Sylwester? | |
Jako 'dzień imienin Sylwestra, bal, zabawę' słowo sylwester piszemy małą literą. Aleksandra Kolarz |
Ortografia | 2006-01-24 |
Jak się pisze: Barbórka czy barbórka? | |
Według Praktycznego słownika współczesnej polszczyzny pod redakcją Haliny Zgółkowej 'święto górników obchodzone 4 grudnia z okazji dnia świętej Barbary' to Barbórka, natomiast słowo określające 'zabawę z okazji święta górników' piszemy małą literą - barbórka. Aleksandra Kolarz |
Ortografia | 2006-01-16 |
Czy drewno świerkowe jest średniotwarde, średnio-twarde, czy też średnio twarde? Z góry dziękuję za odpowiedź. | |
Drewno świerkowe jest średnio twarde, ponieważ w polszczyźnie wyrażenia złożone z dwóch członów, z których pierwszy jest przysłówkiem, a drugi przymiotnikiem (lub też imiesłowem odmiennym) określanym przez ten przysłówek, traktuje się ja zestawienia i pisze rozdzielnie, por. przykłady ze słownika: cicho piszący, daleko idący, dziko rosnący, szybko schnący, świeżo malowany, średnio zamożny, czysto naukowy, rdzennie polski, wiecznie młody, lśniąco biały itd. (reguła 134, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego). Istnieją również tego typu wyrażenia, które nazywają trwałą właściwość obiektu i scaliły się, np. ciężkostrawny, krótkowidzący, słabowidzący (o wadach wzroku i słuchu), długogrający (o płycie). Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2006-01-13 |
Bardzo proszę o odpowiedź, jak się pisze wysokomleczna czy wysoko mleczna krowa. | |
Krowa jest i wysoko mleczna, i wysoko cielna, bo wyrażenia, w których człon pierwszy jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jak zestawienia pisane rozdzielnie. (Wielki słownik ortograficzny pod red. E. Polańskiego, reguła 134) Tylko niektóre z nich scaliły się, np. płyta długogrająca. Iwona Loewe |
Ortografia | 2006-01-13 |
Czy piszemy w tytule Słownik Ortograficzny, Słownik Języka Polskiego czy też Słownik ortograficzny, Słownik języka polskiego? | |
Nowy słownik ortograficzny PWN pod. red. E. Polańskiego podaje, że w tytułach utworów literackich i naukowych, w tytułach ich rozdziałów, w tytułach dzieł sztuki, zabytków językowych, odezw, deklaracji, ustaw wielką literą piszemy tylko pierwszy człon tytułu. A zatem poprawny zapis to Słownik ortograficzny i Słownik języka polskiego. Alicja Podstolec |
Ortografia | 2006-01-11 |
Witam, moje pytanie dotyczy bardzo popularnych w medycynie skrótów, a mianowicie bardzo często spotykam się z zapisem p. depresyjny, p. bólowy. Wiem, że reguła mówi, iż takie połączenia (przeciwdepresyjny, przeciwbólowy) piszemy łącznie, jak zatem postąpić w takim przypadku: rozwinąć skrót czy uznać go za dopuszczalny? Dziękuję za poświęcony czas. | |
Używanie skrótów ppoż, ppan (przeciwpancerny), pból(owy), pdepres(yjny) ma uzasadnienie tylko w tekstach specjalistycznych, ale - dodajmy – wymagających zwięzłej formy i ograniczonych miejscem. Poza tym jest nieuzasadnione, gdyż przeczy elementarnej funkcji języka, a mianowicie komunikatywności. O ile oswoiliśmy się (dzięki powszechnie wywieszanym sprzętom strażackim) z ppoż, o tyle pozostałe są czytelne dla wąskiego grona odbiorców. Na szczęście nie musimy wszystkiego już pisać ręcznie, więc dbajmy o klarowność przekazu drukowanego i nie oszczędzajmy tak czcionek! Iwona Loewe |
Ortografia | 2005-12-22 |
Jaką literą (dużą czy małą) powinno się pisać nazwy wydziałów konkretnego urzędu, np. wydział ochrony środowiska i infrastruktury Urzędu Miasta w Opolu czy Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta w Opolu? | |
Nazwy konkretnych jednostek administracyjnych piszemy wielką literą, więc Wydział Ochrony Środowiska. Natomiast małą literą piszemy każdy wydział ochrony środowiska, każdy urząd miasta powinien... lub (wszystkie) wydziały, urzędy..., czyli kiedy nie mówimy o danym wydziale lub używamy liczby mnogiej. Romualda Piętkowa |
Ortografia | 2005-12-22 |
Powstał spór, czy w polskim alfabecie znajdują się litery q, v, x. Nie chodzi o to, czy się ich używa, ale czy formalnie należą do polskiego alfabetu. | |
Alfabet polski w znacznej mierze opiera się na łacińskim, ale jest zasadniczo zmodyfikowany. W polskim alfabecie zostały utworzone litery i połączenia literowe oznaczające głoski, których nie ma w łacinie, np. ą, ę, ó, ż, ź, ś, sz, rz, dz, cz, dź, dż itp. Natomiast litery q, v, x pochodzą właśnie z alfabetu łacińskiego, ale nie mają w języku polskim odpowiedników w postaci odrębnych, nieznanych polszczyźnie głosek. Łacińskiej literze v odpowiada polskie w, literze q polskie k lub kw, a literze x – dwudźwięk ks. Ponieważ polszczyzna nie istnieje w izolacji i pojawiają się w niej wyrazy zapożyczone z innych języków, zachodzi nieraz konieczność stosowania także obcych, zbędnych z punktu widzenia języka polskiego liter, np. volvo, vel, vis-a-vis, quiz, lux. Z wymienionych wyżej względów litery q, v, x włącza się niekiedy do alfabetu polskiego, mimo że występują one tylko w wyrazach pochodzenia obcego. Często z czasem dochodzi do spolszczenia pisowni, np. kiedyś maximum – obecnie maksimum, vacat – wakat, quasi- występuje już w formie kwazi-, xero obecnie często już pisane jest jako ksero, fax jako faks itp. Jeszcze w wieku XIX litera x była rozpowszechniona nie tylko w wyrazach obcego pochodzenia, takich jak kodeks, apopleksja, aksamit (zapisywane jako kodex, apoplexya, axamit), ale i w rodzimych, takich jak ksiądz, książę, księga (xiądz, xiążę, xięga). Istniały już wówczas zalecenia, aby w wyrazach rodzimych pisać połączenie ks, a w obcych x, ale – jak pisze Irena Bajerowa w książce Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja (Katowice 1986, s. 40-41) – usuwanie tej litery nie było powszechnie aprobowane, a niektórzy uważali likwidację x za zbrodnię. Ta sama autorka w innej publikacji wskazuje, że współczesne wpływy języków obcych owocują zwiększoną frekwencją owych niepolskich liter, a zwłaszcza x, która (głównie w nazwach firm) jest stosowana z niezwykłym upodobaniem. Prof. Bajerowa w publikacji Zarys historii języka polskiego 1939-2000 (Warszawa 2004, s. 148) stwierdza, że litery x i v «już w pewnym sensie weszły do polskiego zestawu alfabetu, skoro używa się ich na tablicach rejestracyjnych samochodów, np. KVO, WXL» . Litery x, v, q w polskim alfabecie umieszczonym w Nowym słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego zostały podane w nawiasach właśnie z powodu ich używania (czasem z konieczności) w polszczyźnie, a nie z powodu formalnej przynależności. Mirosława Siuciak i Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2005-12-20 |
Dlaczego poprawne jest plugastwo, a nie plugawstwo? To samo dotyczy obrzydlistwa, myślistwa i innych, rybołówstwo natomiast zawiera literę w. | |
Zgodnie z regułami polskiej ortografii (reguła 44 w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego) na -wstwo zakończone są wyłącznie rzeczowniki pochodzące od czasowników lub rzeczowników zakończonych na w, jak np. łowić (rybołówstwo) czy trawić (marnotrawstwo). Lista wyrazów kończących się na -wstwo nie jest długa: szewstwo (szewc), rybołówstwo (łowić), zawodowstwo (zawodowiec), wychowawstwo (wychowawca), wykonawstwo (wykonawca), podwykonawstwo (podwykonawca), marnotrawstwo (trawić), współsprawstwo (współsprawca), znawstwo (znawca) i rzeczowniki tak zakończone, jak np. językoznawstwo, literaturoznawstwo, szubrawstwo (szubrawiec), kurewstwo (kurwa), rzeczowniki złożone z drugim członem -dawstwo (dawca), jak krwiodawstwo, prawodawstwo, sprawozdawstwo, a także -mówstwo (od mówca): brzuchomówstwo, krasomówstwo (listę tę przedstawiają Wielki słownik ortograficzny PWN oraz Słownik wyrazów kłopotliwych M. Bańko i M. Krajewskiej, a w znalezieniu pozostałych pomóc może np. Indeks a tergo do Uniwersalnego słownika języka polskiego pod red. S. Dubisza). Do grupy tej nie zalicza się rzeczowników utworzonych od przymiotników, a więc myślistwa, lenistwa, plugastwa, obrzydlistwa i in., w ich podstawach bowiem, którymi są przymiotniki myśliwy, leniwy, plugawy, obrzydliwy, litera w jest elementem przyrostka słowotwórczego. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2005-12-19 |
Chciałbym spytać o poprawność pisowni nazw własnych - chodzi o duże litery. Czy jeśli chcę poprawnie zapisać nazwę jakiejś usługi, np. promocji rozmów telefonicznych (niech to będą DARMOWE ROZMOWY) lub promocji w portalu księgarskim (BARDZO TANIE KUPOWANIE), to powinienem użyć dużych liter na początku każdego wyrazu (czyli Darmowe Rozmowy) czy też wystarczy, gdy nazwę promocji zacznę dużą literą, ale kolejne wyrazy będą już pisane małymi (Darmowe rozmowy)? Z góry dziękuję za odpowiedź. Pozdrawiam - Gracjan K. | |
Wydaje się słuszne, by potraktować tego typu nazwy jak inne tytuły (książek, programów telewizyjnych itp.) i pisać wielką literą tylko pierwszy wyraz: Darmowe rozmowy. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2005-12-19 |
Dzień dobry, czy istnieje uzasadnienie dla pisowni wielkimi literami nazw: ziemia legnicka[/]i czy []iziemia kłodzka w publikacji o charakterze naukowym? Według mnie nie są to nazwy geograficzne, zatem nie wymagają wielkich liter, a obiektywny charakter książki raczej nie zezwala na ich stosowanie ze względów uczuciowych. Czy mam rację? Pozdrawiam Waldemar G. | |
Rzeczywiście ma Pan rację a i uzasadnienie, które Pan przytacza, jest słuszne. Wielką literą pisalibyśmy też np. Kłodzkie, Legnickie[/]i zamiast ziemia kłodzka, legnicka, gdyby zaszła taka potrzeba. Aldona Skudrzyk |