| Znaczenie | 2010-11-23 |
| Chciałbym prosić o informację, czy poprawne jest słowo pyprać i co ono oznacza, jaka jest jego etymologia? | |
| Słowo pyprać jest gwarowym wariantem ogólnopolskiego paprać, które ma dwa znaczenia: 1) ‘babrać, brudzić, walać, paskudzić’, np. paprać ubranie; 2) ‘robić coś niedbale, niechlujnie’, np. paprać robotę. Na skutek typowego dla gwar przesunięcia wymowy samogłosek nastąpiła wymiana samogłoski a na y. Z punktu widzenia normy języka ogólnego czasownik pyprać jest niepoprawny, gdyż należy do słownictwa gwarowego. Spotykany jest w gwarze śląskiej, w której też funkcjonuje utworzony od niego rzeczownik pyprok, oznaczający osobę wykonującą niechlujnie jakąś pracę. Mirosława Siuciak |
|
| Znaczenie | 2010-11-14 |
| Chciałbym się dowiedzieć, czy wyrażenie paść się może być użyte w odniesieniu do drobiu, jak np. Kury się pasą. Jeśli nie, to jakie inne wyrażenie jest używane w takiej sytuacji? | |
| Czasownik paść ma dwa znaczenia: 1) ‘pilnować bydła (= ‘rogatych zwierząt domowych’), owiec itp. na pastwisku’ oraz 2) ‘karmić, dawać jedzenie, tuczyć zwierzęta hodowlane’. W tym drugim znaczeniu omawiany czasownik może być zatem użyty w stosunku do kur, bo zasadniczo kur nie wyprowadza się na jakieś pastwisko, by tam je paść, co pozwala nam wykluczyć pierwsze ze znaczeń. Warto też zaznaczyć, iż rozpowszechnione jest stosowanie paść w odniesieniu do gęsi i świń. Joanna Przyklenk |
|
| Znaczenie | 2010-02-05 |
| Co oznacza słowo tryb? Chodzi o użycie słowa w przepisie prawnym. | |
| Rzeczownik tryb oznacza ‘procedurę; metodę; tok postępowania’. Joanna Przyklenk |
|
| Znaczenie | 2009-03-30 |
| Chciałbym prosić o wyjaśnienie różnicy semantycznej między wyrazami maskulizm i maskulinizm. Spotkałem się z definicjami takimi, że ten pierwszy oznacza jedynie ideologię, będącą opozycją do feminizmu, a ten drugi jedynie cechę, która oznacza pierwiastki męskie np. w wyglądzie. W pewnym momencie poszukiwań wyjaśnień moich wątpliwości natrafiłem na informację, która mówiła o tym, że maskulinizm obecnie oznacza zarówno ideologię, jak i cechę, natomiast maskulizm tylko ideologię. Ponoć jest to błędne twierdzenie, gdyż na gruncie języka polskiego wyraz maskulinizm pojawił się jako pierwszy i oznaczał jedynie cechę, a wyraz maskulizm pojawił się później, oznaczając tylko ideologię - nie można wyrazowi, który pojawił się wcześniej, przypisać znaczenia wyrazu, jaki w języku zadomowił się później. Bardzo proszę o informację, w jakich kontekstach można używać jednego i drugiego wyrazu oraz co ostatecznie oznaczają przymiotniki maskulistyczny i maskulinistyczny. | |
| Pana wahania w ocenie wyrazów maskulinizm i maskulizm wynikają z przekonania, że, cytuję, „nie można wyrazowi, który pojawił się wcześniej, przypisać znaczenia wyrazu, jaki w języku zadomowił się później.” Można. Oba wyrazy mają źródła łacińskie: mascŭlĭnŭs ‘męski’ i mascŭlŭs ‘męski, odważny, silny’. Wyraz maskulinizm pojawił się już na początku XX wieku, odnotowany jest w tzw. Słowniku warszawskim. W późniejszym Słowniku pod red. W. Doroszewskiego mamy hasła: maskulinizm ‘nabieranie cech męskich przez kobiety, maskulinizacja i maskulinizować 1. ‘wywoływanie u samic cech płci męskiej’ oraz jęz. ‘nadawać formę męską rzeczownikom innego rodzaju’. We współczesnym Uniwersalnym słowniku języka polskiego nadal brak hasła maskulizm, ale wyraz maskulinizm ma już nowe znaczenie: ‘męski punkt widzenia’ (cytat: Zarzucano autorowi niezrozumienie psychiki kobiecej i skrajny maskulinizm). Wyrazu maskulizm słowniki nadal nie notują, ale funkcjonuje on na szeroką skalę w Internecie jako synonim słowa maskulinizm w znaczeniu ‘ruch społeczny’. Rozszerzane znaczenia znaku językowego to nic nowego, nic też nowego w tworzeniu neologizmów (tu mam na myśli maskulizm jako antonim fenimizmu). Który wyraz „zwycięży”? Tego przewidzieć się nie da. Jak chodzi o przymiotniki maskulistyczny i maskulinistyczny, utworzone są według norm języka polskiego (por. humanizm – humanistyczny, optymizm – optymistyczny, realizm – realistyczny) i mają znaczenie ogólne: ‘odnoszący się do maskulizmu i maskulinizmu. Szczegółowe treści uwarunkowane są znaczeniem rzeczownika, który określają. Krystyna Kleszczowa |
|
| Znaczenie | 2009-03-30 |
| Czy poprawne jest zdanie: Ściągnęłam to (materiały, informacje) z Internetu? Nie znalazłam w słownikach znaczenia wyrazu ściągać odnoszącego się do Internetu. Czy możemy się takim stwierdzeniem posługiwać w mowie oficjalnej, w piśmie, np. uczniowie w wypracowaniach? |
|
| W nowej sytuacji użytkownicy języka albo pożyczają wyraz z innego języka, albo dostosowują znany im znak językowy do nowych realiów. Tak naprawdę, to czynią to nieustająco, bo życie za każdym razem rodzi sytuacje niepowtarzalne, za każdym razem dobieramy znane nam znaki do nowych realiów. Jak mówić o sytuacji, gdy sięgamy po wiedzę do Internetu? Można czerpać wiedzę z Internetu, zasięgać informacji z Internetu, zbierać informacje w Internecie, ale częściej mówimy: ściągać informacje z Internetu. Łatwo zauważyć różnię stylistyczną. Ostatni zwrot brzmi potocznie. Czasownik ściągnąć – ściągać ma w polszczyźnie wiele znaczeń. I np. w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” wydzielono ich aż 9, np. ‘ciągnąć, opuścić (opuszczać) na dół’, ‘ciągnąć, zdjąć (zdejmować) z kogoś lub z czegoś coś (zwykle jakąś część ubrania)’, np. Ściągnął kurtkę; ‘opasać (opasywać) czymś, np. paskiem, sznurkiem (ściskać)’ itd. Faktycznie, brak znaczenia ‘gromadzić wiedzę z Internetu’. Prawdopodobnie jest to metaforyczne użycie znaczenia 5. ‘odprowadzić (odprowadzać), wydobyć (wydobywać) skądś ciecz za pomocą rur, drenów itp.’, np. Ściągnąć wino z gąsiora do butelek, zwłaszcza że obraz ten dopełnia 7., potoczne znaczenie: ‘spowodować (powodować) przybycie kogoś lub czegoś w dane miejsce’, por. Kazałem ściągnąć wszystkie potrzebne dokumenty; Ściągnęłam do domu cały potrzebny na wyprawę sprzęt. Jak na razie, zdanie: Ściągnęłam to (materiały, informacje) z Internetu brzmi potocznie. Czy w przyszłości straci to zabarwienie? Czas pokaże. Krystyna Kleszczowa |
|
| Znaczenie | 2009-03-28 |
| Nie wiem, jak sformułować zwrot: wrzucać ręczniki do kosza (jako wrzucanie do czegoś) czy wyrzucać ręczniki do kosza (jako wyrzucanie czegoś). | |
| Wybór czasownika powinien być podyktowany tym, co się chce w sformułowaniu wyrazić. Jeśli ręczniki są niepotrzebne, przeznaczone do usunięcia, pożądane będzie użycie jednoznacznie brzmiącego czasownika wyrzucać o znaczeniu ‘usuwać coś, pozbywać się czegoś niepotrzebnego’. Brudne, zużyte ręczniki można też oczywiście wrzucać do kosza, czyli ‘rzucając umieszczać w koszu’, a czasownik ten powie nam o samej czynności (ruchu), nie będzie jednak – jak poprzedni – akcentował faktu, że rzucamy czymś już nam niepotrzebnym. Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2009-03-28 |
| Czy poprawne jest użycie jakkolwiek zamiast jednak w poniższym zdaniu: Jednak wiele z tych leków posiada działania uboczne, które powinny zostać omówione z pacjentem? | |
| Podane zdanie zaczyna spójnik jednak, co oznacza, że nie jest ono pierwszym zdaniem tekstu. Wnioskowanie poprawne zakłada, że użyto go jako synonimu, czyli wyrazu bliskoznacznego spójnika (elementu łączącego zdania) ale. W takim razie zastąpienie ich obu spójnikiem jakkolwiek jest błędne. Wnioskowanie drugie pozwala także przypuszczać, że spójnik jednak został niepoprawnie użyty, ponieważ nadawca myślał o połączeniu przyzwalającym, czyli takim, w którym fakt wyrażony w zdaniu pierwszym jest obwarowany pewna wątpliwością. Najpopularniejsze poprawne spójniki w tym miejscu to chociaż, mimo że. Odpowiedź schematyczna wygląda tak: Zdanie przeciwstawne wprowadzają spójniki: ale (neutralny), jednak (nieco książkowy, bardziej oficjalny) Zdanie przyzwalające wprowadzają spójniki: chociaż, mimo że, jakkolwiek (książkowy). Iwona Loewe |
|
| Znaczenie | 2009-03-16 |
| Mam pytanie o znaczenie słowa, na które natknęłam się przypadkiem w tekście z okolic Stalowej Woli – Moch, ewentualnie Mochy (forma tekstowa Mochów - D. lm.). | |
| Wyraz Moch poświadczony jest przez tzw. „Słownik warszawski”, gdzie znajdujemy informację o jego znaczeniu: ‘zbór kapłaństwa celtyckiej Cerydwy, znaczy tyle, co chlew’. Joanna Przyklenk |
|
| Znaczenie | 2008-09-02 |
| Jaka jest różnica pomiędzy słowami rżysko i ściernisko? | |
| Między wyrazami ściernisko i rżysko zachodzi relacja synonimii częściowej, co oznacza, że współcześnie są one używane zamiennie w wielu kontekstach. Zasadniczy człon ich definicji leksykalnej przyjmuje następujący kształt: ‘pole po skoszonym zbożu’. Sięgnięcie do etymologii obu przywołanych słów pozwala natomiast dostrzec, jakie cechy określanego obiektu znalazły odzwierciedlenie w jego nazwie, a jednocześnie wytłumaczyć trafność pozornie absurdalnego zestawienia, które mogłoby pojawić się np. w gwarze: „to jest ściernisko, ale nie rżysko”. Ściernisko to, jak podaje Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia, formacja pochodna od obecnego w systemie języka polskiego już w XV w. rzeczownika ścierń, oznaczającego pozostałe na polu po zżęciu części roślin uprawnych i kontynuującego prasłowiańskie *stŕnь (z ŕ sonantycznym) wywodzące się od *tŕnь, który funkcjonował w prasłowiańszczyźnie w znaczeniu ‘cierń, ostry kolec rośliny’, a swoje źródło ma w praindoeuropejskim rdzeniu *(s)ter- (‘być twardym’). Z kolei znane już w XV stuleciu słowo rżysko wiązać należy z obecnie jedynie dialektalną, ale dawniej ogólnopolską postacią reż używaną na określenie rośliny o łacińskiej nazwie Secale cereale, czyli dzisiejszego żyta. Omawiany wyraz powstał poprzez dodanie przyrostka -isko do mającego swe korzenie w języku prasłowiańskim rzeczownika *rъžь ‘żyto (jako gatunek zboża)’, a współcześnie jego bliskoznacznikiem jest także forma żytnisko, hiponimiczna, względem ścierniska, a więc mająca mniejszy niż ściernisko zakres znaczeniowy (każde żytnisko jest ścierniskiem, ale nie odwrotnie). Katarzyna Mazur |
|
| Znaczenie | 2008-08-27 |
| Co znaczy słowo foniatra? | |
| Foniatra to nazwa określająca specjalistę zajmującego się leczeniem zaburzeń głosu. Foniatria to dział medycyny, nauka o wydawaniu głosu przez człowieka, jego zaburzeniach i leczeniu (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN). Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-08-25 |
| Jak znaczeniowo różnią się od siebie partykuły że oraz iż? Ja jestem zwolennikiem że, ponieważ iż kojarzy mi się z nadmiernie pompatycznym stylem pisania, jednak w tekście mojego autorstwa pani redaktor poprawia moje że na iż (przygotowuję monografię). Która partykuła powinna być uprzywilejowana w przypadku wątpliwości? Np. zamiast: Świadkowie twierdzą, iż Whitehead był odwiedzany przez braci Wright, którzy negocjowali z nim kupno jego silnika i wymieniali się z nim doświadczeniami w zakresie budowy aparatów latających, moim zdaniem lepiej będzie: Świadkowie twierdzą, że Whitehead był odwiedzany przez braci Wright, którzy negocjowali z nim kupno jego silnika i wymieniali się z nim doświadczeniami w zakresie budowy aparatów latających. Proszę o opinię i z góry dziękuję za odpowiedź. |
|
| Wyrazy że i iż to spójniki, a nie partykuły (istnieją wprawdzie partykuły że i -że, ale nie o nich mowa w pytaniu, por. Upał był, że hej! Że też musiałeś to zgubić! Idźże stąd!). Wystarczy przeczytać definicje w Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza, aby przekonać się, że wymienione spójniki są znaczeniowo równoważne – obie definicje zawierają tekst: ‘[spójnik – K.W.] wprowadza zdanie podrzędne określające przedmiot czyjejś wypowiedzi, myśli, emocji, czyjegoś doznania lub spostrzeżenia’. W definicje iż podany jest jako synonimiczny spójnik że. Iż jest w słownikach określany jako słowo książkowe, a słownictwo książkowe to takie – cytując autorów wymienionego słownika – którego „rozumienie i stosowanie wymaga przygotowania intelektualnego i kompetencji językowych większych niż te, które stanowią motywację używania słownictwa podstawowego. Może zatem przyjąć, że kwalifikator książk. odnosi się do tego poziomu słownictwa, które charakteryzuje wypowiedzi osób należących do warstwy inteligencji humanistycznej” (t. 1, s. XL-XLI). W Innym słowniku języka polskiego pod red. M. Bańko za słowa książkowe uznawane są te, które występują zwykle w pisanej odmianie języka lub w starannych wypowiedziach mówionych, przeważnie należą one do stylu publicystycznego lub literackiego (t. 1, s. XXV), a także naukowego. Widać zatem, że oba synonimiczne gramatycznie i znaczeniowo spójniki wprowadzające różnego typu zdania podrzędne różni jedynie stylistyczne nacechowanie i częstość użycia – że występuje znacznie częściej niż iż (por. hasło iż w Słowniku ojczyzny polszczyzny J. Miodka, spójnikiem. 260). Że jest spójnikiem uniwersalnym, ponadstylowym, może bowiem pojawić się zarówno w tekście naukowym, jak i potocznym, iż natomiast jest niejako zarezerwowane dla stylu wyższego. Nie znaczy to w żadnym wypadku, iż że jest wariantem gorszym! Zdanie poprzednie doprowadza nas do jeszcze jednej kwestii z że – iż związanej: spójnik iż jest również używany w sytuacjach, kiedy w zdaniu użyto już wcześniej spójnika że i aby uniknąć powtórzenia, należy wprowadzić iż, por. też przykład z Innego słownika…: Czasem mam go tak dość, że myślę, iż byłoby lepiej, gdyby umarł. Oczywiście trudno sobie wyobrazić to zdanie wymówione, ale takie konstrukcje w języku pisanym to częsta praktyka. Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-08-05 |
| Co to znaczy terminalnie chory? | |
| Człowiek chory terminalnie to ktoś, dla kogo medycyna nic już zrobić nie może, to człowiek w ostatnim stadium śmiertelnej choroby. W medycynie używa się także określenia stan terminalny. Przymiotnik terminalny jest pochodzenia angielskiego (ostatecznie jednak łacińskiego: od przymiotnika terminalis, a ten od rzeczownika terminus ‘granica’). W angielszczyźnie przymiotnik terminal oznacza ‘taki, który powoduje śmierć, kończy się śmiercią, zbliża do śmierci; śmiertelny’ (The American Heritage Dictionary); prowadzący ostatecznie do śmierci’, ‘zbliżający do śmierci lub kończący sie śmiercią’, ‘będący w ostatnim stadium śmiertelnej choroby’ (Merriam-Webster Dictionary). Widać więc, że określenie nieuleczalnie chory ma zakres szerszy od określenia chory terminalnie. Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-07-30 |
| Co znaczy słowo inkomodować? | |
| Inkomodować to 'sprawiać kłopot, niewygodę, przeszkadzać; trudzić' (zob. W. Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych). Wyraz ten został przejęty za łacińskim czasownikiem incommodare o tym samym znaczeniu, pochodzącym od incommodus 'niewygodny, niemiły'. Czasownik inkomodować jest już wyrazem przestarzałym, współcześnie w polszczyźnie nieużywanym. Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-07-15 |
| Czy łagodny zefirek to pleonazm i to podwójny (raz że łagodny, dwa że zefir, a nie zefirek)? | |
| Pleonazm to nadmiar (od gr. pleonasmos ‘nadmiar’). W konstrukcjach pleonastycznych mamy często – jak w pytaniu – do czynienia z wyrazami obcymi, których znaczenia nie rozumieją twórcy wypowiedzi: np. !potencjalne możliwości, !kontynuować nadal, !przychylna akceptacja. Być może w świetle definicji zawartych w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego połączenie łagodny zefirek można byłoby uznać za pleonazm, ponieważ rzeczywiście składnik treści jednego z wyrazów powtarza się w znaczeniu wyrazu drugiego, jako że zefirek to zdrobnienie od zefir ‘ciepły, łagodny wiatr’. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza podaje jednakże pod hasłem zefirek przykład użycia łagodny, przyjemny zefirek. Połączenie to jest ponadto dość rozpowszechnione, zwłaszcza w tekstach o charakterze literackim, poetyckim, w których wiele rzeczy jest dozwolone. Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-07-08 |
| Pozwolę sobie zacytować zdanie: Proszę wypełniać ankietę własnoręcznie, pismem drukowanym. Czy użyty w tym zdaniu wyraz własnoręcznie oznacza, że: 1) powinienem wziąć do ręki długopis i po kolei wypełnić wszystkie punkty ankiety, 2) mogę także usiąść wygodnie przed komputerem i osobiście wypełnić rzeczoną ankietę, następnie ją wydrukować i podpisać? Czy dopuszczalne są obydwa rozwiązania, czy tylko to wymienione w punkcie 1? |
|
| Przysłówek własnoręcznie ma znaczenie ‘własną ręką, własnymi rękami’, co oznacza, że w zasadzie za efekt własnoręcznej pracy można uznać także wystukany na klawiaturze i wydrukowany tekst ankiety. Z tego powodu przysłówek ów nie wydaje się w pełni precyzyjny. Istnieje jednak inny – odręcznie, oznaczający w tym przypadku kreślenie liter własną ręką trzymającą narzędzie do pisania służące. Skoro jednak ankietę należy wypełnić pismem drukowanym, należałoby sądzić, że idzie o litery drukowane, czyli wersaliki – ‘wielkie litery’, a zatem rzeczownik pismo musiałby konotować czasownik pisać w jego znaczeniu ‘kreślić znaki, posługując się narzędziem’. Wobec możliwości współczesnych urządzeń rozważania nasze są wszakże bezcelowe, ponieważ równie dobrze jak odręcznie, możemy własnoręcznie wypełnić ankietę w komputerze, dzięki klawiszowi Caps Lock używając wyłącznie wielkich liter. W dzisiejszych czasach rozważania nad własnoręcznością są niełatwe, bo nie wynika z nich nic jednoznacznego – to tylko, że możliwe są obie proponowane opcje. Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-07-08 |
| Chciałbym zapytać, czy ci, którzy deklarują, że kiedyś zostawią wszystko innej określonej osobie, mogą to interpretować w ten sposób, że kiedyś część tego, co posiadają, dadzą tej określonej osobie na własność, a do części dadzą prawo do ograniczonego w jakiś sposób dysponowania. Czy określenie zostawić wszystko komuś zawsze implikuje ‘dać temu komuś na własność’? Myślę, że na przykład można komuś wszystko zostawić w domyśle, do czasu swojego powrotu. Czy mam rację? | |
| Wypowiedź osoby deklarującej, iż „zostawi wszystko komuś”, można bardzo różnie interpretować, a o kierunku tej interpretacji decyduje kontekst, w jakim pada owa deklaracja. Dla przykładu rozpatrzmy kilka sytuacji. Oto pan Nowak, wyjeżdżając na wakacje, mówi panu Kowalskiemu (koledze z pracy): Zostawiam ci to wszystko. W ten sposób sygnalizuje i daje do zrozumienia, że pan Kowalski ma się zająć tym wszystkim, czym zajmował się pan Nowak, ale tylko do czasu jego powrotu z urlopowego wypoczynku! Całkiem inny sens niesie natomiast sytuacja, w której mamy do czynienia z panem Nowakiem odchodzącym na emeryturę. Wówczas informacja zawarta w zdaniu zostawiam ci wszystko znaczy mniej więcej: ‘przejmujesz moje stanowisko, moje obowiązki’. I przykład trzeci, gdzie pan Nowak - załóżmy dyrektor szkoły - chce nadal zarządzać szkołą, ale mówi o trudnościach łączenia funkcji administracyjnej z zawodem nauczyciela matematyki i zwraca się do innego matematyka, deklarując: Zostawiam ci to wszystko. W tym momencie przekazuje mu tylko część swoich obowiązków, ale za to wszystkie obowiązki nauczycielskie. Powyższe przykłady wyraźnie pokazują, że sensy nie kryją się tylko za wyrazami, ale „rodzą się” w określonej sytuacji. By uniknąć nieporozumień, warto zawsze prosić swego rozmówcę o doprecyzowanie przekazanej wiadomości. Wróćmy do ostatniego z przykładów: gdy dyrektor nie wyrazi jasno swej chęci zarządzania szkołą, wówczas zdanie zostawiam ci wszystko może być odebrane jako deklaracja rezygnacji ze stanowiska dyrektora czy nawet jako chęć powierzenia swemu rozmówcy wszystkich dotychczasowych obowiązków: tak nauczycielskich, jak i administracyjnych. W przypadku zostawić coś komuś znaczenie ‘dać komuś coś na własność’ widoczne jest zwłaszcza w sytuacji sporządzania testamentu, zapisywania komuś swojej własności. Ale z tego zdania bardzo często korzystamy w życiu codziennym, prosząc np. koleżankę o to, by zostawiła nam w sekretariacie jakieś dokumenty, co spotyka się niejednokrotnie z jej odpowiedzią typu: Dobrze, zostawię ci to wszystko (to wszystko = ‘te dokumenty, o które prosisz’). I przecież w tej sytuacji, ani nasza koleżanka nie jest właścicielką dokumentów, ani my nie stajemy się ich właścicielami, ale co najwyżej ich „przejściowymi” użytkownikami. Joanna Przyklenk |
|
| Znaczenie | 2008-07-08 |
| Co ta znaczy latoś? | |
| Latoś to wyraz w języku ogólnym będący już dziś archaizmem, ale nadal używany w gwarach, oznaczający ‘tego roku, w tym roku’, np. Zboże latoś obrodziło (por. np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza. Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-06-30 |
| Co to znaczy dezynteria? | |
| Poprawnie zapisany wyraz ten brzmi dyzenteria, ponieważ pochodzi od łac. dys-enteria (gr. dys-entería ‘niemoc jelit’ od gr. énteron ‘jelito’) i jest nazwą bakteryjnej choroby zakaźnej, określanej także jako czerwonka, wywołującej zapalenie i owrzodzenie jelita grubego oraz ropną i krwawą biegunkę (zob. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańko). Katarzyna Wyrwas |
|
| Znaczenie | 2008-02-25 |
| Jakie jest znaczenie w toponomastyce terminu nazwa motywowana? | |
| Właściwie wszystkie toponimy (jak i w ogóle wszystkie onimy) są nazwami motywowanymi. W toponomastyce pojęcie motywacji jest o wiele bardziej rozległe niż np. w etymologii (tu forma chronologicznie późniejsza określana jako motywowana) czy słowotwórstwie, w którym termin nazwa motywowana odnoszony jest do wyrazów podzielnych słowotwórczo, a nazwa niemotywowana – do podzielnych. W przypadku nazw miejscowych mamy do czynienia z ich motywacją semantyczną, strukturalno-gramatyczną (odpowiednikiem motywacji słowotwórczej) i relacyjną. Może się okazać, że nazwa jakiegoś miasta pod względem gramatycznym niepodzielna na rdzeń i sufiks (a więc z punktu widzenia słowotwórstwa niemotywowana) będzie w onomastyce uznana za nazwę motywowaną, gdyż jest ufundowana przez apelatyw, czyli wyraz pospolity (por. np. nazwa miejscowa Łódź będzie miała motywację onomastyczną, czyli będzie nazwą motywowaną, a fundująca ją łódź będzie niemotywowana). Więcej informacji na temat motywacji w toponomastyce (i onomastyce w ogóle) znaleźć można w tekście Aleksandry Cieślikowej (Cieślikowa A.: O motywacji w onomastyce. [w:] „Polonica” XVI, Wrocław 1994) oraz w opracowaniu Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska-Feleszko. Warszawa 1998. Katarzyna Mazur |
|
| Znaczenie | 2008-02-25 |
| Co oznacza i skąd pochodzi słowo maniera? | |
| Rzeczownik maniera pochodzi od francuskiego manière ‘sposób, metoda’ (zob. A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego). W polszczyźnie używany w liczbie pojedynczej oznacza ‘charakterystyczną, zwykle irytującą cechę zachowania się jakiejś osoby; nawyk, przyzwyczajenie’, np. Miał okropną manierę rozciągania sylab; ‘specyficzny, charakterystyczny dla określonego kręgu lub artysty sposób tworzenia’, np. Maniera stylistyczna pisarza. Maniera młodopolskich poetów ; ‘mechaniczne powielanie wzorów, środków artystycznych czyichś lub własnych’, np. Wpaść w jakąś manierę (za: Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Jeśli wyrazu tego używamy w licznie mnogiej – maniery, mamy na myśli znaczenie ‘sposób bycia, zachowania się, zwłaszcza w towarzystwie’, np. Od dziecka uczono go dobrych manier. Miał prostackie maniery. Nienaganne, wytworne maniery. Katarzyna Wyrwas |
|