Ortografia | 2015-01-30 |
Czy przy nazwach sushi pochodzących od nazw własnych, np. C(c)alifornia sushi lub P(p)hiladelphia maki (nazwa pochodzi od użytego składnika: serka Philadelphia), stosujemy małą czy wielką literę? | |
W takim przypadku mamy do czynienia z apelatywizacją – nazwy własne przechodzą do kategorii nazw pospolitych. Co do pisowni nazwy serka stosuje się znana reguła o pisowni nazw firm i marek wyrobów przemysłowych (vide: http://sjp.pwn.pl/zasady/Nazwy-roznego-rodzaju-wytworow-przemyslowych;629431). Wedle tej zasady napiszemy np.: papierosy marki Marlboro albo papierosy „Marlboro”, odkurzacz marki Zelmer albo odkurzacz „Zelmer”, kawa marki Tchibo albo kawa „Tchibo”, wieża firmy Sony lub wieża „Sony”, wyroby mięsno-wędliniarskie firmy Morliny lub wyroby mięsno-wędliniarskie „Morliny” itd., małą literą napiszemy natomiast nazwy wyrobów przemysłowych używane jako nazwy konkretnych przedmiotów i nieoznaczające ich marek, np.: adidasy, aspiryna, atlantic, canon, kodak, kryniczanka, mercedes, napoleon (w znaczeniu ‘koniak’). W myśl tej zasady poprawna pisownia to serek Philadelphia, ale: philadelphia. Konkluzja: poprawnie należy napisać california sushi i philadelphia maki, skoro już musimy używać nazw niepolskich nawet tam, gdzie konieczności nie ma (jak w przypadku nazwy sushi). Zauważmy, że to struktura zapożyczona, struktura niepolska sprawia te kłopoty. Gdyby bowiem nazwy sformułować po polsku: sushi kalifornijskie, maki filadelfijskie, problemu nie byłoby. Powinniśmy jednak, dbając o polszczyznę, odchodzić od bezmyślnego naśladowania obcej składni i zacząć konsekwentnie stosować nazwy takie, jak te wymienione na końcu mojej odpowiedzi. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2015-01-29 |
Jak poprawnie zapisać: 5-cio gwiazdkowy czy 5-gwiazdkowy? | |
Mówi się o hotelu pięciogwiazdkowy w znaczeniu ‘oznaczony pięcioma gwiazdkami na dowód wysokiego standardu i doskonałej jakości’. Przymiotnik ten wywodzący się od słów PIĘĆ GWIAZDEK jest wyrazem złożonym, obowiązuje nas więc pisownia łączna, co nakazuje reguła zasad pisowni polskiej (vide: http://sjp.pwn.pl/zasady/;629465). W polszczyźnie pisze się łącznie wyrazy złożone nawet z wielu więcej elementów, jak choćby czteroipółgodzinny. Filolog mógłby rozłożyć omawiany wyraz na następujące elementy: pięć-o-gwiazd-k-ow-y, z których każdy pełni specyficzną funkcję, nadając nowo powstałemu słowu znaczenie, które jesteśmy w stanie bez trudu odczytać: 1. Elementy pięć- i -gwiazd- to tzw. morfemy leksykalne, które przekazują podstawowe znaczenie wyrazów tworzących słowo złożone. 2. Cząstka -o- jest elementem słowotwórczym służącym do łączenia obu wcześniej wymienionych elementów (w słowotwórstwie nazywa się ją interfiksem). 3. Przyrostek -ow- ma za zadanie „zmieniać” np. rzeczowniki w przymiotniki, por. dom → dom-ow-y, księżyc → księżyc-ow-y itd. 4. Cząstka -k- (także w werrsji -ek, -ik) dodana do rzeczownika sprawia, że przyjmuje on znaczenie zdrobniałe, np. gwiazda → gwiazd-k-a, pięść → piąst-k-a, kot → kot-ek, stół → stol-ik. 5. Ostatni element rozbitego na cząstki wyrazu pięciogwiazdkowy to końcówka odmiany -y, która informuje nas m.in. o tym, że wyraz ten ma rodzaj męski (w formie żeńskiej użylibyśmy końcówki -a, w nijakiej -e: pięciogwiazdkowa, pięciogwiazdkowe). Jeżeli – jak w wypadku pięciogwiazdkowego – pierwszy człon złożenia jest liczebnikiem, możemy go także zapisać cyfrą arabską lub rzymską, por. XX-lecie, 3-drzwiowy. Mamy wtedy obowiązek użycia krótkiej kreski, czyli łącznika, aby połączyć cyfrę z resztą wyrazu. Uznajemy, że cyfra zastepuje elementy wyrazu z interfiksem -o- włącznie, a zatem np. całe pięcio- czy dwudziesto-. Po cyfrach nie wolno dopisywać żadnych elementów odmiany, czyli żadnych końcówek czy pseudokońcówek, dlatego też zdecydowanie niepoprawne są sposoby zapisu liczebników głównych, takie jak !60-cio letni czy !13-to letni, a także takie sposoby zapisu liczebników porządkowych, jak 3-go, 3-ego czy 15-ej, 8-ą. Końcówki odmiany liczebnikow jesteśmy w stanie dodać sobie bez trudu sami przy odczytywaniu tekstu, a cząstki -cio czy -to są fragmentami przymiotników złożonych wraz z interfiksami: sześćdziesięć-o-let-n-i, trzynast-o-let-n-i. Poprawnie należałoby napisać 60-letni, 13-letni, o godzinie 15, 3 maja, zdobywca 3. miejsca itd. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2015-01-27 |
Zwracam się do Państwa z zapytaniem dotyczącym słowa jaskółka, szczególnie zaś jego zapisu jaskułka, taki bowiem tytuł przybrał pamiętnik wydawany w latach 40. w Warszawie. Czy istnieje jakaś historyczna motywacja do takiego zapisu? Pytam, ponieważ autorzy nigdzie nie zaznaczyli, by niepoprawny z dzisiejszej perspektywy zapis miał nieść jakieś dodatkowe znaczenie. | |
Wyraz jaskółka występował już w języku staropolskim, chociaż wtedy miał postaci jastkołka i jastkoła. Takie formy odnotowano w XIV i XV wieku. Jego etymologia jest dość skomplikowana, bo zaszedł tutaj proces dysymilacji (odpodobnienia) głosek w prasłowiańskim rdzeniu *last- (w innych językach słowiańskich omawiany ptak ma nazwy lastowica, lastka). Wyraz jaskółka powstał jako zdrobnienie od jaskoła (doszło też do częstego w takich wypadkach fonetycznego uproszczenia grupy st > s). Przyrostek -ka często tworzy w polszczyźnie formy zdrobniałe. W pojedynczych tekstach z XV i XVI wieku spotykano zapisy jaskuła i jaskułka, co Franciszek Sławski tłumaczy wymianą morfemu -oł- na -uł- występującą też w innych tego typu rzeczownikach, np. gżegżołka > gżegżułka, kukołka > kukułka. Połączenie morfemów -ół-ka zazwyczaj zachowało się w pierwotnej postaci (wyjątkiem jest dzisiaj kukułka). Możemy więc uznać, że zapis jaskułka był w dawnych tekstach spotykany, jednak znacznie rzadszy od znanego nam dzisiaj jaskółka. Prawdopodobnie przetrwał w tradycji regionalnej lub gwarowej, a być może autorzy XX-wieczni odwoływali się do zapisu, który spotkali w teksach z XVI wieku. Mirosława Siuciak |
Ortografia | 2014-11-08 |
Ostatnio moja córka pisała relację z wydarzenia szkolnego na stronę internetową swojego gimnazjum i użyła sformułowania naszego patrona. Słowo patron w zdaniu zastępowało Marszałka Józefa Piłsudskiego. Zwrócono jej uwagę, że w takiej sytuacji słowo patron powinno być napisane wielką literą. | |
Nie ma obowiązku pisania tego rzeczownika wielką literą, lecz w zasadach polskiej pisowni jest również zapis, że ze względów emocjonalnych (także w celu wyrażenia szacunku) można niektóre wyrazy czy nazwy pisać wielką literą - i takie względy miał zapewne wykładowca na myśli (zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Wyrazy-i-wyrazenia-Ojczyzna-Kraj-Orzel-Bialy-Narod;629420). Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2014-11-08 |
Bardzo proszę o informację na temat pisowni zaimków osobowych. Czy odnosząc zaimek do konkretnej osoby, piszemy go wielką czy z małą literą? Piszę opinie dotyczące dzieci i opisując konkretne dziecko, używam imienia, sformułowania dziecko, dziewczynka, ale również zaimków osobowych jej, jego, mu. Mam wątpliwości, czy pisząc o konkretnym dziecku, powinnam z powodów grzecznościowych stosować wielką literę. | |
„Zasady pisowni polskiej” wskazują, że użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Czytamy: „Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę piszącemu, ponieważ użycie wielkiej litery jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w stosunku do tego, o czym pisze” (zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Zasady-uzycia;629418.html ). W korespondencji w takim wypadku stosuje się pisownię zaimków wielką literą (zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Nazwy-osob-do-ktorych-sie-zwracamy-w-listach-podaniach;629419.html), ale opinie, o których mowa w pytaniu, będące częścią świadectw ukończenia kolejnej klasy w szkole, to nie korespondencja, lecz rodzaj dokumentu urzędowego. Jeśli sama miałabym zdecydować, to pewnie w tego typu - w końcu oficjalnym - dokumencie nie stosowałabym wielkiej litery w pisowni zaimków. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2014-11-08 |
Czy pisownia nieuiszczenie i nie uiszczono jest poprawna? Często spotyka się powyższe wyrazy pisane oddzielnie, również w pismach urzędowych oraz ustawach, proszę zatem o poradę w tym zakresie. | |
Nieuiszczenie to rzeczownik, a rzeczowniki z partykułą przeczącą nie pisze się łącznie w polszczyźnie. Zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Z-rzeczownikami;629514.html. Nie uiszczono to nie z nieosobową formą czasownika, a formy czasownika z partykułą przeczącą nie pisze się rozdzielnie. Zob.: http://sjp.pwn.pl/zasady/Przed-czasownikami;629519.html. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2014-10-14 |
Czy nazwę wirus Ebola pisze się małą czy wielką literą? | |
Jako że nazwa pochodzi od nazwy własnej: kongijskiej rzeki Ebola, w której okolicach po raz pierwszy opisano występowanie tego wirusa, początkowo pisano Ebola wielką literą. Nazwy jednak odrywają się od swych korzeni i w codziennym, potocznym, a nawet specjalistycznym (tu: medycznym) użyciu przestajemy je kojarzyć z nazwami własnymi, czego dowodem są także potoczne nazwy chorób pochodzące od nazwisk ich odkrywców: parkinson, alzheimer, heinemedina. Z tego powodu upowszechnia się pisownia ebola pisaną małą literą i taką odnotowują już jako jedyną współczesne słowniki („Uniwersalny słownik języka polskiego”, „Wielki słownik ortograficzny PWN”), podobnie jak potocznych nazw bakterii, takich jak np. coli, helicobacter (zob. „Mały słownik użycia wielkich liter w polskich tekstach” Aldony Skudrzyk i Krystyny Urban). Nazwa ebola jest także w polszczyźnie odmienna według wzorca typowego dla rzeczowników żeńskich: DCMs. eboli, B. ebolę, N. ebolą. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2014-10-06 |
W ostatnim czasie rozpowszechniło się, również w literaturze naukowej, pisanie rzeczownika Głusi wielką literą, w sytuacji gdy termin ten odnosi się do mniejszości językowo-kulturowej, czyli tzw. natywnych użytkowników języka migowego. Czy z punktu widzenia poprawności ortograficznej poprawny jest taki zapis? | |
Pisownia wyrazu głuchy (w znaczeniu rzeczownikowym, jako nazwy osoby tzw. głuchej kulturowo) wielką literą jest nacechowana ideologicznie. Stosowana jest ona wśród osób, które uważają, że głusi stanowią mniejszość językowo-etniczną. Przyjmują oni, że pisownia wielką literą odróżnia głuchych kulturowo (tzw. prawdziwych głuchych) od innych (w domyśle: gorszych) głuchych. W skrajnych ujęciach tematu osoba kulturowo głucha może fizycznie słyszeć (chodzi o słyszące dzieci głuchych rodziców, w ujęciach tradycyjnych osoby takie nazywane są CODA – od ang. Child of Deaf Adults). Osoby opowiadające się za taką pisownią sugerują, że należałoby tu zastosować regułę 18.9 zasad pisowni polskiej: „Wielką literą piszemy nazwy członków narodów, ras, szczepów” („Wielki słownik ortograficzny PWN”). Wydaje się to jednak zbytnim rozszerzeniem tej reguły ortograficznej. W niektórych publikacjach (np. wydawanych przez duszpasterstwa niesłyszących) pisownia słowa głuchy wielką literą podyktowana jest względami uczuciowymi – jest swego rodzaju wyrazem szacunku dla tej społeczności. Nie spotyka się tam jednak rozróżnienia na osoby kulturowo głuche i „innych” głuchych, a rzeczownik odnosi się do wszystkich osób z uszkodzonym słuchem. Pisownia taka nie powinna mieć jednak zastosowania w ujęciach badawczych i naukowych. Alicja Podstolec |
Ortografia | 2014-03-23 |
Jak pisać słowo policja – małą czy wielką literą? „Słownik języka polskiego” podaje pisownię małą literą. | |
„Uniwersalny słownik języka polskiego PWN” pod red. S. Dubisza zawiera hasło policja w znaczeniu «organ państwowy zorganizowany w sposób wojskowy, powołany do ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego», uwzględnia także znaczenie «funkcjonariusze tego organu» oraz potoczne «budynek mieszczący urząd tego organu, posterunek policji, komenda policji». W tych znaczeniach rzeczywiście obowiązuje pisownia małą literą. Z podobnym ujęciem spotykamy się w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego. Hasła te nie obejmują niestety użycia tego rzeczownika w funkcji nazwy własnej, którą należy pisać wielką literą: Policja (organ utworzony na mocy Ustawy o Policji z 6 kwietnia 1990 roku). Jedynie „Mały słownik użycia wielkich liter w polskich tekstach” Aldony Skudrzyk i Krystyny Urban wyraźnie zaleca pisownię wielką literą w przypadku, gdy mamy do czynienia z nazwą własną, np. Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa, Policja Plebiscytowa, Komendant Główny Policji. Nazwy te funkcjonują podobnie jak nazwy własne innych organów: Straż Miejska, Milicja Obywatelska, Straż Graniczna itp. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2013-12-20 |
Proszę o wskazówkę i wyjaśnienie, jak mam napisać słowo pułkownik, gdy chodzi o książkę, która zalega na bibliotecznej półce i jest bardzo rzadko wypożyczana. Zastosowałam pisownię określającą stopień wojskowy i zostałam za to mocno skrytykowana. Podejrzewałam, że robię błąd, ale nie miałam pomysłu na inny zapis. Proszę napisać, jak wyróżnić słowo żartobliwe, w którym błąd ortograficzny jest celowy. | |
Poprawny zapis to półkownik, ponieważ wyraz pochodzi od rzeczownika półka i występuje w pierwotnym potocznym znaczeniu ‘film niedopuszczony do rozpowszechniania (odłożony na półkę), głównie ze względów politycznych’ (zob. np. w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. S. Dubisza). Jak widać, dla tego żartobliwego określenia można znaleźć także nowe zastosowanie odnoszące się do książek, a może również i do innych zalegających na półkach (np. sklepowych) przedmiotów. Efekt humorystyczny osiągamy w tym wypadku nie dzięki zapisowi, lecz dzięki wymowie, która brzmi identycznie jak wymowa nazwy stopnia wojskowego pisanego przez u, bo pochodzącego od rzeczownika pułk. Omawiane wyrazy, fonetycznie identyczne, odróżnia nie tylko ortografia, lecz także fleksja: pułkownik odmienia się jak podobne rzeczowniki rodzaju męskoosobowego, a półkownik jak rzeczowniki rodzaju męskonieżywotnego, co daje różnice w następujących przypadkach gramatycznych: w bierniku lp. powiemy widzę tego pułkownika, ale już widzę ten półkownik, w mianowniku lm. mamy formy ci pułkownicy, ale te półkowniki, a w bierniku lm. użyjemy form widzę tych pułkowników oraz widzę te półkowniki. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2013-11-18 |
Jaką literą pisze się przymiotnik Janusowy w połączeniu z oblicze? |
|
Jeśli Janusowy oznaczałoby coś, co do Janusa (czyli staroitalskiego bóstwa o dwu twarzach obróconych w przeciwne strony) należy, jest mu poświęcone, jak np. świątynia, wtedy pytalibyśmy czyja? i ten przymiotnik jako dzierżawczy zapisalibyśmy wielką literą. Jeśli natomiast mamy do czynienia z przymiotnikiem jakościowym, odpowiadającym na pytanie jaki? , czyli oznaczającym cechę, jak w wymienionym połączeniu przenośnym janusowe oblicze, to obowiązuje pisownia małą literą. Przymiotnik janusowy oznacza ‘dwulicowy, zmienny, zagadkowy’, a związek frazeologiczny janusowe oblicze używany jest w znaczeniu ‘«dwustronny lub dwuznaczny charakter czegoś, dwa aspekty jakiejś sprawy’ (Uniwersalny słownik języka polskiego pod. Red. S. Dubisza). Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2013-11-15 |
Czy poprawna jest pisownia popularno-naukowy? | |
Poprawna jest pisownia łączna – popularnonaukowy, ponieważ ten złożony przymiotnik składa się z członów nierównorzędnych znaczeniowo, oznaczając ‘popularyzujący naukę’ (a nie równorzędnych ‘popularny i naukowy’, co byłoby powodem do pisania z łącznikiem). Podobny zapis stosujemy w przypadku przymiotnika historycznoliteracki w znaczeniu ‘odnoszący się do historii literatury’, napiszemy natomiast historyczno-literacki, jeśli coś dotyczy zarówno historii, jak i literatury. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2013-11-01 |
Czy Las Murckowski napiszemy wielkimi czy małymi literami? | |
Las Murckowski to nie pierwszy lepszy las, to już nie tylko skrawek przestrzeni w jakiejś dzielnicy (katowickie Murcki), lecz leśny rezerwat przyrody, który chroni pozostałości dawnej Puszczy Śląskiej. Ten status powoduje, że nazwa Las Murckowski odnosząca się do obszaru 102 ha lasu mieszanego w Katowicach powinna być zapisywana wielkimi literami. Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2012-06-28 |
Będąc z zawodu tłumaczem, muszę zwracać szczególną uwagę na poprawność językową. Nie mogę odnaleźć odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie. Czy wykorzystanie skrótu j. w znaczeniu ‘język’, np. j. polski jest aby na pewno poprawne? Zadaję to pytanie, ponieważ nie mogę odnaleźć takiej formy skrótu w żadnym z dostępnych słowników, a jedynie skrót jęz.. Dziękuję za ewentualną odpowiedź, wskazanie źródła odpowiedzi. | |
Skrót j. od formy język może być używany, a notuje go np. Słownik skrótów Józefa Parucha, Warszawa 1992 (wyd. Wiedza Powszechna). Katarzyna Mazur |
Ortografia | 2012-06-27 |
Czy w zdaniu wskazano na ryzyko nieosiągnięcia wyniku wyraz nieosiągnięcia należy uznać za rzeczownik odczasownikowi i stosować pisownię łączną? | |
Tak, nie ma tu innej możliwości. Katarzyna Mazur |
Ortografia | 2012-06-27 |
Jak powinno brzmieć zdanie: Jedna po drugiej zmienię rzeczy, które chcę, Jedną po drugiej zmienię rzeczy, które chcę czy Jedne po drugich zmienię rzeczy, które chcę? | |
Każde z tych zdań jest poprawne. Katarzyna Mazur |
Ortografia | 2012-05-24 |
Mam pytanie, jak piszemy słowo niemerytoryczny? | |
Wyraz merytoryczny oznacza wywodzący się z meritum, a więc z sedna, istotnej sprawy. Pytamy: jaki? − merytoryczny. Wyraz jest przymiotnikiem, a nie[/i> z przymiotnikami piszemy łącznie. A zatem dobrze będzie niemerytoryczny. Natalia Junkiert |
Ortografia | 2012-05-24 |
Mam problem z wyrazem niepozbawionego. Proszę o odpowiedź na kontrowersyjne pytanie: czy obie wersje tzn. nie pozbawionego oraz niepozbawionego są prawidłowe? | |
Słownik ortograficzny zaleca, by nie z imiesłowami przymiotnikowymi pisać łącznie, dlatego bez względu na znaczenie poprawnie będzie, gdy napiszemy niepozbawionego. Dopuszczalny jest jednak również zapis rozdzielny, gdy wyraz ten jest użyty w znaczeniu czasownikowym, np. Jeszcze nie pozbawiony mandatu poseł, zadeklarował odejście z partii. Daria Sitko |
Ortografia | 2012-02-20 |
Wiem, że rzeczowniki odsłowne z przeczeniem nie piszemy łącznie, ale potrzebuję potwierdzenia pisowni konkretnych przykładów: niepowierzanie, niewywiązanie, nieusunięcie. | |
Potwierdzam zatem – przywołane przez Panią przykłady są zapisane dobrze. Katarzyna Mazur |
Ortografia | 2012-02-20 |
Wiem, że nazwy wydarzeń lub aktów dziejowych zapisujemy małymi literami. Czy wobec tego dopuszczalna jest pisownia wojna dwóch róż. Czy też jest to wyjątek, który zawsze należy pisać wojna Dwóch Róż. | |
Nie jest to wyjątek. Mało tego, nie ma w ogóle powodu, by to wydarzenie pisać wielkimi literami, no chyba że zdecydują silne względy uczuciowe. Zdecydowanie dobra jest zatem pisownia wojna dwóch róż. Katarzyna Mazur |